Jump to content

Իրաքի հեղաշրջումը (1963-ի նոյեմբեր)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Իրաքի հեղաշրջում 1963 թվականի նոյեմբերին
Արաբական սառը պատերազմ
Թվական 1963 թվականի նոյեմբերի 13-18
Վայր Իրաքի Հանրապետություն
Արդյունք Բաաս կուսակցության կառավարության տապալում
Հակառակորդներ
Արաբական սոցիալիստական Բաաս կուսակցություն Պրոնասերականներ
Հրամանատարներ
Ալի Սալիհ ալ-Սաադի Աբդուլ Սալամ Արիֆ
Ազգային գվարդիայի 34 000-անոց աշխարհազոր
Ընդհանուր կորուստներ
250 սպանված[1]

Իրաքում պետական հեղաշրջումը տեղի ունեցավ 1963-ի նոյեմբերի 13-ի և 18-ի միջև, երբ ներկուսակցական տարաձայնություններից հետո իրաքցի սպաները կազմակերպեցին Բաաս կուսակցության դեմ ռազմական հեղաշրջումը։ Չնայած նրան, որ հեղաշրջումը անարյուն էր, 250 մարդ սպանվել է գործողությունների հետ կապված[1]։

Նախապատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1963-ի փետրվարին Իրաքի պետական իշխանության զավթումից հետո Բաասի պրո- և հականասերյան առաջնորդների, ինչպես նաև պանարաբական ազգայնական աջ և ձախ առաջնորդների միջև տարաձայնությունները Բաասի ներսում 1963-ի նոյեմբերին Իրաքյան Բաասի առաջին կառավարության փլուզման պատճառ դարձան, իսկ 7000 իրաքցի կոմունիստներ մնացին անազատության մեջ։

Նախկին տեղակալ Քասիմ Աբդուլ Սալամ Արիֆը (որը բաասիստ չէր) ստացել է նախագահի արարողակարգային կոչում, մինչդեռ հայտնի բաասիստ գեներալ Ահմեդ Հասան Ալ-Բաքրը նշանակվել է վարչապետ։ Նոր կառավարության ամենաազդեցիկ առաջնորդը Իրաքի Բաաս կուսակցության գլխավոր քարտուղար Ալի Սալիհ աս-Սաադին էր, որը վերահսկում էր Ազգային գվարդիայի աշխարհազորը։ Նա հեղաշրջումից հետո կազմակերպեց հարյուրավոր, եթե ոչ հազարավոր, կասկածյալ կոմունիստների և ուրիշ այլախոհների զանգվածային սպանությունը[2]։

ալ-Սաադին աջակցում էր Սիրիայի հետ միությանը, մինչդեռ ավելի պահպանողական ռազմական թևը պաշտպանում էր Քասիմի «իրաքյան քաղաքականությունը»։ Ազգային գվարդիայի անփույթ պահվածքը և վերաբերմունքը ստիպեցին ռազմական թևին հեղաշրջում սկսել կուսակցության ղեկավարության դեմ․ ալ-Սաադին արտաքսվեց Իսպանիա[3]։ ալ-Բաքրը, փորձելով փրկել կուսակցությունը, Բաաս կուսակցության ազգային հրամանատարության նիստ է հրավիրել։ Հանդիպումը սրեց կուսակցության խնդիրները։ Աֆլակը, ով իրեն համարում է պանարաբական բաասիստական շարժման առաջնորդ, հայտարարել է իր մտադրության մասին․ իր վերահսկողության տակ վերցնել իրաքյան Բաաս կուսակցությունը։ «Իրաքի առաջին թևը» վրդովված էր, նախագահ Արիֆը կորցրեց համբերությունը Բաասի նկատմամբ, և կուսակցությունը հեռացվեց կառավարությունից 1963-ի նոյեմբերի 18-ին։ Բաասի կառավարության 12 անդամները ստիպված էին հրաժարական տալ, իսկ Ազգային գվարդիան փոխարինվեց հանրապետականով[4]։

Նոյեմբերի 12-ին ՝ երեքշաբթի օրը, Ալ Սաադին և նրա 18 գործընկերները ձերբակալվել են և տեղափոխվել Մադրիդ։ Հաջորդ օրը, չհիշատակելով ալ-Սաադի մասին, Բաղդադի ռադիոն հայտարարել է, որ բաասիստների իշխող կուսակցությունն այժմ ղեկավարում է 15 անդամից բաղկացած խորհուրդը ՝ Ալ-Բաքրի գլխավորությամբ։ Ժամը 11:00-ից մի քանի րոպե առաջ ռադիոն անջատվել է, և կործանիչները գնդակոծել են Բաղդադի նախագահական պալատը, իսկ ալ-Սաադի կողմնակիցների մեծ բազմությունը ցույց է անցկացրել Բաղդադում։ Կեսօրին վարչապետ Ալ Բաքրի զորքերը վերականգնել են վերահսկողությունը։ Հաջորդ երեկո Մադրիդում ալ-Սաադին հայտարարեց, որ Բաասի ութ նոր առաջնորդներ տապալվեցին և ուղարկվեցին Բեյրութ, և որ ալ-Սաադին կվերադառնա Բաղդադ սիրիացի բաասիստների հետ միասին[5]։ Նոյեմբերի 18-ին Իրաքի նախագահ Աբդուլ Սալամ Արիֆը, նրա եղբայրը ՝ բրիգադի գեներալ Աբդուլ Ռահման Արիֆը և Իրաքի բանակի նրանց կողմնակիցները ճնշել են Բաասի Ազգային գվարդիայի աշխարհազորը (որը 5000-ից ավելացել է մինչև 34 000 1963 թվականի փետրվարից մինչև օգոստոս ամիսների ընթացքում) և ռմբակոծել Բաասի Ազգային գվարդիայի շտաբը, մինչդեռ այլ բարձրաստիճան սպաներ և Աբդուլ Սալամ Արիֆի աջակիցներ, ինչպիսիք են Հալիլ Ջասիմ Ալդաբբաղը, Սաիդ Համոն, Աբդուլ Ազիզ Ալ Ակիլին և Յունիս Աթարը Բաշին, վերահսկողության տակ են վերցրել չորրորդ և երրորդ դիվիզիաները ր ճնշել Բաասի Ազգային գվարդիայի աշխարհազորը Մոսուլում և Քարքուքում։ Ալ-Սաադին չի ընդգրկվել նոր խորհրդի մեջ և մնացել աքսորի մեջ[6]։

Արդյունքում Բաասի առաջին կառավարությունը տապալվեց, և ստեղծվեց նոր, համարակալված կառավարություն Աբդուլ Սալամ Արիֆի հետ ՝ որպես պետության ղեկավար։ Իրաքի Բաաս արաբա-սոցիալիստական կուսակցությունն արգելվել է մյուս բոլոր քաղաքական կուսակցությունների հետ միասին, իսկ Իրաքի Արաբական սոցիալիստական միությունը հայտարարվել Է Իրաքի Հանրապետությունում միակ օրինական կուսակցությունը։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 Iraq (1932-present), Political Science Department, University of Central Arkansas.
  2. Gibson, Bryan R. (2015). Sold Out? US Foreign Policy, Iraq, the Kurds, and the Cold War. Palgrave Macmillan. էջեր 59–60, 77. ISBN 978-1-137-48711-7.
  3. "Revolt Fails In Iraq— Palace Hit; Former Aide Flees Nation", Salt Lake Tribune (Salt Lake City, UT), November 14, 1963, p1, p10
  4. Coughlin, Con (2005). Saddam: His Rise and Fall. Harper Perennial. էջեր 44–46. ISBN 0-06-050543-5.
  5. "Iraq Ousts 8 Leaders Of Its Coup— Exiled Strongman Due Back From Spain in Bewildering Twist", Bridgeport (CT) Telegram, November 15, 1963
  6. "Iraq's President Stages Coup, Claims Control— Forms New Council, Nips Socialist Camp", Salt Lake Tribune, November 18, 1963, p1