Շամպինյոն երկսպոր

Շամպինյոն

Թագավորություն	Սնկեր
Տիպ	Բազիդիոմիցետներ
Դաս	Ագարիկոմիցետներ
Կարգ	Ագարիկայիններ
Ընտանիք	Agaricaceae
Ցեղ	Շամպինյոն

Լատիներեն անվանում

Agaricus bisporus

(J.E.Lange) Imbach, 1946

Հոմանիշներ

Psalliota hortensis var. bispora J.E.Lange, 1926
Agaricus brunnescens Peck, 1900
Psalliota campestris var. hortensis (Cooke)
Lloyd, 1899
Psalliota hortensis (Cooke) J.E.Lange, 1926

Դասակարգումը
Վիքիցեղերում

Պատկերներ
Վիքիպահեստում

Շամպինյոն (լատին․՝ Agaricus bisporus), ագարիկոն, աղարիկոն, թնոպի, բազիդիավոր սնկերի ցեղ։ Հայտնի է 80 տեսակ։ Agaricaceae ընտանիքի Basidiomycetes դասի Psalliota ցեղին պատկանող և մի քանի ուտելու համար պիտանի և ոչ պիտանի՝ թունավոր ենթատեսակներ ընդգրկող սապրոտրոֆիկ սնուցումով «ապրող» սնկերից է։

Անվանում

Հայերենում տարածված են ոչխարասունկ, սարի սունկ և այլ անուններ։ Ոչխարասունկ անունն ստացել է սարերում արածող ոչխարների անցած տեղերում աճելու համար։ Շամպինյոն անունը գալիս է ուղղակի «սունկ» նշանակող ֆր.՝ champignon բառից։

Կենսաբանական նկարագիր

Ունի երեք տարատեսակ՝

սպիտակ,
բաց դեղնավուն
դարչնագույն։

Գլխարկը (տրամագիծը՝ 3-13 սմ) բարձիկանման է, մսալի, ամուր, սպիտակ, կեղտոտ-սպիտակ, հետագայում՝ գրեթե դարչնագույն՝ ավելի բաց գունավորված եզրերով, երբեմն կենտրոնում՝ թեփուկավոր։ Թիթեղները խիտ են, ազատ, սկզբում՝ վարդագույն, ապա՝ մուգ դարչնագույն։ Սպորափոշին մուգ դարչնագույն է։ Պտղամիսը սպիտակ է, կտրվածքում՝ վարդագույն, հաճելի սնկային համով և բույրով։

Ոտիկը (երկարություն՝ 3-10 սմ, հաստություն՝ 2-4 սմ) գլանաձև է, ամուր, հարթ, սպիտակ, հետագայում՝ գորշացող, հաստ, ամուր օղակով^[1]։

Հայաստանում


Agaricus bisporus

Հայաստանում՝ 11 տեսակ՝

Շամպինյոն սովորական (A. campestris),
Շամպինյոն դաշտային (A. arvensis),
Շամպինյոն անտառային (A. silvaticus) և այլն։

Առավել տարածված և լայնորեն օգտագործվող տեսակը

Շամպինյոն երկսպորավորն (A. bisporus) է։

Տարածում և էկոլոգիա

Աճում է ամենուրեք՝ մեծ խմբերով, առավելապես՝ գոմաղբով պարարտացված հողի վրա, այգիներում, պարտեզներում, ջերմոցներում և արոտավայրերում։

Ընդհանուր՝ Հյուսիսային Ամերիկա, Եվրոպա, Հարավային Կովկաս (Վրաստան, Հայաստան)։ Եվրոպայի մի շարք երկրներում հազվադեպ է հանդիպում։ Հայաստանում հայտնաբերված է Արագածի ֆլորայի շրջանում՝ Արխաշան գետի ափ, Սևանի շրջակայքում։

Շամպինյոնի մշակումն ունի բավականին հին պատմություն։ Ըստ մի շարք հետազոտողների՝ մշակովի շամպինյոնը պատկանում է Psalliota campestris տեսակին։ Սակայն կան և հակառակ տեսակետներ, ըստ որոնց մշակովի շամպինյոնը հավաքական տեսակ է։ Դրա էությունն այն է, որ արհեստական մշակման համար ստեղծված են շամպինյոնի մի շարք տեսակներ, որոնք իրարից տարբերվում են և ձևաբանական, և կենսաբանական հատկանիշներով։

Նշանակություն և կիրառում

Ամենաբւսրձրորակ ուտելի սնկերից է։ Օգտագործվում է թարմ, թթու և աղ դրած։ Արհեստականորեն աճեցվում է շատ երկրներում, այդ թվում՝ Հայաստանում՝ հատուկ սնկանոցներում։ Աշխարհում աճեցվող սնկերի արտադրանքի ծավալում զբաղեցնում է առաջին տեղը։

Պատկերասրահ

Ծանոթագրություններ

↑ М. В. Горленко, М. А. Бондарева, Л. В. Гарибова, И. И. Сидорова, Т. П. Сизова. Грибы СССР. Москва, изд. Мысль, 1980

Գրականություն

Жизнь растений / гл. ред. А. А. Фёдоров. — М.: «Просвещение», 1976. — Т. 2. Грибы (под ред. М. В. Горленко). — С. 286—288).
Benjamin, Denis R. (1995). Mushrooms: poisons and panaceas—a handbook for naturalists, mycologists and physicians. New York: WH Freeman and Company. ISBN 0-7167-2600-9.
Genders, Roy (1969). Mushroom Growing for Everyone. London: Faber. ISBN 0-571-08992-5.
Kuo, M. (2004 թ․ հունվար). «Agaricus bisporus: The common mushroom». MushroomExpert.Com.
City of Hope Research [1] Արխիվացված 2013-06-23 Wayback Machine

Արտաքին հղումներ

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շամպինյոն երկսպոր» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շամպինյոն երկսպոր» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

[sssr-1] М. В. Горленко, М. А. Бондарева, Л. В. Гарибова, И. И. Сидорова, Т. П. Сизова. Грибы СССР. Москва, изд. Мысль, 1980

[1]