«Սեզ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

13:02, 5 փետրվարի 2015-ի տարբերակ

՞

Սեզ

Սեզ սողացող

Գիտական դասակարգում

Թագավորություն	Բույսեր
Բաժին	Ծածկասերմեր
Դաս	Միաշաքիլավորներ
Կարգ	Հացազգիներ
Ընտանիք	Դաշտավլուկազգիներ]
Ցեղ	Սեզ

Լատիներեն անվանում

Elytrigia Desv.

Դասակարգումը
Վիքիցեղերում

Պատկերներ
Վիքիպահեստում

Սեզ, չայիր, (լատին․՝ Elytrígia) դաշտավլուկազգիների (հացազգիներ)^[1] ընտանիքի բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ: Հայտնի է մոտ 150 տեսակ, միավորված 2 ենթացեղում՝ իսկական սեզ և ժիտնյակ: Աճում է տափաստաններում, չոր մարգագետիններում, ավազուտներում, քարքարոտ լանջերին:

Տարածում

Տարածված է Եվրասիայում և Աֆրիկայում: ՀՀ-ում հանդիպում է իսկական սեզերի 5 (այլ տվյալներով՝ 10) տեսակ՝ սողացող, սանրանման, միջին, մազակիր, երկարավուն և այլն՝ տարածված բոլոր մարզերում:

Հայաստանում

ՀՀ-ում առավել տարածված են

Սեզ սողացողը (E. repens),
Սեզ սանրանմանը (E. cristatum),
Սեզ մազակիրը (E. trichophora),
Սեզ միջինը (E. intermedia),
Սեզ երկարավունը (E. elongatum): Տարածված է բոլոր մարգերում:

Աճում են ամենուրեք. ցանքերի մոլախոտեր են: Մշակության մեջ հայտնի է տափաստանային կամ անապատային սեզը (խոտի բերքը՝ 50-60 ց/հա):

Կենսաբանական նկարագիր

Արմատային համակարգը հզոր է, ցողունը՝ կանգուն, մերկ, բարձրությունը՝ 30-130 սմ: Տերևները գծաձև են: Ծաղկաբույլը հասկ է՝ 4-7 ծաղկային հասկիկներով: Ծաղկում է հունիսին:

Պտուղը երկարավուն, թաղանթապատ հատիկ է:

Քիմիական կազմ

Սեզի արմատները պարունակում են ածխաջրեր, սպիտակուցներ, օրգանական թթուներ, եթերայուղեր, C վիտամին, կարոտին (A - նախավիտամին), ամինաթթուներ, միկրոտարրեր, պտղաշաքար, սապոնին և այլն:

Կիրառություն

Չորացրած արմատների ալյուրից թխում են հացաբուլկեղեն, պատրաստում շիլաներ, գարեջուր և այլն, թարմ արմատներից՝ աղցաններ, խավարտ, բոված արմատները փոխարինում են սուրճին: Սեզը ձմեռնադիմացկուն է, երաշտակայուն, հողի նկատմամբ պահանջկոտ չէ: Սողացող և սանրանման սեզերն արժեքավոր կերաբույս են:

Բժշկության մեջ

Չորացրած արմատների պատրաստուկներն օգտագործում են որպես միզամուղ, տոնուսը բարձրացնող, հակաբորբոքային, նաև լիպիդային, հանքային, ածխաջրային փոխանակությունը կարգավորող միջոց:

Նաև լիպիդային, հանքային, ածխաջրային փոխանակությունը կարգավորող միջոց և այլն:

Ակադեմիկոս Ն. Վ. Ցիցինը` ցորենը խաչասերելով սեզի հետ, ստացել է խիստ արժեքավոր հիբրիդներ, որոնք նախ բազմազան են, կայուն` մի շարք հիվանդությունների նկատմամբ և տարեկան հնձվում են 2 անգամ. առաջին անգամ` որպես հացաբույս, իսկ երկրորդ անգամ` որպես անասնակեր:

Տեսակներ

Ծանոթագրություններ

↑ (en inglés) Watson L, Dallwitz MJ. (2008). «The grass genera of the world: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval; including synonyms, morphology, anatomy, physiology, phytochemistry, cytology, classification, pathogens, world and local distribution, and references». The Grass Genera of the World. Consultado el 1 de febrero de 2010

Գրականություն

Բուսաբանություն, հեղինակ` Վալեր Կոյոմբջյան, էջ 24-25
Мартыненко В. А., Груздев Б. И. Определитель сосудистых растений окрестностей Сыктывкара. — Екатеринбург: УрО РАН, 2005. — С. 211.

Արտաքին հղումներ

Imágenes en Google

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

[1] (en inglés) Watson L, Dallwitz MJ. (2008). «The grass genera of the world: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval; including synonyms, morphology, anatomy, physiology, phytochemistry, cytology, classification, pathogens, world and local distribution, and references». The Grass Genera of the World. Consultado el 1 de febrero de 2010

[1]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
 {{Taxobox
-| name = Пырей
+| name =Սեզ
 | image file = Kweek Elytrigia repens.jpg
-| image descr = [[Пырей ползучий]]
+| image descr = [[Սեզ սողացող]]
-| regnum = Растения
+| regnum = Բույսեր
-| divisio = [[Покрытосеменные]]
+| divisio = [[Ծածկասերմեր]]
-| classis = [[Однодольные]]
+| classis = [[Միաշաքիլավորներ]]
-| ordo = [[Злакоцветные]]
+| ordo = [[Հացազգիներ]]
-| familia = [[Злаки]]
+| familia = [[Դաշտավլուկազգիներ]]]
-| genus = '''Пырей'''
+| genus = '''Սեզ '''
 | latin = {{btname|Elytrigia|[[Desv.]]}}
 | section name =
@@ Տող 15. / Տող 15. @@
 | commons = Elytrigia
 }}
+'''Սեզ''', '''չայիր''', ({{lang-la|''Elytrígia''}}) [[դաշտավլուկազգինե]]րի ([[հացազգիներ]])<ref> (en inglés) Watson L, Dallwitz MJ. (2008). «The grass genera of the world: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval; including synonyms, morphology, anatomy, physiology, phytochemistry, cytology, classification, pathogens, world and local distribution, and references». The Grass Genera of the World. Consultado el 1 de febrero de 2010</ref> ընտանիքի բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ: Հայտնի է մոտ 150 տեսակ, միավորված 2 ենթացեղում՝ իսկական սեզ և [[ժիտնյակ]]: Աճում է տափաստաններում, չոր մարգագետիններում, ավազուտներում, քարքարոտ լանջերին:
-'''Սեզ''', սեզը (չայիր) [[դաշտավլուկազգիներ]]ի ընտանիքի բազմամյա խոտաբույս է: Հայտնի է մոտ 150 տեսակ՝ միավորված 2 ենթացեղում՝ իսկական սեզ և [[ժիտնյակ]]: Աճում է տափաստաններում, չոր մարգագետիններում, ավազուտներում, քարքարոտ լանջերին: Տարածված է [[Եվրասիա]]յում և [[Աֆրիկա]]յում: [[ՀՀ]]-ում հանդիպում է իսկական սեզերի 5 (այլ տվյալներով՝ 10) տեսակ՝ սողացող, սանրանման, միջին, մազակիր, երկարավուն և այլն՝ տարածված բոլոր մարզերում: Չորացրած արմատների ալյուրից թխում են հացաբուլկեղեն, պատրաստում շիլաներ, գարեջուր և այլն, թարմ արմատներից՝ աղցաններ, խավարտ, բոված արմատները փոխարինում են սուրճին: Սեզը ձմեռնադիմացկուն է, երաշտակայուն, հողի նկատմամբ պահանջկոտ չէ: Աճում են ամենուրեք. ցանքերի մոլախոտեր են: Մշակության մեջ հայտնի է տափաստանային կամ անապատային սեզը (խոտի բերքը՝ 50-60 ց/հա): Արմատային համակարգը հզոր է, ցողունը՝ կանգուն, մերկ, բարձրությունը՝ 30-130 սմ: Տերևները գծաձև են: [[Ծաղկաբույլ]]ը հասկ է՝ 4-7 ծաղկային հասկիկներով: Ծաղկում է [[հունիս]]ին: Պտուղը երկարավուն, թաղանթապատ հատիկ է: Սողացող և սանրանման սեզերն արժեքավոր կերաբույս են: Սեզի արմատները պարունակում են ածխաջրեր, սպիտակուցներ, օրգանական թթուներ, եթերայուղեր, [[C վիտամին]], կարոտին (A - նախավիտամին), ամինաթթուներ, միկրոտարրեր, պտղաշաքար, սապոնին և այլն:  Չորացրած արմատների պատրաստուկներն օգտագործում են որպես միզամուղ, տոնուսը բարձրացնող, հակաբորբոքային, նաև լիպիդային, հանքային, ածխաջրային փոխանակությունը կարգավորող միջոց:
-== Աղբյուրներ ==
+== Տարածում ==
+[[Պատկեր:Illustration Elytrigia repens0.jpg|մինի|ձախից|''Elytrigia repens'']]
+Տարածված է [[Եվրասիա]]յում և [[Աֆրիկա]]յում: [[ՀՀ]]-ում հանդիպում է իսկական սեզերի 5 (այլ տվյալներով՝ 10) տեսակ՝ սողացող, սանրանման, միջին, մազակիր, երկարավուն և այլն՝ տարածված բոլոր մարզերում:
+;Հայաստանում
+ՀՀ-ում առավել տարածված են
+*Սեզ սողացողը (''E. repens''),
+*Սեզ սանրանմանը (''E. cristatum''),
+*Սեզ մազակիրը (''E. trichophora''),
+*Սեզ միջինը (''E. intermedia''),
+*Սեզ երկարավունը (''E. elongatum''): Տարածված է բոլոր մարգերում:
+Աճում են ամենուրեք. ցանքերի մոլախոտեր են: Մշակության մեջ հայտնի է տափաստանային կամ անապատային սեզը (խոտի բերքը՝ 50-60 ց/հա):
+== Կենսաբանական նկարագիր ==
+[[Արմատ]]ային համակարգը հզոր է, ցողունը՝ կանգուն, մերկ, բարձրությունը՝ 30-130 սմ: [[Տերև]]ները գծաձև են: [[Ծաղկաբույլ]]ը հասկ է՝ 4-7 ծաղկային հասկիկներով: Ծաղկում է [[հունիս]]ին:
+Պտուղը երկարավուն, թաղանթապատ հատիկ է:
+== Քիմիական կազմ ==
+Սեզի արմատները պարունակում են [[Ածխաջուր|ածխաջրեր]], [[սպիտակուցներ]], օրգանական թթուներ, եթերայուղեր, [[C վիտամին]], կարոտին (A - նախավիտամին), [[ամինաթթուներ]], [[միկրոտարրեր]], պտղաշաքար, սապոնին և այլն:
+== Կիրառություն ==
+Չորացրած արմատների ալյուրից թխում են հացաբուլկեղեն, պատրաստում շիլաներ, գարեջուր և այլն, թարմ արմատներից՝ աղցաններ, խավարտ, բոված արմատները փոխարինում են սուրճին: Սեզը ձմեռնադիմացկուն է, երաշտակայուն, հողի նկատմամբ պահանջկոտ չէ:
+Սողացող և սանրանման սեզերն արժեքավոր կերաբույս են:
+=== Բժշկության մեջ ===
+Չորացրած արմատների պատրաստուկներն օգտագործում են որպես միզամուղ, տոնուսը բարձրացնող, հակաբորբոքային, նաև լիպիդային, հանքային, ածխաջրային փոխանակությունը կարգավորող միջոց:
+Նաև լիպիդային, հանքային, ածխաջրային փոխանակությունը կարգավորող միջոց և այլն:
+Ակադեմիկոս Ն. Վ. Ցիցինը` [[ցորեն]]ը խաչասերելով սեզի հետ, ստացել է խիստ արժեքավոր հիբրիդներ, որոնք նախ բազմազան են, կայուն` մի շարք հիվանդությունների նկատմամբ և տարեկան հնձվում են 2 անգամ. առաջին անգամ` որպես հացաբույս, իսկ երկրորդ անգամ` որպես անասնակեր:
+== Տեսակներ ==
+[[Պատկեր:Kweek rizomen Elytrigia repens.jpg|մինի|300px|''Elytrigia repens'']]
+{|
+|- valign=top
+|
+*''[[Elytrigia alatavica]]''
+*''[[Elytrigia atherica]]''
+*''[[Elytrigia bessarabica]]''
+*''[[Elytrigia caespitosa]]''
+*''[[Elytrigia campestris]]''
+*''[[Elytrigia curvifolia]]''
+*''[[Elytrigia disticha]]''
+*''[[Elytrigia elongata]]''
+*''[[Elytrigia gmelinii]]''
+*''[[Elytrigia intermedia]]''
+|
+*''[[Elytrigia juncea]]''
+*''[[Elytrigia lolioides]]''
+*''[[Elytrigia pontica]]''
+*''[[Elytrigia pungens]]''
+*''[[Elytrigia pycnantha]]''
+*''[[Elytrigia rechingeri]]''
+*''[[Elytrigia repens]]''
+*''[[Elytrigia scirpea]]''
+*''[[Elytrigia trichophora]]''
+*''[[Elytrigia varnensis]]''
+|}
+== Ծանոթագրություններ ==
+{{ծանցանկ}}
+== Գրականություն ==
 * Բուսաբանություն, հեղինակ` Վալեր Կոյոմբջյան, էջ 24-25
+* {{ռուսերեն գիրք|автор=Мартыненко В. А., Груздев Б. И.|заглавие=Определитель сосудистых растений окрестностей Сыктывкара|ссылка=|место=Екатеринбург|издательство=УрО РАН|год=2005|страницы=211}}
+== Արտաքին հղումներ ==
+* [http://images.google.co.uk/images?q=Elytrigia&safe=active Imágenes en Google]
+{{ՀԲ}}
 [[Կատեգորիա:Բույսեր այբբենական կարգով]]
 [[Կատեգորիա:Դաշտավլուկազգիներ]]