Jump to content

Տեխասի Հանրապետություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Տեխասի Հանրապետություն
flag of Texas? Զինանշան


Կարգավիճակպատմական պետություն
Պետական լեզուանգլերեն
ՄայրաքաղաքWashington-on-the-Brazos?, Հյուստոն և Օստին
Պետական կարգՆախագահական համակարգ
Օրենսդիր մարմինՏեխասի Հանրապետության կոնգրես
Ազգաբնակչություն70 000 մարդ
Հիմնադրված էմարտի 2, 1836 թ.
ԱրժույթTexas dollar?

Տեխասի Հանրապետություն (անգլ.՝ Republic of Texas), պետություն Հյուսիսային Ամերիկայում, որը գոյություն է ունեցել 1836-1845 թվականներին։ Տեխասի Հանրապետությունը ձևավորվել է Մեքսիկայի հյուսիս-արևմտյան շրջանի` անկախության համար պայքարի արդյունքում։ 1845 թվականին հանրապետությունը քաղաքացիների կամարտահայտման և ինքնորոշման ակտի ընդունումից հետո մտել է ԱՄՆ-ի կազմի մեջ, որտեղ ստացել է նահանգի իրավունք։

Տեխասի հեղափոխություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1830-ական թվականներին Մեքսիկայի նախագահ Անտոնիո դե Սանտա Աննայի բռնապետությունը և անօրինությունը երկրում պետությանը հասցրել են պառակտման եզրին. Տեխասի և Յուկատանի տարածքներն ըստ իրենց ունեցած սահմանադրական իրավունքի անկախանալու ցանկություն են արտահայտել։ Տեխասցիները նաև դժգոհ էին 1835 թվականի սահմանադրությունից և Մեքսիկայում ստրկության արգելման որոշումից։

  • 2 հոկտեմբերի, 1835 թվական, տեղի է ունեցել տեխասցիների բախում մեքսիկական հեծելազորի հետ, Գոնսալես քաղաքի մոտ, ինչը հանգեցրել է ռազմական գործողությունների սկսվելուն։
  • 10 հոկտեմբերի, 1835 թվական, Գոլիադեում մեքսիկական կայազորը կապիտուլացվել է։
  • 24 հոկտեմբերի, 1835 թվական, տեխասցիներն սկսել են շրջափակել մեքսիկական կայազորը Բեխարում։
  • 28 հոկտեմբերի, 1835 թվական, Կոնսեպյոնի մոտ ճակատամարտի ընթացքում 90 տեխասցիներ դիմակայել են 450 մեքսիկացիների հարձակմանը։
  • 4 նոյեմբերի, 1835 թվական, կապիտուլացվել է մեքսիկական կայազորը Լիպանտիտլանում, Բեխարի մեքսիկական կայազորը զրկվել է ափամերձ տարածքի հետ կապից։
  • 10 դեկտեմբերի, 1835 թվական, կապիտուլացվել է մեքսիկական կայազորը Բեխարում։
  • 2 մարտի, 1836 թվական, Վաշինգտոն նա Բրազոսեում անգլախոս ներգաղթյալների հանդիպման ժամանակ ստորագրվել է Մեքսիկայից անկախության հռչակագիրը։ Ի պատասխան Սանտա Աննան Տեխաս է ուղարկել մեքսիկական զորքեր։
  • 23 փետրվարի, 1836-6 մարտի, 1836 թվական, Ալամո ամրոցի շրջափակման ու հարձակման արդյունքում Սան Անտոնիոյում վերջնականապես ոչնչացվել է տեխասյան կայազորը։
  • 27 մարտի, 1836 թվական, Լոպես դե Սանտա Աննայի հրամանով մեքսիկացիները Գոլիադում մահապատժի են ենթարկել Ջեյմս Ֆեննինին և տեխասցի գրեթե 400 գերիների, որոնք հանձնվել էին Ռեֆուխիոյում և Կոլետոյում։
  • 21 ապրիլի, 1836 թվական, տեխասյան բանակը Սէմ Հյուստոնի ղեկավարությամբ ջարդել է մեքսիկական բանակի երեք շարասյուներից մեկը Սան Խասինտոյի ճակատամարտում։ Նախագահ Սանտա Աննան գերեվարվել է։ Իր կյանքը փրկելու դիմաց նա ընդունել է տեխասցիների պահանջները։
  • 14 մայիսի, 1836 թվական, Տեխասի պաշտոնական ներկայացուցիչները և գեներալ Սանտա Աննան Վելասկո քաղաքում ստորագրել են անկախության մասին համաձայնագիրը։ Սակայն Մեքսիկայի կառավարությունը չի վավերացրել այս համաձայնագիրը` Տեխասի` Մեքսիկայից անկախանալու հարցը բաց թողնելով (միևնույն ժամանակ` ժամանակակից Տեխասի արևմտյան մասը շարունակել է ունենալ ոչ հստակ իրավաբանական կարգավիճակ)։
Մեքսիկայի քարտեզը, 1835-1846 թվականներ, անջատողական շարժումների վերաբերյալ նշումներով

Տեխասը` անկախություն ստանալուց հետո

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1836 թվականին սահմանադրություն է ընդունվել (որը հաստատել է ստրկության իրավունքը), և Տեխասը հռչակվել է հանրապետություն։ Տեխասի Հանրապետության առաջին նախագահ է դարձել Սէմ Հյուսթոնը։ Իշխանության կենտրոնի մի քանի փոփոխությունից հետո 1837 թվականին մայրաքաղաք է ընտրվել Հյուստոն քաղաքը։

Տեխասի Հանրապետությունն ստացել է միջազգային ճանաչում։ Միևնույն ժամանակ շարունակվում էին մեքսիկացիների հարձակումները Տեխասի ուղղությամբ։ 1842 թվականի մարտի 5-ին հեղափոխությունից հետո առաջին անգամ Տեխաս է ներխուժել մեքսիկացիների` ավելի քան 500 մարդուց բաղկացած խումբ, որը ղեկավարվում էր Ռաֆայել Վասկեսի կողմից։ Հասնելով Սան Անտոնիո` նա նահանջել է մինչև Ռիո Գրանդե։ 1842 թվականի սեպտեմբերի 11-ին Մեքսիկայի կեսհազարանոց բանակն Ադրիան Ուոլլի առաջնորդությամբ գրավել է Սան Անտոնիոյի մի մասը, սակայն ավելի ուշ գերիներ վերցնելով նահանջել է։

Բախումները շարունակվել են շուրջ 10 տարի և կախված էին մեքսիկական իշխանությունների ունեցած դիրքից։ ԱՄՆ-ն պաշտոնապես չի խառնվել այս պայքարի մեջ, չնայած ԱՄՆ-ում հազարավոր կամավորներ էին հավաքագրվում` տեխասցիներին օգնելու համար։ Մեքսիկայի և Տեխասի Հանրապետության միջև ռազմական հակամարտությունները հնարավոր է եղել լուծել ոչ այնքան 1845 թվականին Տեխասի` ԱՄՆ-ին միանալով (ըստ 1845 թվականի դեկտեմբերի 29-ի պայմանագրի)[1] (Տեխասը դարձել է ԱՄՆ-ի 28-րդ նահանգը), որքան` Ամերիկա-մեքսիկական պատերազմում ԱՄՆ-ի հաղթանակով, ինչն ստիպել է Մեքսիկային լիովին հրաժարվել տարածքային նկրտումներից։ Երբ Տեխասն անջատվել է Մեքսիկայից, տեխասցիների մեծ մասն ի սկզբանե մտածում էր Տեխասն ԱՄՆ-ին միացնելու մասին (սակայն որոշ տեխասցիներ էլ կարծում էին, թե հնարավոր է զարգացնել Տեխասն ու հզոր պետություն դարձնել, որը կհասներ մինչև Խաղաղ օվկիանոս)։

Տեխասն առ այսօր միջազգայնորեն ճանաչված միակ պետությունն է, որն ուղղակիորեն մտել է ԱՄՆ-ի կազմի մեջ` որպես միության հավասարազոր անդամ։ Վերմոնտ նահանգը, որն իրեն անկախ պետություն էր հռչակել 1777 թվականին և ԱՄՆ-ի կազմի մեջ էր մտել 1791 թվականին, դե ֆակտո ինքնավարություն ուներ, սակայն չուներ միջազգային ճանաչում։ Ավելի ուշ ԱՄՆ-ն անեքսիայի է ենթարկել Կալիֆորնիայի Հանրապետությունն ու Հավայիի թագավորությունը, սակայն որպես նահանգ ներառել է պետության մեջ միայն որոշ ժամանակ անց։

Ներկայումս Տեխասում գոյություն ունեն քաղաքական տարբեր շարժումներ, որոնք պայքարում են Տեխասի անկախության վերականգնման համար[2] (մասնավորապես` «Տեխասի Հանրապետություն» շարժումը[3]):

Նախագահներ և փոխնախագահներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տեխասի նախագահներ և փոխնախագահներ. ընտրությունների արդյունքներ
Սկսած Մինչև Նախագահ Փոխնախագահ Նախագահի թեկնածու Նախագահի թեկնածուի ձայներ Փոխնախագահի թեկնածուներ Փոխնախագահի թեկնածուի ձայներ
16 մարտի, 1836 22 հոկտեմբերի, 1836 Դեյվիդ Բերնետ

(Ժամանակավոր նախագահ)
Լորենսո դե Սավալա
(Ժամանակավոր փոխնախագահ)
22 հոկտեմբերի, 1836 10 դեկտեմբերի, 1838 Սէմ Հյուսթոն
Միրաբո Լամար
  • Սեմ Հյուսթոն
  • Հենրի Սմիթ
  • Սթիվեն Օսթին
5119
743
587
Միրաբո Լամար
10 դեկտեմբերի, 1838 13 դեկտեմբերի, 1841 Միրաբո Լամար
Դեյվիդ ԲԵրնետ
  • Միրաբո Լամար
  • Ռոբերտ Ուիլսոն
6995
252
Դեյվիդ Բերնետ
13 դեկտեմբերի, 1841 թվական 9 դեկտեմբերի, 1844 թվական Սէմ Հյուսթոն
Էդվարդ Բերլենսոն
  • Սէմ Հյուսթոն
  • Դեյվիդ Բերնետ
7915
3619
Էդվարդ Բերլենսոն
Մեմուկան Հանտ կրտսեր
6141
4336
9 դեկտեմբերի, 1844 թվական 19 փետրվարի, 1846 թվական Էնսոն Ջոնս
Քեննետ Լուիս Անդերսոն
  • Էնսոն Ջոնս
  • Էդվարդ Բերլեսոն

Քեննետ Լուիս Անդերսոն

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. T.R. Fehrenbach, Lone Star: A History of Texas and Texans(չաշխատող հղում) (Cambridge: Da Capo Press, 2000), p. 267.
  2. God’s Texian Country
  3. «Техасцы задумались о независимости от США». lenta.ru. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 17-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տեխասի Հանրապետություն» հոդվածին։