Jump to content

Լակտոզային անտանելիություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Լակտոզային անտանելիություն
Լակտոզը կազմված է երկու պարզ շաքարներից
Տեսակհիվանդության կարգ
ՊատճառԼակտոզան մարսելու թուլացած ունակություն (ժառանգական, բարակ աղու վնասում)[1]
Հիվանդության ախտանշաններՈրովայնային ցավ, փքվածություն, լուծ, մետեորիզմ, սրտխառնոց[1]
Բուժաքննությունhydrogen breath test?[2], fecal pH test?[2], արյան բիոքիմիական հետազոտություն, գենետիկ թեստ, բիոպսիա և Քրոմատագրաֆիա
Բժշկական մասնագիտությունԳաստրոէնտերոլոգիա
ՀՄԴ-9271.3
ՀոմանիշներԼակտազային անբավարարություն, հիպոլակտազիա
ԱխտորոշումԼակտոզան սննդակարգից դուրս հանելուց հետո ախտանիշների բարելավում[1]
Տարբերակիչ ախտորոշումԳրգռված աղու համախտանիշ, ցելիակիա, աղիների բորբոքային հիվանդություններ, կաթի նկատմամբ ալերգիա[1]
ԲուժումՍննդակարգում լակտոզայի քանակի պակասեցում, լակտազային հավելումներ, հիմքում ընկած պատճառի բուժում[1]
ԲարդություններՎնաս չի հասցնում ստամոքսաղիքային համակարգին[3]
ՍկիզբըԿաթնային սնունդ ընդունելուց 30–120 րոպե հետո[1]
Հանդիպման հաճախականություն10% (Հյուսիսային Եվրոպա) to 95% (Ասիայի և Աֆրիկայի որոշ հատվախներ)[4]
 Lactose intolerance Վիքիպահեստում

Լակտոզային անտանելիություն, հիվանդագին վիճակ է, որի դեպքում դիտվում են ախտանիշներ կապված լակտոզայի մարսման անբավարարության հետ։ Լակտոզան շաքարի տեսակ է, որը հայտնաբերվում է կաթնամթերքում[1]։ Ախտահարման աստիճանը կախված է լակտոզայի քանակից, որը տանելի է եղել տվյալ մարդու կողմից մինչև ախտանիշների ի հայտ գալը[1]։ Ախտանիշներից են որովայնային ցավը, փքվածությունը, լուծը, մետեորիզմը և սրտխառնոցը[1]։ Այս ախտանիշները սովորաբար սկսվում են կաթնամթերք օգտագործելուց 30 րոպեից մինչև 2 ժամ հետո[1]։ Ծանրությունը պայմանավորված է կաթնամթերքի քանակով, որը տվյալ մարդը օգրտագործում է[1]։ Լակտոզային անտանելիությունը չի վնասում ստամոքսաղիքային համակարգը[3]։

Լակտոզային անտանելիություն զարգանում է բարակ աղիքներում գտնվող լակտազա ֆերմենտի անբավարարության պատճառով, որը քայքայում է լակտոզան և առաջացնում գլյուկոզ, գալակտոզ[4]։ Տարբերում են չորս տեսակներ՝ առաջնային, երկրորդային, զարգացումային և բնածին[1]։ Առաջնային լակտոզային անտանելիությունը առաջանում է տարիքի հետ լակտազայի քանակի պակասելու պատճառով[1]։ Երկրորդային լակտոզային անտանելիությունը առաջանում է բարակ աղու վնասումից, որը կարող է լինել ինֆեկցիաներից, ցելիակիայից, աղիների բորբոքային հիվանդություններից և այլ հիվանդություններից[1][5]։ Զարգացումային լակտոզային անտանելիությունը առաջանում է վաղ ծնված երեխաների մոտ և սովորաբար անցնում է կարճ ժամանակում[1]։ Բնածին լակտոզային անտանելիություն շատ հազվադեպ գենետիկ հիվանդություն է, որի դեպքում ի ծնե շատ քիչ է արտադրվում լակտազա[1]։

Ախտորոշումը հաստատվում է, եթե ախտանիշները վերանում են լակտոզան սննդակարգից հանելուց հետո[1]։ Այլ թեստերից են նաև ջրածնի շնչառական թեստը և կղանքի թթվայնության թեստը[1]։ Նման ախտանիշներով այլ հիվանդագին վիճակներից են գրգռված աղու համախտանիշը, ցելիակիան և աղիների բորբոքային հիվանդությունները[1]։ Լակտոզային անտանելիությունը տարբերվում է կաթնային ալերգիայից[1]։ Բուժման ժամանակ իջեցնում են սննդակարգի մեջ լակտոզայի քանակը, օգտագործում են լակտազային հավելումներ, կամ բուժում են պատճառ հանդիսացող հիվանդությունը[1][6]։ Սովորաբար մարդիկ կարողանում են խմել օրական ամենաքիչը մեկ մեկ բաժակ կաթ՝ առանց ախտանիշների զարգացման։ Հատկապես տանելի է լինում սննդի հետ օգտագործման դեպքում[1][7]։

Լակտոզայի անբավարարությունով մեծահասակների հստակ քանակը անհայտ է[8]։ Գնահատումներից մեկով համաշխարհային բնակչության 65%-ը ունի լակտոզային անտանելիություն[9]։ Լակտոզային անտանելիության հաճախականությունը տարբերվում է կախված տարածաշրջանից։ Այն 10%-ից քիչ է Հյուսիսային Եվրոպայում և հասնում է մինչև 95% Ասիայի և Աֆրիկայի որոշ մասերում[4]։ Սկիզբը սովորաբար մանկության ուշ շրջանում է, կամ հասունության վաղ շրջանում[1]։ Լակտոզան մարսելու ունակությունը առաջացել է մի քանի մարդկային պոպուլյացիաներում իրարից անկախ և առաջացել է որպես կաթնատու կենդանիներ պահելուն ադապտացիա՝ 10,000 տարի առաջ[4][10][11]։

Տերմինաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լակտոզային անտանելիությունը առաջին հերթին պատկանում է համախտանիշի, որի ժամանակ լակտոզ պարունակող սննդի օգտագործումից առաջանում են ախտանիշներ։ Մարդիկ կարող են ունենալ լակտոզային անտանելիության մի քանի աստիճան՝ կախված ախտանիշների ծանրությունից։ "Լակտոզային մալաբսոբցիա" ասելով հասկանում են լակտազային անբավարարություն, երբ մարմինը չի կարողանում արտադրել ընդունած լակտոզան քայքայելու համար բավարար լակտազա[3]։ Հիպոլակտազիան (լակտազային անբավարարություն) տարբերակվում է ալակտազիային (լակտազայի լրիվ բացակայություն)՝ հազվադեպ դիտվող բնածին դեֆեկտ[12]։

Լակտոզային անտանելիություն սննդային ալերգիա չէ, քանզի այն ոչ թե իմունային պատասխան է, այլ զգայունություն կաթնամթերքի նկատմամբ՝ լակտազայի անբավարարության պատճառով։ Բնակչության 4%-ի մոտ առաջացող կաթնային ալերգիան այլ իրավիճակ է, որի դեպքում կաթի սպիտակուցները առաջացնում են իմունային ռեակցիա[13]։

Նշաններ և ախտանիշներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լակտոզային անտանելիության հիմնական ախտանիշը օրգանիզմի ոչ նորմալ ռեակցիան է լակտոզ պարունակող սննդամթերքին (հիմնականում կաթ)։ Ախտանիշները ներառում են փքվածությունը և աղիքային սպազմը, մետեորիզմը, լուծը, սրտխառնոցը, փսխումը։ Այս ախտանիշները ի հայտ են գալիս լակտոզի օգտագործումից 30 րոպեից մինչև 2 ժամ հետո[1]։ Ախտանիշների ծանրությունը ուղիղ համեմատական է օտագործված լակտոզի քանակին։ Լակտոզային անտանելիությունով մարդկանց մեծ մասը կարող են օգտագործել որոշակի քանակի լակտոզ առանց ախտանիշների զարգացման[14][15]։

Պատճառագիտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լակտոզային անտանելիության պատճառը լակտազայի անբաավարարությունն է, որը կարող է լինել գենետիկ (առաջնային հիպոլակտազիա և առաջնային բնածին ալակտազիա) կամ միջավայրի գործոնների ազդեցությամբ (երկրորդային կամ ձեռքբերովի հիպոլակտազիա)։ Բոլոր դեպքերում ախտանիշները առաջանում են տասներկումատնյա աղիքում եղած լակտազայի անբավարարությունից։ Լակտոզան չի կարող ուղղակիորեն ներծծվել բարակ աղիքի պատից դեպի արյունահոսք, այդ պատճառով լակտազայի բացակայության դեպքում անցնում է անփոփոխ վիճակով դեպի հաստ աղի։ Հաստ աղիքում եղած մանրեները կարող են նյութափոխանակության ենթարկել լակտոզան, որի արդյունքում առաջանում են մեծ քանակի գազեր (ջրածնի, ածխաթթու գազի և մեթանի խառնուրդ), որոնք կարող են առաջացնել բազմաթիվ որովայնային ախտանիշներ։ Չներծծված շաքարները և ֆերմենտացման արգասիքները նաև մեծացնում են աղիքի օսմոտիկ ճնշումը, որի արդյունքում ջուրը անցնում է դեպի աղիքներ (լուծ)[16][17]։

LCT գենի հիման վրա ստեղծվում է լակտազան։ ԴՆԹ մոլեկուլի MCM6 հատվածը օգնում է կարգավորել LCT գենի աշխատանքը[18]։ Մի քանի հազար տարի առաջ որոշ մարդկանց մոտ առաջացել է մուտացիա MCM6 գենում, որի արդյունքում LCT գենը մնում էր միացած նույնիսկ կրծքով կերակրումը դադարացնելուց հետո[19]։ Լակտոզային անտանելիությունով պոպուլյացիաներում չկա այս մուտացիան։ LCT և MCM6 գեները տեղակայված են 2-րդ քրոմոսոմի երկար թևի (q) 21 հատվածում։ Լոկուսը կարող է նշվել որպես 2q21[19]։ Լակտազային անբավարարությունը հատուկ է որոշ պոպուլյացիաներին։ Այն ավելի հաճախ է հանդիպում ասիական ամերիկացիաների, մեքսիկական ամերիկացիաների, աֆրոամերիկացիների և բնիկ ամերիկացիների մոտ[20]։ Եվրոպայում և Ռուսաստանում 94 հին կմախքների ԴՆԹ-ի հետազոտությունը ցույց տվեց, որ լակտոզային անտանելիության մուտացիան հայտնվել է մոտ 4,300 տարի առաջ և տարածվել է ամբողջ եվրոպական պոպուլյացիայում[21]։

Որոշ մարդկային պոպուլյացիաների մոտ զարգացել է լակտազային պերսիստենցիա, որի դեպքում լակտազայի արտադրությունը շարունակվում է հասուն տարիքում[4]։ Եվրոպայի, Հնդկաստանի, Արաբիայի և Աֆրիկայի պոպուլյացիաների մոտ լակտազային պերսիստենցիան ենթադրում էին, որ եզակի մուտացիայի պատճառով է, սակայն լակտազային պերսիստենցիան կապված է եղել բազմաթիվ մուտացիաների հետ, որոնք առաջացել են իրարից անկախ[11]։ Լակտազային պերսիստենցիայի տարբեր ալելներ են զարգացել ամենաքիչը երեք անգամ Արևելյան Աֆրիկայի պոպուլյացիաներում, որտեղ տարածվածությունը տատանվում էր 26%-ից (Տանզանիա) մինչև 88% (Սուդան)[22]։

Եպիգենետիկ գործոնների կուտակումը (ԴՆԹ մեթիլացում) LCT և MCM6 գեներում նույնպես կապված է լակտոզային անտանելիության հետ մեծահասակների մոտ[23]։

Լակտոզային անտանելիությունը դասակարգվում է ըստ նրա պատճառների՝

Առաջնային հիպոլակտազիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջնային հիպոլակտազիան, կամ առաջնային լակտազային անբավարարությունը ժառանգական, միայն մեծահասակների ախտահարող տեսակ է և առաջանում է լակտազայի արտադրությունը կարգավորող գենի բացակայությունից։ Այդ դեպքում մարմնի կողմից ավելի ու ավելի քիչ է լակտազա արտադրվում տարիքի հետ միասին և մեծ տարիքում զարգանում է լակտազայի անբավարարություն[3][24]։ Լակտազային պերսիստենցիայի հաճախականությունը տատանվում է ամբողջ աշխարհում, իսկ ամենահաճախը հանդիպում է Հյուսիսարևմտյան Եվրոպայում, Հարավային Եվրոպայում, Միջին Արևելքում։ Հաճախականությունը փոքր է Ասիայում և Աֆրիկայի մեծ մասում, բայց աֆրիկական որոշ պոպուլյացիաներում շատ է հանդիպում[4][25]։

Երկրորդային հիպոլակտազիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկրորդային հիպոլակտազիան կամ երկրորդային լակտազային անբավարարությունը, որը նաև կոչվում է ձեռքբերովի հիպոլակտազիա կամ երկրորդային լակտազային անբավարարություն, առաջանում է բարակ աղիքի վնասումից։ Լակտոզային անտանելիության այս տեսակը սովորաբար դարձելի է և կարող է առաջանալ երեխաների և մեծահասակների մոտ[26]։ Այն կարող է առաջանալ սուր գաստրոէնտերիտից, ցելիակիայից, Կրոնի հիվանդությունից, ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտից[27], քիմիոթերապիայից, աղիքային մակաբույծներից և այլ միջավայրային գործոններից[3][28][28][29][30]։

Առաջնային բնածին ալակտազիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջնային բնածին ալակտազիան, որը նաև կոչվում է բնածին լակտազային անբավարարություն, շատ հազվադեպ, աուտոսոմ ռեցեսիվ ժառանգվող էնզիմային դեֆեկտ է, որի դեպքում խանգարված է ի ծնե լակտազայի արտադրությունը[3][4]։ Բնածին լակտազային անբավարարությունով մարդիկ ունակ չեն ի ծնե մարսել լակտոզը, ուստի չեն կարող մարսել նաև կրծքի կաթը։ Այս ժառանգական դեֆեկտի դեպքում լակտազան ամբողջովին բացակայում է։ Ամբողջ աշխարհում նկարագրվել են մոտ 40 դեպքեր, հիմնականում սահմանափակված Ֆինլանդիայում[4]։ Մինչև 20-րդ դարը բնածին լակտազային անբավարարությունով երեխաները սովորաբար չէին գոյատևում[3], բայց մահվան հաճախականությունը իջավ առանց լակտոզայի սննդային խառնուրդներ ստեղծելուց հետո[31]։

Ախտորոշում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լակտոզային անտանելիությունը ախտորոշելու համար տալիս են սովորականից մեծ քանակի կաթնամթերք։ Կլինիկական ախտանիշները սովորաբար ի հայտ են գալիս 30 րոպե հետո, բայց կարող են ի հայը գալ նաև 2 ժամ հետո՝ կախված այլ ուտելիքների օգտագործումից և ակտիվությունից[32]։ Կաթնամթերքքի անտանելիությունը կարող է տարբերվել տարբեր մարդկանց մոտ, և ախտանիշների ինտենսիվությունը նույնպես կարող է տարբեր լինել։

Հետագայում պետք է պարզել լակտոզային անտանելիության առաջնային կամ երկրորդային բնույթը[3]։ Պետք է ուշադրություն դարձնել չախտորոշված ցելիակիայի, կրոնի հիվանդության և այլ էնտերոպաթիաների առկայությանը, որոնց դեպքում հավանական է երկրորդային լակտոզային անտանելիության առկայությունը[3]։

Լակտոզային անտանելիությունը տարբերվում է կաթնային ալերգիայից՝ կովի կաթի սպիտակուցների նկատմամբ իմուն պատասխանից։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 «Lactose Intolerance». NIDDK. 2014 թ․ հունիս. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 https://www.niddk.nih.gov/health-information/health-topics/digestive-diseases/lactose-intolerance/Pages/facts.aspx
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 Heyman MB (2006 թ․ սեպտեմբեր). «Lactose intolerance in infants, children, and adolescents». Pediatrics. 118 (3): 1279–86. doi:10.1542/peds.2006-1721. PMID 16951027.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 Deng Y, Misselwitz B, Dai N, Fox M (2015 թ․ սեպտեմբեր). «Lactose Intolerance in Adults: Biological Mechanism and Dietary Management». Nutrients (Review). 7 (9): 8020–35. doi:10.3390/nu7095380. PMC 4586575. PMID 26393648.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  5. ↑ Berni Canani R, Pezzella V, Amoroso A, Cozzolino T, Di Scala C, Passariello A (2016 թ․ մարտ). «Diagnosing and Treating Intolerance to Carbohydrates in Children». Nutrients. 8 (3): 157. doi:10.3390/nu8030157. PMC 4808885. PMID 26978392.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  6. ↑ Vandenplas Y (2015). «Lactose intolerance». Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition. 24 (Suppl 1): S9–13. doi:10.6133/apjcn.2015.24.s1.02. PMID 26715083.
  7. ↑ Suchy FJ, Brannon PM, Carpenter TO, Fernandez JR, Gilsanz V, Gould JB, Hall K, Hui SL, Lupton J, Mennella J, Miller NJ, Osganian SK, Sellmeyer DE, Wolf MA (2010 թ․ փետրվար). «NIH consensus development conference statement: Lactose intolerance and health». NIH Consensus and State-Of-The-Science Statements (Consensus Development Conference, NIH. Review). 27 (2): 1–27. PMID 20186234. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  8. ↑ «How many people are affected or at risk for lactose intolerance?». NICHD. 2014 թ․ մայիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  9. ↑ Bayless TM, Brown E, Paige DM (2017 թ․ մայիս). «Lactase Non-persistence and Lactose Intolerance». Current Gastroenterology Reports. 19 (5): 23. doi:10.1007/s11894-017-0558-9. PMID 28421381.
  10. ↑ Ségurel L, Bon C (2017 թ․ օգոստոս). «On the Evolution of Lactase Persistence in Humans». Annual Review of Genomics and Human Genetics. 18 (1): 297–319. doi:10.1146/annurev-genom-091416-035340. PMID 28426286.
  11. ↑ 11,0 11,1 Ingram CJ, Mulcare CA, Itan Y, Thomas MG, Swallow DM (2009 թ․ հունվար). «Lactose digestion and the evolutionary genetics of lactase persistence». Human Genetics. 124 (6): 579–91. doi:10.1007/s00439-008-0593-6. PMID 19034520.
  12. ↑ Lember M (2012). «Hypolactasia: a common enzyme deficiency leading to lactose malabsorption and intolerance». Polskie Archiwum Medycyny Wewnetrznej. 122 Suppl 1: 60–4. PMID 23222197.
  13. ↑ Bahna SL (2002 թ․ դեկտեմբեր). «Cow's milk allergy versus cow milk intolerance». Annals of Allergy, Asthma & Immunology (Review. Comparative Study.). 89 (6 Suppl 1): 56–60. doi:10.1016/S1081-1206(10)62124-2. PMID 12487206.
  14. ↑ Savaiano DA, Levitt MD (1987 թ․ փետրվար). «Milk intolerance and microbe-containing dairy foods». Journal of Dairy Science. 70 (2): 397–406. doi:10.3168/jds.S0022-0302(87)80023-1. PMID 3553256.
  15. ↑ Mądry E, Krasińska B, Woźniewicz MG, Drzymała-Czyż SA, Bobkowski W, Torlińska T, Walkowiak JA (2011). «Tolerance of different dairy products in subjects with symptomatic lactose malabsorption due to adult type hypolactasia». Gastroenterology Review. 5: 310–315. doi:10.5114/pg.2011.25381.
  16. ↑ intolerance 187249, բաժին Lactose intolerance(անգլ.) EMedicine կայքում
  17. ↑ Swallow DM (2003). «Genetics of lactase persistence and lactose intolerance». Annual Review of Genetics. 37: 197–219. doi:10.1146/annurev.genet.37.110801.143820. PMID 14616060.
  18. ↑ Genetics Home Reference. «MCM6». Genetics Home Reference. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 Benjamin Phelan (2012 թ․ հոկտեմբերի 23). «Evolution of lactose tolerance: Why do humans keep drinking milk?». Slate Magazine. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  20. ↑ «Lactose Intolerance». Johns Hopkins Health Library. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 18-ին.
  21. ↑ Gibbons, Ann (2 April 2015) How Europeans evolved white skin Արխիվացված 2015-04-14 Wayback Machine Science, Retrieved 13 April 2015
  22. ↑ Tishkoff, Reed
  23. ↑ Labrie, V; Buske, OJ; Oh, E; Jeremian, R; Ptak, C; Gasiūnas, G; Maleckas, A; Petereit, R; Žvirbliene, A; Adamonis, K; Kriukienė, E; Koncevičius, K; Gordevičius, J; Nair, A; Zhang, A; Ebrahimi, S; Oh, G; Šikšnys, V; Kupčinskas, L; Brudno, M; Petronis, A (2016 թ․ հունիս). «Lactase nonpersistence is directed by DNA-variation-dependent epigenetic aging». Nature Structural & Molecular Biology. 23 (6): 566–73. doi:10.1038/nsmb.3227. PMC 4899171. PMID 27159559.
  24. ↑ Enattah NS, Sahi T, Savilahti E, Terwilliger JD, Peltonen L, Järvelä I (2002 թ․ փետրվար). «Identification of a variant associated with adult-type hypolactasia». Nature Genetics. 30 (2): 233–7. doi:10.1038/ng826. PMID 11788828.
  25. ↑ Swallow DM (2003). «Genetics of lactase persistence and lactose intolerance». Annual Review of Genetics. 37: 197–219. doi:10.1146/annurev.genet.37.110801.143820. PMID 14616060.
  26. ↑ «Lactose intolerance». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 9-ին.
  27. ↑ Secondary lactase deficiency causes Արխիվացված 2016-07-31 Wayback Machine
  28. ↑ 28,0 28,1 Swagerty DL, Walling AD, Klein RM (2002 թ․ մայիս). «Lactose intolerance». American Family Physician. 65 (9): 1845–50. PMID 12018807.
  29. ↑ Lawson M, Bentley D, Lifschitz C (2002). Pediatric gastroenterology and clinical nutrition. London: Remedica. էջ 109. ISBN 978-1-901346-43-5. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  30. ↑ Կաղապար:Emedicine
  31. ↑ name="Sinden, A.A 1991 Emedicine|PED|1270|Lactose Intolerance" Guandalini S, Frye R, Rivera-Hernández D, Miller L, Borowitz S
  32. ↑ R. Bowen (2006 թ․ դեկտեմբերի 28). «Lactose Intolerance (Lactase Non-Persistence)». Pathophysiology of the Digestive System. Colorado State University. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 8-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Լակտոզային_անտանելիություն&oldid=10127075» էջից