Էմիլ Բալեցկի
Էմիլ Բալեցկին Эмиль Балецкий | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | Փետրվարի 21, 1919 թվական |
| Ծննդավայր | գյուղ Գուկլիվի,  Չեխոսլովակիա[1] |
| Վախճանվել է | Դեկտեմբերի 29, 1981 թվական |
| Վախճանի վայր |  Ուկրաինա, Հունգարիայի Ժողովրդական Հանրապետություն |
| Մասնագիտություն | լեզվաբան, բանաստեղծ, թարգմանիչ |
| Լեզու | Ռուսերեն |
| Քաղաքացիություն | Չեխոսլովակիա և  Հունգարիա |
| Կրթություն | Բուդապեշտի համալսարան (1943) |
| Ստեղծագործական շրջան | 1935—1981 |
| Աշխատավայր | Մարքսիզմ-լենինիզմի ինստիտուտ |
| Զավակներ | Annamária Baleczky? |
| Էմիլ Բալեցկի Վիքիդարանում | |
 Emil Baleczky Վիքիպահեստում | |
Էմիլ (Էմելյան) Դմիտրիևիչ Բալեցկի (Փետրվարի 21, 1919 թվական, գ.Գուկլիվի, Չեխոսլովակիա[1] —Դեկտեմբերի 29, 1981 թվական, Բուդապեշտ) — տրանսքարպաթեցի լեզվաբան, բանաստեղծ և թարգմանիչ[2]։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծնվել է 1919 թվականին Մերձդնեստրի Գուկլիվ գյուղում[3]։ Ավարտել է Չինադևի ազգային դպրոցը և Մուկաչևո ռուսական գիմնազիան, որտեղ նա ոչ միայն կատարելապես սովորել է ռուս գրական լեզուն, այլև հիմք է ձեռք բերել համառուսական հայացքներում[4]։ Նա ուսումը շարունակել է Պրահայի Չարլզ համալսարանում՝ փիլիսոփայության ֆակուլտետում։ Ավելի ուշ նա տեղափոխվեց Բուդապեշտի համալսարանի փիլիսոփայական բաժին, որը նա ավարտեց 1943-ին (մեծանալով Հունգարիայի սահմանին։ Բալեցկին մանկուց լավ տիրապետում էր հունգարերենին)։ Բալեցկու հետագա կյանքը կապված էր Հունգարիայի հետ, որտեղ նա ապրում էր մինչև իր մահը և Անդրկարպատյան Ուկրաինան, որի պատմության, լեզվի և մշակութային ավանդույթների մասին նա շարունակաբար ուսումնասիրում էր մի քանի տասնամյակ[3]։
1943-ին Բալեցկին մոբիլիզացվեց հունգարական բանակ։ Հունգարիայի պարտությունից և հանձնվելուց հետո նրան ձերբակալեցին սովետական հակահետախուզության Սմերսը։ Մեկ այլ Անդրկարպատյան հասարակական գործչի՝ Էդմունդ Բաչինսկու ճակատագրից, որն իր կյանքն ավարտեց ստալինիստական ճամբարում, Բալեցկին փրկվեց՝ նշանավոր հունգարացի գիտնականների բարեխոսությամբ, մասնավորապես՝ Ի.Կնեժիի միջնորդությամբ։
Ազատ արձակվելուց հետո նա ընդունվեց որպես Բուդապեշտի համալսարանի Սլավոնական ինստիտուտի ասիստենտ։
1944 թվականից նա անընդհատ ապրում էր Հունգարիայում, երկար տարիներ ղեկավարում էր Բուդապեշտի համալսարանի ռուս բանասիրության բաժինը, հունգարացիների համար հին սլավոնական լեզվի առաջին դասագրքի համահեղինակ էր։
1945 թվականից աշխատել է Հունգարիայի ռադիոյի կոմիտեում, 1951 թվականից՝ դոցենտ, իսկ 1952 թվականից՝ Բուխարեստի Համամիութենական Կոմունիստական Կուսակցության կենտկոմում, Բելշևիկյան համամիութենական կուսակցության կենտկոմի կենտրոնական կոմիտեում, Մարքսի ինստիտուտի ռուսալեզու բաժնի վարիչ, 1965 թվականից մինչև կյանքի վերջը՝ Բուդապեշտի համալսարանի ռուսաց լեզվի և գրականության բաժնի վարիչ։
Ստեղծագործություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուսանողական և գիմնազիայի ժամանակներում նա հրատարակում էր բանաստեղծություններ, պատմվածքներ, գրական թարգմանություններ և բանահյուսական ձայնագրություններ։ Դեռևս 1936-ին նա թողարկեց իր առաջին բանաստեղծական ժողովածուն ռուսերենով՝ «Ցնցումներ»։ 1941-ի վերջին - 1942-ի սկզբին նա խմբագրեց Բուդապեշտից Ուժգորոդի «Կարպաթո-Ռուսեի ձայնը» թերթի գրական էջը։
Նա գրել է վաղ պատմություններ և բանաստեղծություններ հիմնականում ռուսերեն՝ նախահեղափոխական ուղղագրության մեջ, և պահպանված են նաև Տրանսկարպաթյան (Ռութենյան) գրված նրա գործերը[5]։
Գիտական աշխատանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նա շարունակեց գրել ռուսերեն և հետագայում`բանաստեղծություններ և լեզվաբանական ուսումնասիրություններ, նախ` «Կարպատորուս ձայնի» էջերում, ավելի ուշ`«Զորյա-Հայնալ» ամսագրում և «Գրականություն» Նեդիլյա թերթում։ Վերջին երկու տպագրական մարմիններն առանձնանում էին նրանով, որ, պաշտոնապես չհեռանալով ավանդական Անդրկարպատյան Ուկրաինաից[6], այնուամենայնիվ, նրանք հստակորեն շարժվեցին դեպի «Ռուսինիզմ»։ Նրանց նյութերը շեշտում էին Անդրկարպատյան Ուկրաինաի պատմությունը, լեզուն և մշակույթը, հաճախ դրանք տպագրվում էին մեկ կամ մեկ այլ ռութենյան բարբառով։ Ռութենյան կողմնորոշումը ավելի հստակ հայտարարվեց 1941-ին ստեղծված «Subcarpathian Science» ընկերության կողմից, որի հետ սերտորեն համագործակցեց նաև Էմիլ Բալեցկին։ Այս կապակցությամբ «Անդրկարպատյան Ուկրաինայի հանրագիտարան»-ը կարծիք հայտնեց, որ 1941-ին Բալեցկին «ապստամբորեն հեռացավ Ռուսոֆիլյայից դեպի Ռութենյան կողմնորոշում»։ Դժվար է որոշել, թե որքան ամբողջական և ամենակարևորը անկեղծ էր նրա «հեռացումը»։ Փաստերն այնպիսին են, որ մինչև իր կյանքի վերջը, Բալեցկին շարունակում էր զբաղվել ինչպես Ռութենյան, այնպես էլ ռուս բանասիրությամբ՝ երկուստեք հավասար հետաքրքրություն ցուցաբերելով։ Նրա բազմաթիվ գիտական աշխատությունների շարքում`կենդանի ռութենյան բարբառների և ռութենյան լեզվով գրված հնագույն գրավոր հուշարձանների ուսումնասիրությունը, աշխատել հունգարական սլավոնական ուսումնասիրությունների խնդիրների վրա։ Բացի այդ, նա հանդես էր գալիս որպես թարգմանիչ հունգարերենից ռուսերեն։
Սլավոնական ուսումնասիրությունների բնագավառում նրա վաստակի պաշտոնական ճանաչումը գիտական գիտաժողով էր`նվիրված նրա հիշատակին, որը տեղի է ունեցել 2007 թվականի մայիսին Բուդապեշտում[7]։
Աշխատանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հեղինակ է ուկրաիներեն և սլավոնական այլ լեզուների բարբառագիտության, պատմության, էթիմոլոգիայի, ինչպես նաև ուկրաինա-ուրգիական միջալեզու շփումների (ռուսերեն և հունգարական լեզուներով) աշխատությունների։
- Էմելյան Դ. Բալեցկին-Ծաղկազարդ-Ուժգորոդ, 1936։
- Հունգարիայի Կոմլոսկա գյուղի լեզվական պատկանելիության և բնակեցման մասին (1956)։
- Ուկրաինայի Սոֆիա Բատորիայի 1674 նամակը (1959, համահեղինակ)։
- Հունգարիայում սլավոնական ուսումնասիրությունների վերաբերյալ։ - 1960 թ.
- Անդրկարպատյանի բարբառների ուսումնասիրության նոր փուլ (1962)։
- Ուկրաինական լեզվով հունգարական որոշ փոխառությունների մասին (1963) և այլն։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Иван Поп. Энциклопедия Подкарпатской Руси. — Ужгород, 2006.
- Балецкий Эмиль : Литературное наследие / Под редакцией А. Золтана и М. Капраля. = Baleczky Emil, Irodalmi örökség / Szerkesztette Káprály Mihály és Zoltán András. — Nyíregyháza: Nyíregyházi Főiskola Ukrán és Ruszin Filológiai Tanszék, 2007 (= Studia Ukrainica et Rusinica Nyíregyháziensia 20). — 178 p.
- Чучка Й. Й. Балецький Еміль Дмитрович //
- Хадрович Л. Эмилю Балецкому 60 лет // Studia Slavica. — 1980. — Т. 26, № 1—2.
- H. Toth І. Baleczky Emil Köszöntese // Studia Russica. — 1980. — Т. 3.
- Петер M. Э. Балецкий. 1919—1981 // Studia Russica. — 1981. — Т. 4.
- Zoltän A. Emil Baleczky. 1919—1981 // Studia Slavica. — 1982. — Т. 28, № 1—4.
- Zoltán A. Вацлав Фельчак и Эмиль Балецкий — документы дружбы и сотрудничества // Studia Slavica. — 2009. — Т. 23. — С. 30—36.
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Ныне — Կաղապար:МестоРождения, Закарпатская область, Украина.
- ↑ «A nyíregyházi ukrainisztika és ruszinisztika Udvari István után (2005-2011)». Acta Medicinae et Sociologica. 3 (6–7): 73–82. 2012 թ․ դեկտեմբերի 1. doi:10.19055/ams.2012.3/6-7/3. ISSN 2062-0284.
- ↑ 3,0 3,1 Huszár, Zoltán (2019). «A Duna „életrajza" történeti és nemzetközi jogi megközelítésből». Acta Humana. 7 (2019/3): 47–62. doi:10.32566/ah.2019.3.3. ISSN 0866-6628.
- ↑ Medve, Zoltán A. (2014 թ․ հունվարի 1). «Supstancijalni i diseminirani Matoš». Poznańskie Studia Slawistyczne (7): 147. doi:10.14746/pss.2014.7.11. ISSN 2084-3011.
- ↑ Литературная Недѣля 2, с. 263—264, Ужгород, 1942.
- ↑ Иван Поп. Энциклопедия Подкарпатской Руси. — Ужгород, 2006.
- ↑ «Baleczky Emil emlekkonferencia» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էմիլ Բալեցկի» հոդվածին։ |
| ||||||||||||
