«Կաղնի խաչ վանք»–ի խմբագրումների տարբերություն

Կաղնի խաչ վանք;
	Պատկեր:Kaghni Khach.jpg
Հիմնական տվյալներ
Երկիր	Ադրբեջան
Տեղագրություն	Դաշքեսանի շրջան, Կիրանց, Ադրբեջան
Հոգևոր կարգավիճակ	չգործող
Ներկա վիճակ	անհայտ (ենթադրաբար՝ ավերված)
Ճարտարապետական ոճ	հայկական

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

17:28, 15 Հոկտեմբերի 2015-ի տարբերակ

Կաղնի խաչ, հայկական վանք, ներկայումս՝ Ադրբեջանի Հանրապետության Դաշկեսանի շրջանում, պատմական Մեծ Հայքի Ուտիք նահանգի Գարդման գավառում։ Գտնվում է Կիրանց^[1] գյուղից մոտ 1 կմ հարավ-արևմուտք՝ ոչ մեծ ձորակի մեջ^[2]։

Պատմություն

Վանքում վիմագրերի առկայության մասին առաջին անգամ ակնարկվել է 1853 թ. «Արձանագիրք եղեալք ի վերայ որմոց շինուածոցն ի հնութենէ ժամանակին գոլով մաշեալք՝ զնշանակեն ինչ տեղեկութիւն միայն յերկուց կանգնեալ արձանաց երևին»։ Ցավոք, տեղեկագրի կազմողը բավարարվել է հիշյալ խաչքարերի սոսկ թվագրերն ընդօրինակելով^[3]։

Ըստ ավանդության՝ վանքում էր գտնվում Գարդմանքի հայտնի իշխաններից մեկի աճյունը.

...խորանի տակ ամփոփուած է ոմն պատուական անձի սուրբ մարմինն, որի մասին աւանդաբար ասում են թէ՝ Գարդման գաւառիս իշխող Խուրս իշխանի գերեզմանն է, որին պատկանում էին ամբողջ հանքերս։^[4]

Վանքն ունեցել է վանահայր և միաբանություն, որը, ըստ վկայությունների, մի դեպքում գործել է մինչև 1834 թվականը, իսկ մյուսում՝ մինչև 1838 թ.

Ըստ հաւաստի վկայաբանութեան տեղեկագոյն անձանց ծերագունից ստորագրողաց ի սմին երևի, զի իբր 70 ամաց հետէ ց1834 թիւն^[5] փրկչին. որ այս չափս միայն է յայտնի նոցա, յայսմ անապատի բնակեալ են միաբանք և վանահարք, որք են ա. Սիմէօն եպիսկոպոս Օձնեցի, բ. Եփրեմ վարդապետ Խաչաբակցի, գ. Կօստանդ վարդապետ Շամքոռեցի և Կարապետ վարդապետ Մելիք-Բաբայեան, որ վախճանեալ է ի 1834 ամի փրկչին և թաղեալ ի նմին անապատին ձեռամբ ...Սարգիս վարդապետի Դաւթեանց։^[3]

Ճարտարապետություն

Պատկեր:Kaghni Khach schema.jpg

Եկեղեցու գծապատկերը

Վանքի՝ համեմատաբար հանգամանալից առաջին նկարագրությունը տրվել է 1853 թ. կազմված մի վավերագրում, որտեղ ասվում է.

...անապատս այս գտանի կայեացեալ ի վերկոյս գիւղեն Կերաց իբր կէս վերսիւ բացակաութեամբ ի նմանէ, գտանին ի նմին եկեղեցի մի հանդերձ գաւթիւ քարաշէնք, բայց այժմ կիսախարխուլք, շուրջանակի զեկեղեցեաւն գերեզմանք անապատականացն այնորիկ, եպիսկոպոսաց, վարդապետաց, վանահարց և այլոց նմանապէս կան և հինգ մեծ և փոքր տունք և խուցք խախտեալք այժմիկ, որ եղեալ են կացարանք միաբանից։ ...փոքր ինչ մէկուսի յայսմ մենաստանէ յայնկոյս ծորակեն գտանի կայացեալ մատռւոյն, որ շինեալ է ի վերայ երից գերեզմանաց սրբոց նահատակաց անյայտից այժմ, զի նշմարին արձանագիրքն շիրմանցն սրբոց, ուր և դիմեն ի բազում տեղեաց ուխտաւորք ի համբոյր նոցա և ի սէր և յանուն որոց շինեալ է վերատառեալ անապատն և հաստատեալ...^[3]

Ուշագրավ է նաև 1886 թվականի նկարագրությունը.

Գիւղիս սահմանի մէջ 2 վերստ հեռավորութեամբ անտառի մէջ մէկ մէկից մի քանի քայլ հեռաւորութեամբ կան երկու փոքրիկ քարաշէն մատուռներ, ուր յաճախում են ժողովրդականք ուխտի. մէկի դրանը գտնւում է մի մեծ խաչքար, որից երևի այդ մատուռներն անուանում է քրոջ և եղբօր գերեզմաններ, բայց թէ ովքեր են եղել դոքա, չկարողացան մեզ պատմել։ Այս մատուռներից փոքր ինչ հեռու, հիւսիսակողմը, բարձրավանդակի վերայ կայ մի քարաշէն մատուռ, որ բնակիչներն անուանում են վանք. այդ եղել է ժամանակին մի մենաստան, ուր նստել են կրօնաւորներ մինչև 1838 թուականը։ ...Տաճարի արևմտեան և հարաւային կողմերում կան կրօնաւորական կիսաւեր սենեակներ և տնտեսական շէնքեր։^[6]

Կալվածքներ

Կալվածքների մասին արժեքավոր տեղեկություն է պարունակում 1853 թվականին կազմված վերոհիշյալ վավերագիրը.

...ըստ իսկագոյն ցուցմանց Կիրանց գիւղի բնակիչ ոմանց պատուաւոր անձանց և մանաւանդ գիտակ անձանց, այլևայլ անձանց սահմանակից մերձաւոր գիւղօրէից Ելիսաւէտօպօլու հաւաստի եղև թէ շրջակայ տեղիք և անդաստանք, որք պարունակին ի յետագայ սահմանս, յարևելեան կողմն է Բազկաքար ասացեալ տեղին։ Զայսոսիկ տեղիքս վարելահողոց և անտառաց և այլոց անապատն ունեցեալ է ընդ տիրապետութեամբ իւրով և ի կիր ածողացն ստացեալ է միշտ զսահմանեալ վարձս իւր յօգուտ և ի սնունդ միաբանից իւրոց...^[3]

Տես նաև

Դաշկեսանի շրջան

Արտաքին հղումներ

Ծանոթագրություններ

↑ Ենթադրաբար, Կիրանց գյուղի Ադրբեջանում հայտնի ժամանակակից անվանումն է՝ Շարուքքար:
↑ Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 239
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2742, թ. 14
↑ Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 288
↑ այն է՝ 1764-1834 թթ.
↑ «Արձագանք», 1886, N 21, էջ 310

Կաղապար:Հայկական եկեղեցիներ

[1] Ենթադրաբար, Կիրանց գյուղի Ադրբեջանում հայտնի ժամանակակից անվանումն է՝ Շարուքքար:

[ՍԿ239-2] Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 239

[ՀԱԱ2742-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2742, թ. 14

[1-4] Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 288

[5] այն է՝ 1764-1834 թթ.

[Արձագանք310-6] «Արձագանք», 1886, N 21, էջ 310

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Տող 58. / Տող 58. @@
 == Պատմություն ==
-Վանքում վիմագրերի առկայության մասին առաջին անգամ ակնարկվել է 1853 թ. «Արձանագիրք եղեալք ի վերայ որմոց շինուածոցն ի հնութենէ ժամանակին գոլով մաշեալք՝ զնշանակեն ինչ տեղեկութիւն միայն յերկուց կանգնեալ արձանաց երևին»։ Ցավոք, տեղեկագրի կազմողը բավարարվել է հիշյալ խաչքարերի սոսկ թվագրերն ընդօրինակելով<ref name="ՀԱԱ2742">Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2742, թ. 14</ref>։
+Վանքում վիմագրերի առկայության մասին առաջին անգամ ակնարկվել է [[1853]] թ. «Արձանագիրք եղեալք ի վերայ որմոց շինուածոցն ի հնութենէ ժամանակին գոլով մաշեալք՝ զնշանակեն ինչ տեղեկութիւն միայն յերկուց կանգնեալ արձանաց երևին»։ Ցավոք, տեղեկագրի կազմողը բավարարվել է հիշյալ խաչքարերի սոսկ թվագրերն ընդօրինակելով<ref name="ՀԱԱ2742">Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2742, թ. 14</ref>։
 Ըստ ավանդության՝ վանքում էր գտնվում Գարդմանքի հայտնի իշխաններից մեկի աճյունը.
 {{քաղվածք|...խորանի տակ ամփոփուած է ոմն պատուական անձի սուրբ մարմինն, որի մասին աւանդաբար ասում են թէ՝ Գարդման գաւառիս իշխող Խուրս իշխանի գերեզմանն է, որին պատկանում էին ամբողջ հանքերս։<ref name="">Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 288</ref>}}
-Վանքն ունեցել է վանահայր և միաբանություն, որը, ըստ վկայությունների, մի դեպքում գործել է մինչև 1834 թվականը, իսկ մյուսում՝ մինչև 1838 թ.
+Վանքն ունեցել է վանահայր և միաբանություն, որը, ըստ վկայությունների, մի դեպքում գործել է մինչև [[1834]] թվականը, իսկ մյուսում՝ մինչև [[1838]] թ.
-{{քաղվածք|Ըստ հաւաստի վկայաբանութեան տեղեկագոյն անձանց ծերագունից ստորագրողաց ի սմին երևի, զի իբր 70 ամաց հետէ ց1834 թիւն<ref>այն է՝ 1764-1834 թթ.</ref> փրկչին. որ այս չափս միայն է յայտնի նոցա, յայսմ անապատի բնակեալ են միաբանք և վանահարք, որք են ա. Սիմէօն եպիսկոպոս Օձնեցի, բ. Եփրեմ վարդապետ Խաչաբակցի, գ. Կօստանդ վարդապետ Շամքոռեցի և Կարապետ վարդապետ Մելիք-Բաբայեան, որ վախճանեալ է ի 1834 ամի փրկչին և թաղեալ ի նմին անապատին ձեռամբ ...Սարգիս վարդապետի Դաւթեանց։<ref name="ՀԱԱ2742"/>}}
+{{քաղվածք|Ըստ հաւաստի վկայաբանութեան տեղեկագոյն անձանց ծերագունից ստորագրողաց ի սմին երևի, զի իբր 70 ամաց հետէ ց1834 թիւն<ref>այն է՝ [[1764]]-1834 թթ.</ref> փրկչին. որ այս չափս միայն է յայտնի նոցա, յայսմ անապատի բնակեալ են միաբանք և վանահարք, որք են ա. Սիմէօն եպիսկոպոս Օձնեցի, բ. Եփրեմ վարդապետ Խաչաբակցի, գ. Կօստանդ վարդապետ Շամքոռեցի և Կարապետ վարդապետ Մելիք-Բաբայեան, որ վախճանեալ է ի 1834 ամի փրկչին և թաղեալ ի նմին անապատին ձեռամբ ...Սարգիս վարդապետի Դաւթեանց։<ref name="ՀԱԱ2742"/>}}
 == Ճարտարապետություն ==
 [[Պատկեր:Kaghni Khach schema.jpg|ձախից|200px|մինի|Եկեղեցու գծապատկերը]]
-Վանքի՝ համեմատաբար հանգամանալից առաջին նկարագրությունը տրվել է 1853 թ. կազմված մի վավերագրում, որտեղ ասվում է.
+Վանքի՝ համեմատաբար հանգամանալից առաջին նկարագրությունը տրվել է [[1853]] թ. կազմված մի վավերագրում, որտեղ ասվում է.
 {{քաղվածք|...անապատս այս գտանի կայեացեալ ի վերկոյս գիւղեն Կերաց իբր կէս վերսիւ բացակաութեամբ ի նմանէ, գտանին ի նմին եկեղեցի մի հանդերձ գաւթիւ քարաշէնք, բայց այժմ կիսախարխուլք, շուրջանակի զեկեղեցեաւն գերեզմանք անապատականացն այնորիկ, եպիսկոպոսաց, վարդապետաց, վանահարց և այլոց նմանապէս կան և հինգ մեծ և փոքր տունք և խուցք խախտեալք այժմիկ, որ եղեալ են կացարանք միաբանից։ ...փոքր ինչ մէկուսի յայսմ մենաստանէ յայնկոյս ծորակեն գտանի կայացեալ մատռւոյն, որ շինեալ է ի վերայ երից գերեզմանաց սրբոց նահատակաց անյայտից այժմ, զի նշմարին արձանագիրքն շիրմանցն սրբոց, ուր և դիմեն ի բազում տեղեաց ուխտաւորք ի համբոյր նոցա և ի սէր և յանուն որոց շինեալ է վերատառեալ անապատն և հաստատեալ...<ref name="ՀԱԱ2742"/>}}