Ֆիննական բեյսբոլ

Ֆիննական բեյսբոլ
Տեսակ	թիմային մարզաձև և գնդակով խաղ
Ծագման երկիր	Ֆինլանդիա
	Pesäpallo Վիքիպահեստում

Ֆիննական բեյսբոլ (ֆիննական լապտա^[1]), կամ պեսապալո^[2] (pesäpallo, շվեդ.՝ boboll), թիմային սպորտային խաղ գնդակով և ծեծանով, հաճախ անվանում են Ֆինլանդիայի ազգային սպորտ։ Հայտնի է նաև այլ երկրներում, այդ թվում՝ Գերմանիայում, Շվեդիայում, Շվեյցարիայում, Ավստրալիայում, Կանադայի Հյուսիսային Օնտարիո նահանգում (վերջին երկուսը՝ սկանդինավյան զգալի սփյուռքի առկայության պատճառով)։ Խաղը հիշեցնում է լապտա և բեյսբոլ։

Ֆիննական բեյսբոլը համատեղում է Ֆինլանդիայի համար ավանդական գնդակով և բիտայով թիմային խաղերը և հյուսիսամերիկյան բեյսբոլը։ Խաղը հորինել է Լաուրի Պիհկալան 1920-ականներին^[3]։ Ժամանակի ընթացքում խաղի կանոնները փոխվում էին, իսկ ժողովրդականությունը մեծանում էր։

Հիմնական հայեցակարգը խաղի նման է բեյսբոլ։ Հարձակվող թիմը, հաջողությամբ հարվածելով գնդակին և վազելով «բազաների» միջով, փորձում է վաստակել միավոր, պաշտպանվող թիմը փորձում է նոկաուտի ենթարկել հարվածող և վազող խաղացողներին։ Պեսապալոյի և բեյսբոլի միջև ամենակարևոր տարբերություններից մեկն այն է, որ գնդակը նետվում է դեպի վեր, ինչը հեշտացնում է գնդակին հարվածելը։ Սա հարձակողական խաղին տալիս է արագության և մարտավարական հնարքների ավելի մեծ բազմազանություն՝ համեմատած բեյսբոլի հետ^[3]։ Պաշտպանվող թիմը ստիպված է հակազդել հարվածողի որոշումներին պաշտպանական սխեմաների ընտրությամբ և հակառակորդի գործողությունները կանխատեսելու ունակությամբ. սա խաղը դարձնում է ոչ միայն ֆիզիկական, այլև մտավոր վարժություն։

Խաղում կարևոր դեր ունի թիմի ղեկավարը, ով մի շարք գունավոր թիթեղների (հովհարների) օգնությամբ ղեկավարում է հարձակվող թիմի մարտավարությունը։ Պաշտպանվող թիմում ղեկավարի ցուցումները տրվում են ուղղակիորեն կամ ժեստերով^[3]։

Ֆիննական բեյսբոլը ներկայացվել է 1952 թվականին Հելսինկիի Օլիմպիական խաղերում՝ որպես ցուցադրական մարզաձև։

Կանոներ

Ֆիննական բեյսբոլի սովորական հանդիպումը տեղի է ունենում յուրաքանչյուրում չորս իննինգի երկու ժամանակահատվածում։ Ժամանակահատվածը հաղթում է այն թիմը, որը հարձակման ժամանակ ավելի շատ վազքի հնարավորություն է ունենում։ Եթե յուրաքանչյուր թիմ հաղթում է ըստ ժամանակահատվածի, նշանակվում է լրացուցիչ իննինգ, անհրաժեշտության դեպքում անցկացվում է լրացուցիչ փուլ (ֆուտբոլում 11 մետրանոցի նման), որում յուրաքանչյուր թիմ փորձում է երրորդ բազայից խաղացողին բերել «տուն»^[4]։

Կիննինգի ընթացքում երկու թիմերն էլ հերթով խաղում են հարձակման մեջ (հետադարձում են մատուցումներին) կամ պաշտպանությունում (հարվածում և խաղում են դաշտում)^[3]։

Պաշտպանվող թիմը դաշտում ունի ինը խաղացողներ։ Հարձակվող թիմը կարող է օգտագործել երեք «ջոկեր» (բեյսբոլում նշանակված հիթերի անալոգը), բացի ինը հիմնական խաղացողներից։ Հարձակվող թիմը խաղում է այնքան ժամանակ, քանի դեռ երեք խաղացող նոկաուտի չի ենթարկվել, կամ մինչև առնվազն երկու վազք չի կատարվել ամբողջ շրջանի ընթացքում^[3]։

Հարվածողը (բեթերը) և փոխանցողը (փիթչերը) «տանը» կանգնած են միմյանց դիմաց։ Փողանցողը գտնվում է կլոր ափսեի վրա։ Մատուցումն իրականացվում է գնդակը վեր նետելով անմիջապես ափսեի վերևում՝ մատուցողի գլխից առնվազն 1 մ բարձրության վրա^[3]։

Հարվածողն իրավունք ունի երեք հարվածի։ Միևնույն ժամանակ, հարվածողը չի կարող վազել առաջին «բազային» հարվածելուց հետո և պարտավոր չէ բոլոր երեք անգամ հարվածել գնդակին։ Բայց երրորդ հարվածն ավարտելուց հետո նա պարտավոր է վազել առաջին բազա։ Ճիշտ հարված է համարվում բիտայի հարվածը դեպի գնդակը ճիշտ մատուցմամբ։ Վատ մատուցման դեպքում հարվածողն իրավունք է ստանում տեղափոխվել առաջին բազա, եթե բազաներից ոչ մեկը զբաղված չէ։ Սկսած երկրորդ վատ մատուցումից՝ հաջորդ բազա տեղափոխվելու իրավունքը ստանում է վազողներից առաջինը։ Մատուցումը կարող է վատ մատուցում ճանաչվել մի քանի պատճառներով․ ամենատարածվածը այն դեպքերն են, երբ գնդակը հետ չի ընկել կլոր ափսեի մեջ կամ բավականաչափ բարձր չի նետվել^[3]։

Վատ է համարվում այն հարվածը, երբ գնդակն առաջին անգամ դիպչում է գետնին խաղադաշտից դուրս։ Ընդ որում, վազողներն ու հարվածողները իրավունք չունեն տեղափոխվել հաջորդ բազա։ Եթե խաղացողը բռնում է խփված գնդակը նախքան գետնին դիպչելը, բոլոր վազորդները պետք է սկսեն շարժվել դեպի հաջորդ բազա, և նրանք, ովքեր հաջողությամբ հասնում են այնտեղ, հեռացվում են դաշտից, բայց նոկաուտի ենթարկված չեն համարվում։ Նման ուժգնությամբ հարվածողը համարվում է դաշտից հեռացված^[3]։

Վազորդը համարվում է բազա հասած, եթե դիպել է իր գոտուն՝ նախքան այդ բազան պաշտպանող խաղացողի կողմից գնդակը բռնելը։ Եթե գնդակը ավելի շուտ է հայտնվում բազայում, ապա վազորդը համարվում է նոկաուտի ենթարկված և հեռանում է խաղադաշտից։ Հարվածողը համարվում է նոկաուտի ենթարկված, եթե նրա երրորդ հարվածը վատ էր։ Եթե նախորդից վազողը հասել է այս բազա, ապա վազողը պարտավոր է վազել դեպի հաջորդը, հակառակ դեպքում նա կհամարվի նոկաուտի ենթարկված^[3]։

Հարձակվող թիմը վազքի հնարավորություն է վաստակում, երբ վազորդը ապահով կերպով վերադառնում է «տուն»՝ բոլոր երեք դաշտային բազաները հաղթահարելուց հետո։ Եթե հարվածողը իր հարվածից հետո վազում է երրորդ բազա, ապա նրա օգտին հաշվվում է «հոմ-ռան» (անգլ.՝ Home run): Միևնույն ժամանակ, նա կարող է մնալ երրորդ բազայում և փորձել լրացուցիչ վազք վաստակել որպես սովորական վազորդ՝ հասնելով «տուն» հաջորդ մատուցումներից մեկով^[3]։

Տարբերությունները բեյսբոլից

Բեյսբոլի ամենակարևոր տարբերություններն են։

Գնդակի առաջին հպումը գետնին որոշիչ է. գնդակը պետք է մտնի խաղադաշտ։ Բեյսբոլում ամենաուժեղ հարվածը հեշտացնում է հոմ-ռանը, պեսապալոյում դա հնարավոր չէ, ինչը առաջացնում է մարտավարության ավելի մեծ բազմազանության։
Թռչելու ընթացքում բռնած գնդակը չի նշանակում նոկաուտ, բայց ստիպում է վազորդներին սկսել շարժվել։ Եթե նրանք կարողանան հասնել հաջորդ բազա, նրանք պետք է վերադառնան «տուն», այլ պատիժներ չպետք է լինեն։ Հակառակ դեպքում խաղացողները համարվում են նոկաուտի ենթարկված։
Լավ մատուցումը որոշելու համար օգտագործվում է 0,6 մ տրամագծով կլոր ափսե, որի վրա գնդակը պետք է ընկնի, եթե հարված չի հասցվել։
Գնդակին հարվածելը իրենից մեծ դժվարություն չի ներկայացնում, ուստի հիմնական նպատակն է ոչ թե հարվածելը, այլ ընտրել դրա տեսակը և ուղղությունը։ Հարվածների հիմնական տեսակներն են՝
- կարճ: սովորաբար օգտագործվում է պաշտպանվողների կողմից գնդակը բռնելուց խուսափելու համար։ Որպես կանոն, պտտում է գնդակը։
- թռչող: դիտավորյալ բարձր հարված, որից հետո գնդակը, հավանաբար, կբռնվի, բայց թռիչքի ընթացքում արագ վազորդները կհասնեն հաջորդ բազա։
- բարձր: նպատակն է հարվածել գնդակը և հասցնել դեպի հեռավոր զոնա։
- ցատկող: ուժեղ հարված դեպի ներքև, որից հետո գնդակը դուրս է թռչում դաշտից։
Հոմ-ռանը հաշվարկվում է, եթե հարվածողը վազում է երրորդ բազա։ Դրանից հետո նա կարող է շարունակել խաղը երրորդ բազայից ՝ որպես սովորական վազորդ։
Վատ մատուցման համար տուգանքը պահանջում է ավելի քիչ սխալներ։ Դատարկ բազաների դեպքում խաղացողի անցումը առաջին բազային տեղի է ունենում առաջին սխալից հետո, այլ դեպքերում՝ երկրորդից հետո։
Լավ հարվածը չի պահանջում, որ հարվածողը վազի առաջին բազա։ Պարտադիր շարժումը սկսվում է միայն երրորդ հարվածից հետո։ Հարվածի համար հաշվարկվում է նաև վրիպումը, եթե մատուցում լավն էր։
Եթե վազողը բազայից դուրս է, և գնդակը գտնվում է այդ բազայի պաշտպանի մոտ, ապա դա միշտ «աութ» է (նոկաուտ)։
Բազաների երկայնքով շարժումը զիգզագով է ընթանում, իսկ երրորդից դեպի տնային բազա վազողները վազում են դաշտից դուրս հատվածով։
Բազա մտնելու համար բավական է հատել նրա սահմանը։ Բազան նշող առարկաներ չկան։ Նմանապես, բազայի պաշտպանները ստիպված չեն որևէ բանի դիպչել՝ նոկաուտը հաշվելու համար։
Հարձակվող թիմը օգտագործում է գունավոր թիթեղներ (հովհար) խաղացողներին ուղղություններ տալու համար։ Սովորաբար այն օգտագործում է թիմի մարզիչը։ Գույների իմաստները որոշվում են խաղի մեկնարկից առաջ։

Խաղացողներ

Պաշտպանվող թիմը խաղադաշտում խաղացողներ ունի։ Փոխանցողը (փիթչեր) գտնվում է բազայում։ Բռնողը (քեթչեր) գտնվում է երկրորդ բազայի դաշտում։ Երեք բազաներից յուրաքանչյուրն ունի նաև իրենց պաշտպանները (բեյսմեններ), երկու խաղացող դիրք են գրավում բազաների միջև։ Դաշտի մնացած մասը վերահսկում են երկու դաշտային խաղացողներ (արտագնա խաղացողներ)։ Խաղացողները կարող են ցանկացած կերպ փոխել իրենց դիրքերը։ Սպասելով որոշակի տեսակի հարված՝ խաղացողները կարող են օգտագործել տարբեր պայմանավորվածություններ դաշտում։ Հավանական հարվածը որոշվում է՝ ելնելով այն դիրքից, որը զբաղեցնում է առաջին վազող մրցակիցը։ Դեմ որոշակի ծեծում կարող է օգտագործվել հատուկ մարտավարությունն ու դասավորությունը։

Հարձակման մեջ խաղացող թիմը օգտագործում է ինը հարվածող և լրացուցիչ մինչև երեք «ջոկերներ»։ Չնայած սովորական հարվածողները պարտավոր են խաղալ տվյալ հերթականությամբ, ջոկերը կարող է ցանկացած պահի հարվածել։

Ներկայումս ֆուտբոլիստները սովորաբար մասնագիտացված մեկում մարտավարական դերերի համապատասխան իրենց կարողությունները։ Արագ վազորդները, որպես կանոն, առաջինն են գնում, նրանց հետևում հարվածում են նրանք, ովքեր օգնում են վազորդներին բազայից բազա շարժվել։ Հաջորդը մի խաղացող է, որը մասնագիտանում է խաղացողներին «տուն» վերադարձնելու և այդպիսով վազք հավաքելու մեջ։ Վեցերորդից իններորդ խաղացողները հաճախ կազմում են մեկ այլ հարձակողական համադրություն։ Ջոկերները սովորաբար օգտագործվում են որպես հարվածողներ կամ վազողներ (լավ արագության շնորհիվ նրանք արագ անցնում են բազայից բազա)։

Երկու թիմերն էլ ունեն ղեկավար, որը թիմը ղեկավարում է նստարանից։ Խաղացողներից մեկը նշանակվում է ավագ. նրա խնդիրն է հաղթել վիճակահանությունը և որոշել, թե որ դերում՝ հարձակվողներ, թե պաշտպաններ, նրա թիմը կսկսի խաղը։

Հանդերձանք

Սաղավարտ

Յուրաքանչյուր խաղացող պարտավոր է կրել սաղավարտ, երբ խաղում է հարձակման։ Եթե խաղացողը հարվածում է առանց սաղավարտի, ապա նրա թիմը կարող է դուրս գալ։ Բացի սպասարկողից և հարձակվողներից, դաշտային խաղացողները պետք է ունենան սաղավարտներ^[4]։

Ձեռնոց

Ձեռնոցն օգնում է գնդակը բռնել պաշտպանությունում խաղալիս։ Պեսապալոյի ձեռնոցը տարբերվում է բեյսբոլում օգտագործվողից՝ ինչպես բնութագրերով, այնպես էլ արտաքին տեսքով։ Նա ավելի շատ նման է հոկեյի դարպասապահի ծուղակին։ Ձեռնոցը պատրաստված է կաշվից, չնայած որոշ արտադրողներ հետևի մասում օգտագործում են տարբեր տեսակի սինթետիկ մանրաթելեր։ Ձեռնոցի ներսը միշտ հաստ կաշվից է, և ձեռնոցների մոդելների հիմնական տարբերությունները երեսպատման հաստությունն ու որակն են, կաշվի հաստությունը, չափը և ձևը։

Գնդակը բռնվում ձեռնոցի բաժակի մեջ՝ բթամատի և ցուցամատի միջև։ Երբեմն գնդակը կարող է ընկնել ձեռքի ափի մեջ, իսկ պատշաճ նախագծված ձեռնոցը թույլ է տալիս խուսափել վնասվածքից։

Գնդակը բռնելու այլ հանդերձանքներ չեն թույլատրվում։

Ծեծան

Ծեծանը գլանաձև է, նեղանում է բռնակի հատվածում։ Նախկինում օգտագործվել են փայտե ծեծաններ, որոնք արագ մաշվել են։ Նրանց փոխարինելու են եկել ապակեթելային և ածխաթելային խառնուրդից պատրաստված բիտաները։ Փայտե բիտաները օգտագործվում են երեխաների մրցումներում։

Ծեծանների ամենամեծ տարբերությունները դրանց զանգվածի, ծանրության կենտրոնի գտնվելու վայրի, կոշտության և երկարության մեջ են։ Ծեծանների առավելագույն երկարությունը 100 սմ է, երեխաների համար՝ 90 սմ։

Ծեծանօ զանգվածը համարվում է նրա ամենակարևոր հատկությունը։ Խոշոր մրցումներում օգտագործվող տիպիկ բիտան ունի 580-ից 620 գ զանգված։ Ծանր ծեծաները՝ մինչև 650 գ, օգտագործում են ուժեղ խաղացողները, առաջին հերթին՝ հարվածող ջոկերները։ Երիտասարդ խաղացողները սովորաբար օգտագործում են 400 գ-ից պակաս զանգված ունեցող բիտաներ։ Հարվածային կետում բիտաների սովորական տրամագիծը 56 մմ է։

Կոշիկներ

Բութակավոր կոշիկների օգտագործումը պարտադիր չէ։ Այնուամենայնիվ, դրանք օգնում են խաղացողներին արագ խաղալիս, հատկապես ժամանակակից արհեստական ծածկույթների վրա, որոնք շատ սայթաքուն են սովորական սպորտային կոշիկների համար։ Ֆիննական բեյսբոլի արհեստական խոտածածկը տարբերվում է այն բանից, ինչ օգտագործվում է ֆուտբոլի դաշտերում։

Գնդակ

Ֆիննական բեյսբոլում օգտագործվող գնդակը դեղին է։ Դրա տրամագիծը 21,6-ից 22,2 սմ է։ Գնդակի քաշը կախված է խաղացողներ խմբից^[4]։

տղամարդկանց գնդակ՝ 160-ից 165 գ,
կանանց գնդակ՝ 135-ից 140 գ,
երեխաների գնդակ՝ 95-ից 100 գ։

Հովհար

Հովհար (գունավոր թիթեղների հավաքածու) խաղի պարտադիր պարագան չէ։ Հովհարի օգնությամբ հրահանգներ են տրվում հարձակվող թիմին՝ նրանց իմաստը գաղտնի պահելով պաշտպանվողներից։

Մրցույթներ

Պեսապալոյի Ֆինլանդիայի առաջնությունը կոչվում է Superpesis: Այն բաժանվում է արական և իգական տեսակների։

Ֆիննական բեյսբոլի աշխարհի Գավաթն անցկացվում է երեք տարին մեկ։ 2006 թվականին Մյունխենում (Գերմանիա) կայացավ Աշխարհի 5-րդ գավաթը։ Մրցաշարին մասնակցում էին Ավստրալիայի, Ֆինլանդիայի, Գերմանիայի և Շվեդիայի հավաքականները։ Աշխարհի վեցերորդ գավաթն անցկացվել է 2009 թվականի հուլիսի 8-11-ը Պորի քաղաքում (Ֆինլանդիա), որին մասնակցել են թիմեր Ավստրալիայից, Ֆինլանդիայից, Գերմանիայից, Շվեդիայից և Շվեյցարիայից։ Աշխարհի 7-րդ գավաթն անցկացվել Է 2012 թվականին Ավստրալիայում, որին մասնակցել են Ավստրալիայի, Ֆինլանդիայի եւ Եվրոպայի հավաքականները^[5]։ Աշխարհի 8-րդ գավաթը խաղարկվել է Լյուցերնում (Շվեյցարիա) 2015 թվականին Ավստրալիայի, Գերմանիայի, Ֆինլանդիայի և Շվեյցարիայի թիմերի մասնակցությամբ^[6]։

Ծանոթագրություններ

↑ «Традиционные виды спорта в Финляндии». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 29-ին.
↑ «ВСЕМИРНЫЕ ИГРЫ-97 ПЕСАПАЛЛО - БЕЙСБОЛ ГОРЯЧИХ ФИНСКИХ ПАРНЕЙ». www.sport-express.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
↑ ^3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 «Introduction to the game». Pesis.fi. Pesäpalloliitto. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 «Pesäpallon pelisäännöt, ohjekirja ja kenttäkuvat». Pesis.fi (ֆիններեն). Pesäpalloliitto. 2015. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
↑ «World Cup 2012 - Pesäpalloliitto». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
↑ «World Cup 2015 – pesis.ch». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին.

Արտաքին հղումներ

Pesäpalloliitto — международный сайт финского бейсбола Արխիվացված 2019-01-17 Wayback Machine (անգլ.)
Официальные международные правила финского бейсбола Արխիվացված 2013-09-09 Wayback Machine (անգլ.)
Superpesis (ֆին.)

[1] «Традиционные виды спорта в Финляндии». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 29-ին.

[2] «ВСЕМИРНЫЕ ИГРЫ-97 ПЕСАПАЛЛО - БЕЙСБОЛ ГОРЯЧИХ ФИНСКИХ ПАРНЕЙ». www.sport-express.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին.

[INTRO-3] 3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 «Introduction to the game». Pesis.fi. Pesäpalloliitto. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.

[RULES-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 «Pesäpallon pelisäännöt, ohjekirja ja kenttäkuvat». Pesis.fi (ֆիններեն). Pesäpalloliitto. 2015. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.

[5] «World Cup 2012 - Pesäpalloliitto». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին.

[6] «World Cup 2015 – pesis.ch». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 1-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]