Մաքարթիզմ
Մաքարթիզմ (անգլ.՝ McCarthyism, սենատոր Ջոզեֆ Ռեյմոնդ Մաքարթիի ազգանունով), հասարակական շարժում ԱՄՆ-ում, որը գոյություն է ունեցել 1940-ականների վերջից մինչև 1957 թվականը։ Այն ուղեկցվել է հակակոմունիստական տրամադրությունների սրմամբ և «հակաամերիկյան» քաղաքացիների դեմ քաղաքական բռնաճնշումներով։ Տերմինն առաջին անգամ օգտագործել է «The Washington Post» թերթի ծաղրանկարիչ Հերբլոկը 1950-ականների սկզբին[1][2]։
Մաքարթիստական շարժման սկիզբ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1950 թվականի փետրվարի 9-ին Չինաստանում մաոիստական ռեժիմի հաստատումից հետո, որը ճնշող տպավորություն է թողել ամերիկացիների վրա, Վիսկոնսին նահանգի քիչ հայտնի հանրապետական սենատոր Ջոզեֆ Մաքարթին ելույթ է ունեցել Արևմտյան Վիրջինիայի Ուիլինգ քաղաքում, որում նա հայտարարել է, որ Միացյալ Նահանգների Պետդեպարտամենտում կոմունիստների թիվը հասել է 205-ի։ Սենատորի անունը անմիջապես հայտնվել է խոշորագույն թերթերի առաջին էջերին, ռադիոյում և միայն տարածված հեռուստատեսությունում։ Այս ելույթից էր, որ սկսվել է սենատոր Մաքարթիի գործունեությունը, բայց նա առաջինը չէր, որը սկսել է հետաքննել սովետական գործունեությունը Միացյալ Նահանգներում. Հակաամերիկյան գործունեության հետաքննության հանձնաժողովը նախկինում արդեն զբաղվել էր դրանով[3]։
Հանրապետական շատ քաղաքական գործիչների և սենատորների զարմացրել և ցնցել են Մաքարթիի՝ բարձրաստիճան անձանց հասցեին հնչեցրած մեղադրանքները։ Բացի պետքարտուղար Դին Աչեսոնից, Մաքարթին կասկածի տակ է դրել Ջորջ Մարշալի ազնվությունն ու նվիրվածությունը երկրին, ինչը հարուցել է նրանց խիստ դժգոհությունը։ Ռոբերտ Թաֆթը և Ռիչարդ Նիքսոնը, ընդհակառակը, բարյացակամորեն են վերաբերվել սենատորի գործողություններին և աջակցել են նրան։
Մաքարթիզմը թափանցել է ամերիկյան հասարակության կյանքի բոլոր ոլորտները։ Մաքարթիստներն բոլոր ծագող խնդիրների պատճառը համարել են կոմունիզմը։ Քողարկվելով հակակոմունիստական տրամադրություններով՝ մաքարթիստները պայքարում էին նաև լիբերալ մտավորականության, արհմիությունների, ինչպես նաև սոցիալիստական երկրների հետ բանակցությունների քաղաքականության դեմ։ Մաքարթիի տեսակետները չէին համընկնում դեմոկրատ նախագահ Հարի Թրումանի և նրա լիբերալ շրջապատի տեսակետների հետ, որոնք հավանություն չէին տալիս Մաքարթիի գործողություններին։ Այդ հողի վրա բազմաթիվ տարաձայնություններ են առաջացել։ Այնուամենայնիվ, մաքարթիստները հավատարիմ են մնացել իրենց ընթացքին։
1950 թվականի սեպտեմբերի 23-ին ԱՄՆ Կոնգրեսը ընդունել է Մակքարենի «Ներքին անվտանգության մասին» օրենքը, որը հաղթահարել է նույնիսկ նախագահական վետոն։ 1950 թվականին մշակվել է նաև այլախոհ ԶԼՄ-ների հետապնդման համակարգ։ 1950 թվականի ամռանը կոմունիստական հեղափոխական «Հակագրոհ» շաբաթաթերթում հրապարակվել է կոմունիստների ռադիո և հեռուստատեսություն ներթափանցելու մասին «Կարմիր ալիքների» զեկույցը։ Զեկույցում թվարկվել է 151 արվեստագետ։ Նրանց բոլորին պահանջներ են ներկայացվել կամ ազատվել աշխատանքից, կամ խոստովանել կոմունիստական գործունեությունը։
1952 թվականի հունիսին, չնայած նախագահ Թրումենի բազմաթիվ բողոքներին և վետոյին, ԱՄՆ Կոնգրեսը ընդունելմ է Մակքարեն-Ուոլթերի միգրացիայի սահմանափակման մասին օրենքը։
Մաքարթիի մտերմությունը Էյզենհաուերի հետ և մաքարթիզմի ազդեցության աճ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մաքարթին, ինչպես ոչ ոք, նպաստել է նախընտրական քարոզչության մեջ հեռուստատեսության օգտագործման ընդլայնմանը։ 1948 թվականին ԱՄՆ-ում գործող հեռուստակայանների թիվն ավելացել է ավելի քան երեք անգամ՝ 7-ից մինչև 23։ Հեռուստաէկրանին հասանելիություն ունեցող ընտրողների մասնաբաժինը կազմել է 50 %։ Մաքարթին նպատակ է դրել իշխանության բերել հանրապետական Էյզենհաուերին։ Այն բանից հետո, երբ 1952 թվականին Էյզենհաուերը ընտրվել է ԱՄՆ նախագահ, մաքարթիզմի ազդեցությունն այնքան է ուժեղացել, որ այն գրեթե դարձել է երկրի պաշտոնական պետական փոխարժեքը։ Դեռ նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում նախագահը հայտարարել էր, որ աջակցում է «կառավարությունը կոմունիստներից մաքրելու» սենատորի ջանքերին։ Հանրապետականների աջակցությունը ստանալու համար Էյզենհաուերը ակտիվորեն շփվում էր մաքարթիստների և հենց Մաքարթիի հետ՝ հավանություն տալով նրանց հակակոմունիստական գործունեությանը, չնայած նա իրականում չէր կիսում նրանց տեսակետները։ Ուստի ժողովրդի սպասումները, թե նոր հանրապետական նախագահի իշխանության գալով «վհուկների որսը» կդադարի, չեն արդարացել։ Էյզենհաուերն ամբողջությամբ ընկել է Մաքքարթիի իշխանության տակ, և 1953 թվականը դարձել է մաքարթիզմի «ոսկե տարին», քանի որ նախագահի կողմից բոլոր խոչընդոտները վերացվել են։ Մաքարթիստները դարձել են իշխող կուսակցության մի մասը և փորձել ինքնուրույն կառավարել պետությունը, իսկ Մաքարթին պարզվել է, որ գրեթե ամենաազդեցիկ մարդն է երկրում։
Այժմ մաքարթիստներն իրենց «հետաքննություններն» անցկացրել են Կոնգրեսի տարբեր հանձնաժողովների միջոցով։ Սենատոր Մաքարթին դարձել է Սենատի կառավարական գործողությունների հանձնաժողովի և հետաքննությունների մշտական ենթակոմիտեի ղեկավարը։ Նրա գլխավոր հանցակիցներ Գ.Ուելդը և Վ.Ջենները վերահսկողություն են ձեռք բերել Սենատի ներքին անվտանգության ենթահանձնաժողովի և Ներկայացուցիչների պալատի հակաամերիկյան գործունեության հետաքննության հանձնաժողովի նկատմամբ։
Մաքարթիստների վերահսկողության տակ է հայտնվել ամբողջ դատական համակարգը, այդ թվում՝ Գերագույն դատարանը և արդարադատության նախարարությունը։ 1954 թվականին մաքարթիստներն ընդունում են նոր օրենք՝ «1954 թվականի ակտը կոմունիստների վերահսկողության մասին», որը հայտնի է նաև որպես Բրաունել-Բաթլերի օրենք։ Ըստ այդ ակտի՝ նրանք կոմունիստական կուսակցությունն անօրինական են հայտարարել՝ զրկելով նրան մնացած կուսակցությունների ունեցած բոլոր իրավունքներից և արտոնություններից։ Բացի այդ, նա արգելել է կոմունիստներին արտասահմանյան անձնագիր ստանալ։
Հեռուստատեսություն ընդդեմ Մաքարթիի. քաղաքական գործունեության ավարտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այնուամենայնիվ, 1954 թվականի մի շարք իրադարձություններ սկիզբ են դրել Մաքարթիի քաղաքական գործունեության ավարտին։ 1954 թվականի մարտին հայտնի հեռուստատեսային լրագրողներ և հասարակական գործիչներ դեմոկրատներ Էդվարդ Մարոուն և Ֆրեդ Ֆրենդլին «See It Now» (CBS) հաղորդման եթերում սուր քննադատության են ենթարկել սենատորի կողմից քաղաքացիական իրավունքների խախտումները։ Հաղորդումը հասարակական լայն արձագանք է գտել։ Մարոուի նետած կասկածի հատիկները բողբոջել են այդ տարվա կեսերին, երբ մի քանի շաբաթ շարունակ հանրությանը ուղիղ հեռարձակմամբ ցուցադրվել են հետաքննությունների մշտական ենթահանձնաժողովի լսումները, որտեղ Մաքարթին հարցաքննում էր բարձրաստիճան զինվորականներին, որոնց թվում էին նաև պատերազմի հերոսները։ ԱՄՆ նախագահ Դուայթ Դ. Էյզենհաուերը, չնայած Մաքարթիի հետ սերտ բարեկամական կապերին, ստիպված էր հրապարակայնորեն դատապարտել սենատորի քաղաքական նախաձեռնությունը։ Նրա դեմ են հանդես եկել Հանրապետական կուսակցության նախագահ Լեոնարդ Հոլը և պաշտպանության նախարար Սթիվենսը։ Պահպանողական Հոլը հայտարարել է. «Երբ նա սկսում է հարձակվել այն անձանց վրա, որոնք, ինչպես ինքը, պայքարում են կոմունիզմի դեմ, ես չեմ կարող գնալ նրա հետ»։ Սկանդալային լսումներին ի պատասխան՝ ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի ներկայացուցիչները Մաքարթիին մեղադրել են փաստերը կեղծելու մեջ։ ՀՔԾ-ում քննված քրեական գործի նախաքննությունն ավարտվել է։ 1955 թվականին Մաքարթին Սենատ ներկայացրել է սոցիալիստական երկրներում համակարգի փոփոխության վերաբերյալ իր վերջին բանաձևը, որը մերժվել է 77 դեմ 4 կողմ ձայների հարաբերակցությամբ։ Նրա գործով լսումներն ավարտվել են։ Գործընթացը չի հեռարձակվել ռադիոյով և հեռուստատեսությամբ՝ նպատակ ունենալով Մաքարթիի կերպարը հեռացնել հանրության տեսադաշտից։ Իրադարձությունների նման անսպասելի շրջադարձը խորացրել է ալկոհոլային կախվածությունը, որից քաղաքական գործիչը տառապում էր նախկինում։ 1957 թվականին սենատոր Մաքարթին մահացել է լյարդի ցիռոզից Բեթեսդա քաղաքի հիվանդանոցում 48 տարեկան հասակում։
Ամերիկյան հեռուստատեսության պայքարը մաքարթիզմի դեմ արտացոլված է Ջ. Քլունի «Բարի գիշեր և հաջողություն» ֆիլմում։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Lichtman, Robert M. «UI Press | Robert M. Lichtman | The Supreme Court and McCarthy-Era Repression: One Hundred Decisions». www.press.uillinois.edu (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
- ↑ «Revisiting McCarthyism in the Patriot Act Era». NPR.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
- ↑ «60-летие маккартизма. Насколько обоснованы были опасения сенатора Маккарти?». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 13-ին.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Сивачёв Н. В., Язьков Е. Ф. Новейшая история США 1917—1972 гг. М.: Изд-во МГУ, 1972.
- Зайчук О. В. Политические репрессии в США, Киев, Политиздат Украины, 1989
- Яблоков И. А. Теория заговора и современное историческое сознание: на примере американской исторической мысли, дисс. к.и.н., Томск, 2010
- Фурсенко А. А. Американская историография внутриполитических проблем США в послевоенный период, М.: Наука, 1974
- Block, Herbert The Herblock Book. — Beacon, 1952. — ISBN 1-4992-5346-X
- Brinkley, Alan The End of Reform: New Deal Liberalism in Recession and War. — Vintage, 1995. — ISBN 0-679-75314-1
- Brown, Ralph S. Loyalty and Security: Employment Tests in the United States. — Yale University Press, 1958. — ISBN 0-306-70218-5
- Buckley, William F. A Hymnal: The Controversial Arts. — G.P. Putnam's Sons[en], 1977. — ISBN 0399-12227-3
- Belknap Block, Michal R. American Political Trials. Praeger Publishers, Westpoint. — 1994.
- Powers, Herbert Not Without Honor. The History of American Anticommunism . Yale University Press. — 1995.
- Butter, Michael The Herblock Book. Conspiratorial thinking in the US // Andreas Anton, Michael Schetsche and Michael Walter. Conspiracy. Sociology of conspiracy thinking . Springer VS, Wiesbaden. — 2014.
- Ellen W. Schrecker, Phillip Deery. The Age of McCarthyism: A Brief History with Documents (The Bedford Series in History and Culture) Paperback – September 2, 2016.. — Beacon, 1952. — ISBN 978-1319050184
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- How McCarthyism Worked(անգլ.)
- Badash, Lawrence (2007 թ․ հոկտեմբերի 30). «Science in the McCarthy Period: Training Ground for Scientists as Public Citizens». Oregon State University. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 5-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունվարի 16-ին.
- Beyer Mary, Michael Beyer (2006-01). «McCarthyism Today». International Journal of Baudrillard Studies. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2006 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
- «McCarthyism / The «Red Scare»». Dwight D. Eisenhower Online Documents. Dwight D. Eisenhower Presidential Library, Museum, and Boyhood Home. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
- Navasky, Victor S. (2001 թ․ հունիսի 28). «Cold War Ghosts». The Nation. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2006 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
- Rusher, William A. (Fall 2004). «A Closer Look Under The Bed». Claremont Review of Books. Claremont Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 27-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մաքարթիզմ» հոդվածին։ |
| ||||||
