Jump to content

Շամպինյոն երկսպոր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Շամպինյոն
Շամպինյոն երկսպոր
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Սնկեր
Տիպ Բազիդիոմիցետներ
Դաս Ագարիկոմիցետներ
Կարգ Ագարիկայիններ
Ընտանիք Agaricaceae
Ցեղ Շամպինյոն
Լատիներեն անվանում
Agaricus bisporus
Հոմանիշներ
  • Psalliota hortensis var. bispora J.E.Lange, 1926
  • Agaricus brunnescens Peck, 1900
  • Psalliota campestris var. hortensis (Cooke)
    Lloyd, 1899
  • Psalliota hortensis (Cooke) J.E.Lange, 1926


Դասակարգումը
Վիքիցեղերում


Պատկերներ
Վիքիպահեստում




Շամպինյոն (լատին․՝ Agaricus bisporus), ագարիկոն, աղարիկոն, թնոպի, բազիդիավոր սնկերի ցեղ։ Հայտնի է 80 տեսակ։ Agaricaceae ընտանիքի Basidiomycetes դասի Psalliota ցեղին պատկանող և մի քանի ուտելու համար պիտանի և ոչ պիտանի՝ թունավոր ենթատեսակներ ընդգրկող սապրոտրոֆիկ սնուցումով «ապրող» սնկերից է։

Հայերենում տարածված են ոչխարասունկ, սարի սունկ և այլ անուններ։ Ոչխարասունկ անունն ստացել է սարերում արածող ոչխարների անցած տեղերում աճելու համար։ Շամպինյոն անունը գալիս է ուղղակի «սունկ» նշանակող ֆր.՝ champignon բառից։

Կենսաբանական նկարագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ունի երեք տարատեսակ՝

  • սպիտակ,
  • բաց դեղնավուն
  • դարչնագույն։

Գլխարկը (տրամագիծը՝ 3-13 սմ) բարձիկանման է, մսալի, ամուր, սպիտակ, կեղտոտ-սպիտակ, հետագայում՝ գրեթե դարչնագույն՝ ավելի բաց գունավորված եզրերով, երբեմն կենտրոնում՝ թեփուկավոր։ Թիթեղները խիտ են, ազատ, սկզբում՝ վարդագույն, ապա՝ մուգ դարչնագույն։ Սպորափոշին մուգ դարչնագույն է։ Պտղամիսը սպիտակ է, կտրվածքում՝ վարդագույն, հաճելի սնկային համով և բույրով։

Ոտիկը (երկարություն՝ 3-10 սմ, հաստություն՝ 2-4 սմ) գլանաձև է, ամուր, հարթ, սպիտակ, հետագայում՝ գորշացող, հաստ, ամուր օղակով[1]։

Agaricus bisporus

Հայաստանում՝ 11 տեսակ՝

  • Շամպինյոն սովորական (A. campestris),
  • Շամպինյոն դաշտային (A. arvensis),
  • Շամպինյոն անտառային (A. silvaticus) և այլն։

Առավել տարածված և լայնորեն օգտագործվող տեսակը

  • Շամպինյոն երկսպորավորն (A. bisporus) է։

Տարածում և էկոլոգիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աճում է ամենուրեք՝ մեծ խմբերով, առավելապես՝ գոմաղբով պարարտացված հողի վրա, այգիներում, պարտեզներում, ջերմոցներում և արոտավայրերում։

Ընդհանուր՝ Հյուսիսային Ամերիկա, Եվրոպա, Հարավային Կովկաս (Վրաստան, Հայաստան)։ Եվրոպայի մի շարք երկրներում հազվադեպ է հանդիպում։ Հայաստանում հայտնաբերված է Արագածի ֆլորայի շրջանում՝ Արխաշան գետի ափ, Սևանի շրջակայքում։

Շամպինյոնի մշակումն ունի բավականին հին պատմություն։ Ըստ մի շարք հետազոտողների՝ մշակովի շամպինյոնը պատկանում է Psalliota campestris տեսակին։ Սակայն կան և հակառակ տեսակետներ, ըստ որոնց մշակովի շամպինյոնը հավաքական տեսակ է։ Դրա էությունն այն է, որ արհեստական մշակման համար ստեղծված են շամպինյոնի մի շարք տեսակներ, որոնք իրարից տարբերվում են և ձևաբանական, և կենսաբանական հատկանիշներով։

Նշանակություն և կիրառում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամենաբւսրձրորակ ուտելի սնկերից է։ Օգտագործվում է թարմ, թթու և աղ դրած։ Արհեստականորեն աճեցվում է շատ երկրներում, այդ թվում՝ Հայաստանում՝ հատուկ սնկանոցներում։ Աշխարհում աճեցվող սնկերի արտադրանքի ծավալում զբաղեցնում է առաջին տեղը։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. М. В. Горленко, М. А. Бондарева, Л. В. Гарибова, И. И. Сидорова, Т. П. Сизова. Грибы СССР. Москва, изд. Мысль, 1980

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Жизнь растений / гл. ред. А. А. Фёдоров. — М.: «Просвещение», 1976. — Т. 2. Грибы (под ред. М. В. Горленко). — С. 286—288).
  • Benjamin, Denis R. (1995). Mushrooms: poisons and panaceas—a handbook for naturalists, mycologists and physicians. New York: WH Freeman and Company. ISBN 0-7167-2600-9.
  • Genders, Roy (1969). Mushroom Growing for Everyone. London: Faber. ISBN 0-571-08992-5.
  • Kuo, M. (2004 թ․ հունվար). «Agaricus bisporus: The common mushroom». MushroomExpert.Com.
  • City of Hope Research [1] Արխիվացված 2013-06-23 Wayback Machine

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շամպինյոն երկսպոր» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շամպինյոն երկսպոր» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։