Jump to content

Ուկրաինական ճգնաժամ (2008-2009)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ուկրաինայի ՀՆԱ-ի իրական տարեկան աճի տեմպը 1990 թվականին
Ուկրաինան 2009 թվականին ՀՆԱ-ի ամենաբացասական աճ գրանցած երկրներից էր

Ուկրաինան մեծապես տուժել է համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի պատճառով, Համաշխարհային բանկը ակնկալում էր, որ 2009 թվականին Ուկրաինայի տնտեսությունը կկրճատվի 15%-ով, իսկ գնաճը կկազմի 16,4%[1][2]։

Ուկրաինայի ապրանքների և ծառայությունների արտաքին առևտրի դեֆիցիտը 2009 թվականի հունվարից մինչև սեպտեմբեր գնահատվել է 1,8 միլիարդ դոլար, ինչը 9,5 անգամ պակաս է 2008 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ, ապրանքների արտահանումն այդ ժամանակահատվածում կրճատվել է 48,7 %-ով՝ մինչև 27,478 միլիարդ դոլար, իսկ ներմուծումը նվազել է 53,5%-ով՝ մինչև 31,570 մլրդ դոլար։ Ծառայությունների արտահանումը կրճատվել է 23,2%-ով և կազմել 6,841 մլրդ դոլար, իսկ ներմուծումը կրճատվել է 19,9%-ով և կազմել 3,829 մլրդ դոլար (2008թ. առաջին ինն ամիսներին Ուկրաինայի արտաքին առևտրի դեֆիցիտը գնահատվել է 10,284 մլրդ դոլար, ինչը 2,7 անգամ ավելի է, քան 2007 թվականի նույն ժամանակահատվածում)։

Ըստ Զբաղվածության պետական կենտրոնի կանխատեսման՝ 2009 թվականին Ուկրաինայում գործազրկությունը ավելանալու է եռակի՝ հասնելով 9%-ի (2008թ. վերջին կար 3% գործազրկություն), ինչը կնշանակի, որ մոտ 3 միլիոն մարդ կդիմի աշխատանքի տեղավորման ծառայությունների[3]։ 2009 թվականի սեպտեմբերին գործազրկության պաշտոնական մակարդակը կազմել է 1,9%։ Ուկրաինայի բնակչության 95%-ը զգացել է ֆինանսական ճգնաժամի ազդեցությունը։ 2009 թվականի հուլիսին նրանցից 21%-ը հայտարարել է, որ «ճգնաժամը աղետալի ազդեցություն ունի իր և իր ընտանիքի վրա», իսկ 2009 թվականի հոկտեմբերին այդ ցուցանիշը նվազել է մինչև 17 %[4]։

2009 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինայում փաստացի տարեկան աշխատավարձը նվազել է 10,9%-ով, մինչդեռ 2008 թվականի հոկտեմբերին, ըստ Ուկրաինայի պետական վիճակագրական կոմիտեի տվյալների, տարեկան կտրվածքով այն աճել է 4,8%-ով[5]։ 2009 թվականին ուկրաինացիների իրական եկամուտները նվազել են 8,5%-ով, իսկ անվանական եկամուտներն աճել են 6,2%-ով[6]։ 2009 թվականին Ուկրաինայի տնտեսությունը կրճատվել է 15 %-ով[7]։ 2009 թվականին Տիմոշենկոյի կառավարությունը կանխատեսել էր ՀՆԱ-ի 0,4% աճ և գնաճի դանդաղում մինչև 9,5% (նաև 2009 թվականին), թեև տնտեսագետների ճնշող մեծամասնությունը այս կանխատեսումը չափազանց լավատեսական է համարել[8]։

Ուկրաինայի տնտեսությունը վերականգնվել է 2010 թվականի առաջին եռամսյակում[9][10]։

Ճգնաժամի պատճառներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերլուծաբաններն ասում են, որ ճգնաժամի պատճառներն էին պողպատի գների անկումը, բանկային խնդիրները և 2009 թվականի հունվարին ռուսական գազի մատակարարման կրճատումը։ Այն ստիպել է հիմնական արդյունաբերություններին, ինչպիսիք են մետալուրգիան և մեքենաշինությունը, աշխատանքից ազատել աշխատողներին, իսկ իրական աշխատավարձերը սկսեցին նվազել առաջին տասնամյակի ընթացքում.[11][12]:

2008 թվականի ընթացքում ուկրաինական գրիվնան ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ արժեզրկվել է 38%-ով, ինչը լավագույն ցուցանիշն է միայն իսլանդական կրոնի և սեյշելյան ռուփիի համեմատ[13]։ Քանի որ շատ վարկեր տրամադրվում էին դոլարով և ուկրաինացիների մեծ մասը վճարվում է գրիվնայով (ուկրաինական արժույթով), նրանք ստիպված էին դոլար գնել ցածր արժեքով, ինչի պատճառով վարկերի համար վճարում էին շատ ավելին, քան սպասում էին[14]։ 2008 թվականի դեկտեմբերից մինչև 2009 թվականի մայիսի կեսերը ուկրաինական բանկերին թույլ չի տրվել բավարարել բանկային ավանդների վաղաժամկետ դուրսբերման հարցումները։ 2009 թվականի սեպտեմբերի դրությամբ ֆինանսական վերլուծաբանները կանխատեսում են գրիվնայի վերականգնում[15]։

Ըստ Fitch-ի վարկանիշների, Դեյվիդ Հեսլամի կարծիքով «Խնդրի հիմքում ընկած է Ուկրաինայի անհետևողական մակրոտնտեսական քաղաքականության շրջանակը, քանի որ իշխանությունները նպատակ ունեն պաշտպանել փոխարժեքը՝ միաժամանակ խուսափելով հարկաբյուջետային անհրաժեշտ խստացումներից՝ ոչ դրամային ֆինանսավորման համապատասխան աղբյուրների բացակայության դեպքում»[16][17]։

2009 թվականի նոյեմբերին Ուկրաինայի էկոնոմիկայի նախարար Բոհդան Դանիլիշինը հայտարարել է, որ իր կարծիքով Ուկրաինայի Ազգային բանկի (NBU) և Նախարարների կաբինետի միջև «մշտական հակամարտությունները» և «փոխըմբռնման բացակայությունը» եղել են երկրի խորը անկման, ՀՆԱ-ի նվազման հիմնական գործոններից մեկը, հակամարտությունները ազդել են նաև Ուկրաինայի հակաճգնաժամային քաղաքականության արդյունավետության վրա։

2009 թվականի օգոստոսին և հոկտեմբերին մասնակցելով «Ո՞վ է ամենաշատ պատասխանատվությունը կրում Ուկրաինայում ստեղծված ծանր սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի համար» հարցմանը, պատասխանող ուկրաինացիների մոտ կեսը (47%) նշել է Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոյին, իսկ 22%-ը մեղադրել է Ուկրաինայի վարչապետ Յուլիա Տիմոշենկոյին, մինչդեռ հարցվածների 17%-ը կարծում է, որ Գերագույն Ռադան նույնպես պատասխանատու է տնտեսական խնդիրների լուծման հարցում։

Տարեկան ճգնաժամեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բանկերի պորտֆելներում խնդրահարույց վարկերի մասնաբաժինը մինչև 2008 թվականի դեկտեմբերի 11-ը աճել է մինչև 10,3 %-ով[18]։ Բանկերը դադարեցրել են վարկերի տրամադրումը, իսկ հաճախորդները շտապել են հանել ավանդները։ 2008 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինայի Ազգային բանկը ժամանակից շուտ մորատորիում է մտցրել խնդրի կարգավորման համար[12]։ Արդյունաբերական արտադրանքը 2008 թվականի նոյեմբերին նվազել է 28,6 %-ով՝ 2008 թվականի հոկտեմբերին 19,8 % նվազումից հետո։ Պողպատի արտադրությունը կրճատվել է 48,8 %-ով, նավթավերամշակման և քիմիական արտադրանքի ծավալը նվազել է 35,2 %-ով, իսկ մեքենաշինությունը՝ 38,8 %-ով։ 2008թվականի նոյեմբերին Ուկրաինայի տնտեսությունը տարեկան կտրվածքով կրճատվել է 14,4 %-ով[19]։ Վիճակագրական տվյալները ցույց են տվել, որ համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) աճը հունվար-նոյեմբերին դանդաղել է մինչև 3,6 %՝ հունվար-հոկտեմբերի 5,8 %-ի դիմաց։ Ուկրաինայի էկոնոմիկայի նախարարությունն ակնկալում է, որ 2008 թվականին տնտեսությունը կաճի 3,5-4,0 %-ով։ Գրիվնան նույնպես կորցրել է արժեքը[20]։

Համաձայն Հորշենինի անվան կառավարման խնդիրների ինստիտուտի կողմից անցկացված հարցման (անցկացված 2008թ. նոյեմբերի 25-ից դեկտեմբերի 5-ը) հարցվածների մոտ 79%-ը տուժել է գների աճից, մոտ 29%-ը՝ աշխատավարձերի վճարման ուշացումներից[21]։ 20%-ից ավելին տուժել է աշխատավարձերի կրճատումից։ Մոտ 14,8%-ի ընտանիքներում ինչ-որ մեկը կորցրել է աշխատանքը, իսկ մոտ 6%-ն ասել է, որ իրենց ձեռնարկությունը փակվել է։ Հարցվածների ընդհանուր 90,8%-ը նկարագրել է իրենց ֆինանսական վիճակը որպես «երկու ծայրը ծայրին հասցնող», իսկ 83,1%-ն ասել է, որ սննդի համար փողի պակաս ունի։ Ուկրաինացիների միայն 2,4%-ն է ասել, որ իրենց ընդհանրապես չի տուժել տնտեսական ճգնաժամից[22]։

2008 թվականի դեկտեմբերի կեսերին Արժույթի միջազգային հիմնադրամը (ԱՄՀ) 2009 թվականին Ուկրաինայի ՀՆԱ-ի կանխատեսումը 2,5% աճի տեմպը կանխատեսել է 5% անկում, նույն օրը Նախարարների կաբինետը 2009 թվականի 6%-ից ՀՆԱ-ի աճը կանխատեսել է մինչև 0,4%[23][24]։

2008 թվականի նոյեմբերին ԱՄՀ-ն հավանություն է տվել Ուկրաինային 16,5 միլիարդ դոլարի չափով տրամադրվող վարկային ծրագրին։ Երկրորդը՝ 1,87 միլիարդ դոլար արժողությամբ կարող է տրվել 2009 թվականի փետրվարին[25][26]։

2008 թվականի նոյեմբերին գործազրկության պաշտոնական մակարդակն աճել է 0,4 %-ով՝ հասնելով 2,3-ի (նախկինում՝ 1,9 % սեպտեմբերին), պետական վիճակագրական կոմիտեն հայտնել է, որ 2008 թվականի դեկտեմբերի 1-ի դրությամբ գրանցել է 640,000 գործազուրկ[27]։

Ուկրաինայի բանկային համակարգը ըստ Կենտրոնական բանկի 2009 թվականի ապրիլի 22-ի հաշվետվության՝ 2009 թվականի առաջին եռամսյակում գրանցել է 27 միլիարդի (909 միլիոն դոլար) վնաս՝ մեկ տարի առաջվա նույն ժամանակահատվածի 2,1 միլիարդ շահույթի համեմատ։ 2009 թվականի ապրիլին ԱՄՀ-ն կանխատեսում էր Ուկրաինայի տնտեսության 8.0%-ով կրճատում, իսկ 2010 թվականին՝ 1.0%-ով աճ[28]։ 2009 թվականի ապրիլի կեսերին Ուկրաինայում ԱՄՀ առաքելության ղեկավար Ջեյլա Փազարբասիօղլուն հայտարարել է, որ կան մի շարք հուսադրող նշաններ, որ Ուկրաինայի տնտեսությունը սկսել է հարմարվել համաշխարհային ճգնաժամին։ Ըստ Dragon Capital-ի վերլուծաբան Օլենա Բելանի, «դա լավ ազդանշան է ներդրողների համար, այն ցույց է տալիս, որ Ուկրաինան հակաճգնաժամային միջոցներ է ձեռնարկում և տնտեսական իրավիճակը վերահսկելի է 2009 թվականի առաջին կիսամյակում[29]։

2009 թվականի մայիսի 18-ին Ուկրաինայի պետական վիճակագրական կոմիտեն զեկուցել է, որ 2009 թվականի առաջին եռամսյակում Ուկրաինայի արտաքին առևտրի դեֆիցիտը գնահատվել է 419,7 միլիոն դոլար, ինչը 9 անգամ պակաս է նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ[30][31]։

2009 թվականի հունիսի սկզբին ուկրաինական պետությունը դարձել է Ukrahzbank-ի (84,21% 3,2 մլրդ UAH ներդրումից հետո), Rodovid Bank-ի (99,97% 2,809 մլրդ ներդրումից հետո) և Bank Kyiv-ի (99,93% 3,563 մլրդ UAH ներդրումից հետո) փաստացի սեփականատերը[32]։

2009 թվականի հունվար-օգոստոս ամիսներին Ուկրաինայի արդյունաբերական արտադրանքը կրճատվել է 29,6%-ով 2008 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ։ 2009 թվականի հուլիսին Ուկրաինայի արդյունաբերական արտադրանքի աճը դանդաղել է մինչև 26,7%՝ 2008 թվականի հուլիսի 27,5% ցուցանիշի համեմատ[33]։

2009 թվականի սեպտեմբերի 17-ին Համաշխարհային բանկը հաստատել է Ուկրաինային 400 միլիոն դոլարի վարկի տրամադրման ծրագիրը[34]։

Ըստ FOM-Ukraine-ի 2009 թվականի սեպտեմբեր և հոկտեմբեր ամիսներին անցկացված հասարակական կարծիքի հարցման՝ հարցվածների 46,2%-ը կարծում է, որ երկրում տնտեսական իրավիճակը կվատթարանա առաջիկա մի քանի ամիսների ընթացքում, մինչդեռ 35%-ը նշել է, որ Ուկրաինայում տնտեսական իրավիճակը կմնա անփոփոխ, իսկ 8%-ը կարծում էր, որ իրավիճակը կբարելավվի[33]։

2009 թվականի նոյեմբերի 1-ին Արժույթի միջազգային հիմնադրամը նախազգուշացրել է, որ կարող է կրճատել Ուկրաինային տրամադրվող ֆինանսական օգնությունը. ԱՄՀ-ի գործադիր տնօրեն Դոմինիկ Ստրոս-Կանը հայտարարել է, որ «շատ անհանգստացած է» նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոյի՝ աշխատավարձերի և կենսաթոշակների բարձրացման մասին օրինագիծ ստորագրելու որոշումից[35]։

2009 թականի նոյեմբերի վերջին Ուկրաինայի Ազգային բանկի փոխնահանգապետի պաշտոնակատար Վասիլ Պասիչնիկը կանխատեսել է, որ Ուկրաինայի բանկային հատվածում զանգվածային սնանկացումներ չեն լինի[35]։

Ուկրաինայի ընդհանուր արտաքին պարտքը (պետական և կորպորատիվ) 2010 թվականի մարտին հասել էր 912,563 միլիարդ Գրիվնայի՝ ՀՆԱ-ի 93,5%-ին[36]։

2010 թվականի մարտի 18-ին Ուկրաինայի Ազգային բանկը հայտարարել է, որ Ուկրաինայի ընդհանուր արտաքին պարտքը 2009 թվականին աճել է 2,3%-ով՝ մինչև 103,973 մլրդ դոլար և իրատեսական համարել ՀՆԱ-ի 4% աճ` 2010 թվականի նույն օրվա համար[36]։

Ուկրաինայի տնտեսությունը վերականգնվել է 2010 թվականի առաջին եռամսյակում` համաշխարհային տնտեսության սպասվածից ավելի ուժեղ աճի շնորհիվ, որը պայմանավորված է հիմնականում զարգացող Ասիայի և Լատինական Ամերիկայի 2010 թվականի բյուջեի մասին օրենքով հաստատված բնակչությանն ավելի մեծ սոցիալական տրանսֆերտների և ներկրվող ապրանքների ցածր գնի հաշվին[37][38]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Ukraine's economy 'to shrink 15%', BBC News (16 July 2009)
  2. World Bank worsens outlook for fall in Ukraine's GDP to 9%, and inflation to 16.4% Արխիվացված 2009-06-11 Wayback Machine, Interfax-Ukraine (7 April 2009)
  3. Ukrainians blame Yuschenko and Tymoshenko for creating economic mess, Kyiv Post (20 October 2009)
  4. Deficit of Ukraine's foreign trade in goods and services shrinks by 9.5 times in nine months, Kyiv Post (17 November 2009)
  5. Ukrainian unemployment to triple in 2009 – employment official, Interfax-Ukraine (17 February 2009)
  6. Ukrainians real incomes in 2009 down 8.5%, nominal income up 6.2%, Kyiv Post (1 April 2010)
  7. Actual year-on-year wages in Ukraine 11% down in September 2009, Kyiv Post (27 November 2009)
  8. Official level of unemployment in September falls by 0.1 percentage points to 1.9 percent, Kyiv Post (15 October 2009)
  9. Ukraine agrees budget with IMF, funding seen from May, Kyiv Post (2 April 2010)
  10. Ukraine - Macroeconomic situation - April 2010, UNIAN (19 May 2010)
  11. Trade in Ukraine hryvnia drying up amid crisis, UNIAN (19 December 2008)
  12. 12,0 12,1 Hard Times for Ukrainian Banks, Central Bank Chairman Under Fire, The Jamestown Foundation (17 December 2008)
  13. Ukraine's economy 'to shrink 9%', BBC News (7 April 2009 )
  14. Central bank cancels moratorium on early withdrawal of deposits, UNIAN (18 May 2009). Accessed 2009-05-18. Archived 2009-06-02.
  15. Ukraine's Hryvnia to Rally from Slump, Nomura Says, Bloomberg L.P. (14 September 2009)
  16. Economy minister: Permanent conflicts between NBU and Cabinet contribute to deep fall of GDP in 2009, Kyiv Post (21 November 2009)
  17. Economy Minister insists government get involved in NBU's activity, Kyiv Post (23 November 2009)
  18. Official Unemployment Rate Increases By 0.4 Percentage Points To 2.3% In November Արխիվացված 2012-07-03 archive.today, Ukrainian News Agency (18 December 2008)
  19. Ukraine's November industrial output falls 28.6%, UNIAN (12-12-2008)
  20. IMF Lowers Forecast For Ukraine's 2009 GDP Growth Rate From 2.5% To -5% Արխիվացված 2012-07-03 archive.today, Ukrainian News Agency (17 December 2008)
  21. Head of IMF's Resident Representative Office in Ukraine to change his job, Interfax-Ukraine (17 December 2008)
  22. Ukraine economy shrinks 14.4 pct yr/yr in Nov '08, UNIAN (16-12-2008)
  23. Hryvnia's value tumbled to 9.6 to U.S. dollar, UNIAN (17 December 2008)
  24. Poroshenko Admits Reviewing Of IMF-Signed Memorandum Արխիվացված 2012-07-03 archive.today, Ukrainian News Agency (8 February 2009)
  25. Ukrainians pessimistic about their perspectives – poll, UNIAN (17 December 2008)
  26. Cabinet Worsens GDP Growth Forecast To 0.4% From 6% For 2009 Արխիվացված 2012-07-03 archive.today, Ukrainian News Agency (17 December 2008)
  27. Economic crisis hits most Ukrainians, survey shows, Interfax-Ukraine (17 December 2008)
  28. CORRECTED - Ukraine banks record $909 mln losses Q1-C.Bank, Reuters (22 April 2009)
  29. Ukraine economy to shrink 8.0 pct this year –IMF, UNIAN (23 April 2009)
  30. IMF agrees new loan for Ukraine, BBC News, (17 April 2009)
  31. Investor Unfriendly, Kyiv Post (8 October 2009)
  32. Deficit of Ukraine's foreign trade in 1Q shrinks by nine times - statistics, Interfax-Ukraine (18 May 2009). Accessed 2009-05-18. Archived 2009-06-02.
  33. 33,0 33,1 Cabinet Endorses Recapitalization Of Ukrhazbank, Kyiv Bank, Rodovid Bank Արխիվացված 2012-09-14 archive.today, Ukrainian News Agency (10 June 2009)
  34. Central bank forecasts no mass bankruptcies in Ukrainian banking sector, Kyiv Post (23 November 2009)
  35. 35,0 35,1 Ukraine's industrial output falls 23.3% in August, says statistics committee, Interfax-Ukraine (16 September 2009). Accessed 2009-09-22. Archived 2009-09-26.
  36. 36,0 36,1 Ukraine's gross foreign debt reaches 93.5% of gross domestic product, Kyiv Post (17 March 2010)
  37. Ukraine's external debt up 2.3% in 2009 - National Bank, Kyiv Post (18 March 2010)
  38. National Bank of Ukraine considers 4% GDP growth realistic for 20, Kyiv Post (18 March 2010)