Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց մայր տաճար

Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց մայր տաճար; ադրբ.՝ Qazançı kilsəsi
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	տաճար
Երկիր	Ադրբեջան
Տեղագրություն	Շուշի
Դավանանք	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Թեմ	Արցախի թեմ
Հիմնական ամսաթվերը	1887
Ճարտարապետական ոճ	հայկական ճարտարապետություն
Հիմնադրված	1887
	Ghazanchetsots Cathedral Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցի (այլ կիրառումներ)

Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցի, հայկական առաքելական եկեղեցի Արցախի Հանրապետության Շուշիի շրջանի Շուշի քաղաքում։ Հայ առաքելական եկեղեցու Արցախի թեմի կենտրոնն է։ Գտնվում է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։ Ընդգրկված է Շուշիի քաղաքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում և հանդիսանում է Արցախի խորհրդանիշներից մեկը։ Կառուցվել է 1868-1887 թվականներին։

Պատմություն

Տաճարը հիշատակվում է Մեսրոպ Տախիդյանի «Ճամփորդություն դեպի Հայաստան» գրքում (1820 թ.)։ Շահեն Մկրտչյանի կարծիքով դա այն պատճառով է, որ զանգակատունը կառուցվել է եկեղեցուց ավելի վաղ, և տաճարի տեղում եղել է 18-րդ դարի մի այլ եկեղեցի։

Մինչ նոր եկեղեցին կառուցելը ճարտարապետները կանգնել են մի մեծ խնդրի առջև՝ բանն այն էր, որ ամեն պատարագից առաջ հարկավոր էր, որ պատարագիչ քահանան մեղքերի թողություն խնդրեր մեկ այլ քահանայից, և լսեր այս խոսքերը. «Թող քո ականջները լսեն, թե ինչ են բարբառում քո շուրթերը», սակայն եկեղեցին ուներ միայն մեկ քահանա, այդ իսկ պատճառով ճարտարապետներ որոշեցին կառուցել մի ընդհատակյա սենյակ, որտեղ տեղի կունենար հրաշքը՝ քահանան թողություն էր խնդրում լսելով իր սեփական ձայնը՝ ասելով. «Թող իմ ականջները լսեն, թե ինչ են բարբառում իմ շուրթերը»։ Այս երևույթը միակն է աշխարհում և այն մինչև հիմա էլ գործում է Շուշիի Ս. Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցում։

Զանգակատունը կառուցվել է շուշեցի Աբրահամ Խանդամիրյանցի կողմից։ Զանգակատան արևելյան պատին կա արձանագրություն, որն ասում է.

(Կառուցվել է) զանգակատունը Գաբրիէլ Յովսէփեան-Բատիրեանցի յիշատակին, ով Ղազանչից է, Մկրտիչ Մարգարեան-Խանդամիրեանցի, նրա կնոջ Բալասնի և որդիների Արուպէ և Ստեփանէ և բոլոր Ղազանչեցիների յիշատակին։ Փառք Աստծուն, և թող փրկուեն բոլոր կենդանի և մահացածների հոգիները։ 1858 թվականի ամառ։

Կառուցման թվերը գրված են հարավային պատի վերևի հատվածում^[1]։

Հայ-ադրբեջանական հակամարտություն

Շուշիի ջարդերից հետո՝ 1920 թվականին, եկեղեցին փակվեց։ Քաղաքում բնակվող ադրբեջանցիների կողմից այն սկսեց օգտագործվել որպես պահեստ, իսկ հետագայում՝ որպես ավտոտնակ։ Այդ ժամանակահատվածում քանդվեցին եկեղեցու մուտքի մոտ դրված հրեշտակների արձանները, ավերվեց գմբեթը։

Արցախյան պատերազմի ընթացքում եկեղեցին հակամարտող կողմերի համար կարևոր նշանակություն ուներ։ Հայկական կողմի համար այն հանդիսանում էր խորհրդանիշ, իսկ ադրբեջանական զինված ուժերի համար՝ Գրադ հրթիռային համալիրների հրթիռների պահեստ։ Շուշիի ազատագրման ռազմական գործողությունից հետո այնտեղ այցելեցին Արցախի ռազմաքաղաքական և հոգևոր ղեկավարությունը։ Ավերված գմբեթը վերականգնվեց 1998 թվականին։

Արցախյան երկրորդ պատերազմի ժամանակ՝ 2020 թվականի հոկտեմբերի 8-ին, Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերի կողմից հրթիռակոծվել է, վնասվել է եկեղեցու գմբեթը^[2]։

Կառուցվածք և ճարտարապետություն

Եկեղեցական համալիրը գտնվում է Շուշիի կենտրոնական մասում և իր արտաքին տեսքով նման է Էջմիածնի Մայր Տաճարին^[1]։ Կազմված է եկեղեցուց և զանգակատնից։ Հիմնականում կառուցվածքով նման է բազիլիկ եկեղեցու, չունի գմբեթ։

Եկեղեցին

Համաձայն եկեղեցու հարավային մուտքի գլխամասի շինարարական արձանագրության՝ կառուցումը սկսվել է 1868 թվականին և ավարտվել է 1887 թվականին, իսկ 1888 թվականի սեպտեմբերի 20-ին Մակար Ա կաթողիկոսը օծել է եկեղեցին^[1]

Եկեղեցին 34․7 մետր երկարությամբ, 23 մետր լայնությամբ և 35 մետր բարձրությամբ ուղղանկյուն հատակագծով, խաչաձև գմբեթավոր հորինվածքով կառույց է։ Չորս ճակատներից դուրս է գալիս աբսիդներ։ Ունի 3 մուտք՝ արևմուտքից, հյուսիսից և հարավից, որոնք ունեն միանման ճարտարապետական հորինվածք և որոնց առջև կառուցված է երեքական դռներով բոլորաշեն նախամուտքեր։ Նախամուտքերի վերնամասում բացված են փոքրիկ խաչաձև լուսամուտներ։ Գմբեթը հենված է չորս հաստահեղույս մույթերի վրա^[1]։

Եկեղեցին հարուստ է զարդաքանդակներով՝ դռներին, լուսամուտների կամարների վրա և այլուր։ Լուսամուտներն ունեն 1 մետր լայնություն, 5 մետր բարձրություն։ Պատերին առկա են հայատառ բազմաթիվ արձանագրություններ^[1]։

Թմբուկի թեթևացման համար 16 նիստերը մշակված են իրար մեջ ներգծված պատուհան-որմնախորշերով, իսկ նիստերի վերնամասն ավարտվում է ճակտոններով, որոնց գագաթներից սկսվում են գմբեթի վեղարի ծավալի կողերը^[1]։

Անշարժ զանգվածի մեջ արված խորշերը ծառայում են երկրաշարժի ժամանակ որպես մեղմիչ^[1]։

Զանգակատուն

Գտնվում է եկեղեցուց մի քանի մետր արևմուտք։ Այն երեքհարկանի շինություն է։ Մուտքի մոտ գտնվում են փողեր բռնած հրեշտակների արձաններ, որոնցից մեկը պատկերված է Շուշի քաղաքի զինանշանի վրա։