Շամպինյոն երկսպոր

Շամպինյոն
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Սնկեր Տիպ Բազիդիոմիցետներ Դաս Ագարիկոմիցետներ Կարգ Ագարիկայիններ Ընտանիք Agaricaceae Ցեղ Շամպինյոն
Լատիներեն անվանում
Agaricus bisporus (J.E.Lange) Imbach, 1946
Հոմանիշներ
Psalliota hortensis var. bispora J.E.Lange, 1926 Agaricus brunnescens Peck, 1900 Psalliota campestris var. hortensis (Cooke) Lloyd, 1899 Psalliota hortensis (Cooke) J.E.Lange, 1926
Դասակարգումը Վիքիցեղերում Պատկերներ Վիքիպահեստում

Շամպինյոն (լատին․՝ Agaricus bisporus), ագարիկոն, աղարիկոն, թնոպի, բազիդիավոր սնկերի ցեղ։ Հայտնի է 80 տեսակ։ Agaricaceae ընտանիքի Basidiomycetes դասի Psalliota ցեղին պատկանող և մի քանի ուտելու համար պիտանի և ոչ պիտանի՝ թունավոր ենթատեսակներ ընդգրկող սապրոտրոֆիկ սնուցումով «ապրող» սնկերից է։

Անվանում

Հայերենում տարածված են ոչխարասունկ, սարի սունկ և այլ անուններ։ Ոչխարասունկ անունն ստացել է սարերում արածող ոչխարների անցած տեղերում աճելու համար։ Շամպինյոն անունը գալիս է ուղղակի «սունկ» նշանակող ֆր.՝ champignon բառից։

Կենսաբանական նկարագիր

Ունի երեք տարատեսակ՝

• սպիտակ,
• բաց դեղնավուն
• դարչնագույն։

Գլխարկը (տրամագիծը՝ 3-13 սմ) բարձիկանման է, մսալի, ամուր, սպիտակ, կեղտոտ-սպիտակ, հետագայում՝ գրեթե դարչնագույն՝ ավելի բաց գունավորված եզրերով, երբեմն կենտրոնում՝ թեփուկավոր։ Թիթեղները խիտ են, ազատ, սկզբում՝ վարդագույն, ապա՝ մուգ դարչնագույն։ Սպորափոշին մուգ դարչնագույն է։ Պտղամիսը սպիտակ է, կտրվածքում՝ վարդագույն, հաճելի սնկային համով և բույրով։

Ոտիկը (երկարություն՝ 3-10 սմ, հաստություն՝ 2-4 սմ) գլանաձև է, ամուր, հարթ, սպիտակ, հետագայում՝ գորշացող, հաստ, ամուր օղակով։

Հայաստանում

Agaricus bisporus

Հայաստանում՝ 11 տեսակ՝

• Շամպինյոն սովորական (A. campestris),
• Շամպինյոն դաշտային (A. arvensis),
• Շամպինյոն անտառային (A. silvaticus) և այլն։

Առավել տարածված և լայնորեն օգտագործվող տեսակը

• Շամպինյոն երկսպորավորն (A. bisporus) է։

Տարածում և էկոլոգիա

Աճում է ամենուրեք՝ մեծ խմբերով, առավելապես՝ գոմաղբով պարարտացված հողի վրա, այգիներում, պարտեզներում, ջերմոցներում և արոտավայրերում։

Ընդհանուր՝ Հյուսիսային Ամերիկա, Եվրոպա, Հարավային Կովկաս (Վրաստան, Հայաստան)։ Եվրոպայի մի շարք երկրներում հազվադեպ է հանդիպում։ Հայաստանում հայտնաբերված է Արագածի ֆլորայի շրջանում՝ Արխաշան գետի ափ, Սևանի շրջակայքում։

Շամպինյոնի մշակումն ունի բավականին հին պատմություն։ Ըստ մի շարք հետազոտողների՝ մշակովի շամպինյոնը պատկանում է Psalliota campestris տեսակին։ Սակայն կան և հակառակ տեսակետներ, ըստ որոնց մշակովի շամպինյոնը հավաքական տեսակ է։ Դրա էությունն այն է, որ արհեստական մշակման համար ստեղծված են շամպինյոնի մի շարք տեսակներ, որոնք իրարից տարբերվում են և ձևաբանական, և կենսաբանական հատկանիշներով։

Նշանակություն և կիրառում

Ամենաբւսրձրորակ ուտելի սնկերից է։ Օգտագործվում է թարմ, թթու և աղ դրած։ Արհեստականորեն աճեցվում է շատ երկրներում, այդ թվում՝ Հայաստանում՝ հատուկ սնկանոցներում։ Աշխարհում աճեցվող սնկերի արտադրանքի ծավալում զբաղեցնում է առաջին տեղը։

Պատկերասրահ

• 
• 
• 
• 
• 

Գրականություն

• Жизнь растений / гл. ред. А. А. Фёдоров. — М.: «Просвещение», 1976. — Т. 2. Грибы (под ред. М. В. Горленко). — С. 286—288).
• Benjamin, Denis R. (1995). Mushrooms: poisons and panaceas—a handbook for naturalists, mycologists and physicians. New York: WH Freeman and Company. ISBN 0-7167-2600-9.
• Genders, Roy (1969). Mushroom Growing for Everyone. London: Faber. ISBN 0-571-08992-5.
• Kuo, M. (2004 թ․ հունվար). «Agaricus bisporus: The common mushroom». MushroomExpert.Com.
• City of Hope Research [1] Արխիվացված 2013-06-23 Wayback Machine

Արտաքին հղումներ

Agaricus bisporus էջը Վիքիպահեստում

• Սովորական սնկերի բաղադրության լիարժեք տեղեկատվություն(անգլերեն)
• Սնկերի եփման խոհարարական բաղադրատոմսեր(անգլերեն)
• Complete common mushroom nutrition info
• Mushroom cookbook and information
• Information about a human study with Agaricus bisporus taking place at the City of Hope. Արխիվացված 2013-06-23 Wayback Machine
• A high-definition video of a French cave of " Champignons de Paris " closed in 2009.

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շամպինյոն երկսպոր» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շամպինյոն երկսպոր» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։