Սիրիայի հեղաշրջումը (1963)
| Սիրիայի պետական հեղաշրջումը 1963 թվականին | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Սառը պատերազմ | |||||||||
 | |||||||||
| |||||||||
| Հակառակորդներ | |||||||||
 Բաաս կուսակցության Սիրիայի տարածաշրջանային բաժանմունքի զինվորական կոմիտե
|
 Սիրիայի Կառավարություն
| ||||||||
| Հրամանատարներ | |||||||||
| * Զիադ ալ-Հարիրի
|
*  Նազիմ ալ-Քուդսի
| ||||||||
| Ընդհանուր կորուստներ | |||||||||
| 820 սպանված[1] | |||||||||
Ռազմական հեղաշրջում Սիրիայում (արաբերեն․ الورة ال .امن من .ار), կամ Մարտի 8-ի հեղափոխություն (արաբերեն․ الورة الاامن مناار), Սիրիայում իշխանության զավթում Արաբական սոցիալիստական վերածննդի կուսակցության Սիրիայի տարածաշրջանային բաժանմունքի Ռազմական կոմիտեի կողմից։ Խռովարարները ոգեշնչվել են Իրաքի տարածաշրջանային մասնաճյուղի հաջող ռազմական հեղաշրջումից։
Հեղաշրջումն առաջարկվել է ռազմական կոմիտեի կողմից, այլ ոչ թե կուսակցության Քաղաքացիական ղեկավարության։ Սակայն կուսակցության առաջնորդ Միշել Աֆլյակը համաձայնություն է տվել իշխանափոխությանը։ Հեղաշրջումն ի սկզբանե նախատեսված էր մարտի 7-ին, սակայն հետաձգվել էր այն բանից հետո, երբ կառավարությունը հայտնաբերեց դավադիրների ժողովի վայրը։
Ժամանակագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օպերացիայի պլանավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1962 թվականին Բաաս կուսակցության Սիրիայի տարածաշրջանային բաժանմունքի ռազմական կոմիտեն իր ժամանակի մեծ մասն անցկացրել է հանրապետությունում իշխանության զավթման օպերացիայի պլանավորման գործին։ Արդյունքում Կոմիտեն որոշել է, որ անհրաժեշտ է գրավել Ալ-Կիսվայի և Քաթանի երկու ռազմական ճամբարները, ինչպես նաև վերահսկողության տակ վերցնել Ալ-Կիսվայի 70 զրահատանկային բրիգադ, Հոմս քաղաքի ռազմական ակադեմիան և Դամասկոսի ռադիոկայանը:[2]
Հաջող հեղաշրջման համար ռազմական կոմիտեն պետք է ապահովի սիրիական սպայական կորպուսի որոշ հատվածների աջակցությունը։ ՄԱՀ-ի փլուզումը, զուգորդված խռովություններով, թողեց սպայական կորպուսը լիակատար խառնաշփոթի մեջ։ Դրա համար էլ հակակառավարական քարոզչությունն արագ արմատավորվեց սպաների շարքերում։ Այդ ժամանակ սպայական կորպուսը բաժանված էր հինգ տարբեր խմբերի ՝ Դամասկոսի խումբը, որը հավատարիմ էր հին ռեժիմին, Աքրամ Ալ Հավրանիի կողմնակիցների խումբը, Նասերիստների խումբը, Բաաս կուսակցությունը և «անկախների» խմբակցությունը։[3] Նասերիտների խումբը դարձել է Բաասի դաշնակիցը այն ժամանակ, երբ նրանք սատարում էին նախագահի Գամալ Նասերին և Միացյալ Արաբական Հանրապետությանը (ՄԱՀ)։
Նասերիստների հետ ռազմական կոմիտեի դաշինքի շնորհիվ գաղտնի բանակցություններ են կայացել ռազմական հետախուզության ղեկավար ՝ գնդապետ Ռաշիդ Ալ-Քութայնիի և Հոմսում ռազմական բրիգադի հրամանատար ՝ գնդապետ Մուհամեդ ալ-Սուֆիի հետ:[4]
Ռազմական կոմիտեի կողմից հեղաշրջման նախապատրաստումը դատապարտվեց Բաասի քաղաքացիական թևի կողմից։ Մեղադրանքի պատճառը գործող իշխանությունների կողմից կուսակցությանը բռնաճնշումներից պաշտպանելու փորձն էր։ 1962 թվականի մայիսի 8-ին Բաաս կուսակցության կայացած 5-րդ ազգային կոնգրեսում որոշում է կայացվել Աֆլակին թողնել որպես կուսակցության գլխավոր քարտուղար։[5]
Հեղաշրջումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ի տարբերություն Իրաքի ՝ Բաասի սիրիական տարածաշրջանային բաժանմունքը ժողովրդի մեջ զանգվածային աջակցություն չի ունեցել։[5] Աֆլակը այդ մասին զգուշացրել է գաղափարակիցներին, սակայն նրա մտավախությունները ոչ ոք չի կիսել, և հեղաշրջումը նշանակվել է մարտի 7-ին։ Սակայն այդ օրը ռազմական հետախուզությունը ներխուժել է բնակարան, որտեղ նրանք ծրագրել էին ժողով կազմակերպել։ Եվ Ասադը որոշում է կայացրել հեղաշրջումը հետաձգել մինչև մարտի 8-ը։[6]
Մարտի լույս 8-ի գիշերը տանկերն ու ստորաբաժանումները սկսել են շարժվել դեպի Դամասկոս։ Այդ ժամանակ բաասիստները կարողացել են վերահսկողություն ստանալ Սուվեյդում տեղակայված երկրորդ բրիգադի նկատմամբ։ Հայտնվելով շրջափակման մեջ ՝ 70-րդ զրահատանկային բրիգադի հրամանատար գեներալ-լեյտենանտ Աբդ ալ Քարիմը հանձնվել է, իսկ նրա պաշտոնը զբաղեցրել 70-րդ զրահատանկային բրիգադի հրամանատարի պաշտոնակատար Մուհամմադ Ումրանը։ Քաթանի զորքերը, որոնք տեղակայված են եղել Դամասկոսի հարավ-արևմուտքում, չեն միջամտել, քանի որ տեսել են, որ Վիդադ Բաշիրը վերահսկում է Դամասկոսի նահանգի կապը։[6] Ալ-Կիսվայի և Քաթանի ուժերը չեզոքացվել են, իսկ ալ-Հարիրիի զորքերը գնացել են Դամասկոս։ Քաղաքում նրանք սկսել են հսկիչ անցակետեր և ճանապարհներին շրջափակումներ տեղադրել, գրավել մի քանի կարևոր օբյեկտներ, ինչպիսիք են կենտրոնական փոստատարը։ Կապիտան Սալիմ Խաթումը իր ենթակաների հետ գրավել է ռադիոկայանը։ Պաշտպանության նախարարության շտաբ-բնակարանը վերցվել է առանց մարտի, իսկ գլխավոր հրամանատար Զահր ադ-Դինին ձերբակալել են։ Ավելի ուշ հայտնաբերվել և ձերբակալվել է նախագահ Նազիմ ալ Քուդսին։
Ասադը գլխավորել է համակիրների մի փոքր խումբ ՝ Դամասկոսից 40 կմ հյուսիս-արևելք գտնվող Դումայր ավիաբազայի գրավման համար։ Ավիաբազայում որոշ ինքնաթիռների հրահանգվել է ռմբակոծել ապստամբների դիրքերը։ Նախատեսվում էր, որ Ասադը ալ-Հարիրիի բրիգադից մարդկանց կբերի մինչև լուսաբաց ավիաբազան գրավելու համար, որպեսզի կանխի օդային հարվածները։ 70-րդ զրահատանկային բրիգադի կապիտուլյացիայի համար ավելի շատ ժամանակ է ծախսվել, քան սպասվում էր․ Ասադի ուժերը հետ էին մնում պլանավորածից։ Երբ Ասադի ուժերը հասել են բազայի մուտքի մոտ, ժամանակը մոտենում էր կեսօրին։ Ասադը իր գործակալին ուղարկել է հրամանատարներին տեղեկացնելու, որ նա կսկսի գնդակոծել բազան, եթե նրանք չհանձնվեն։ Նրանց կապիտուլյացիայի մասին երկու կողմերը բանակցություններ սկսեցին։ Ասադի խոսքով ՝ իրենց ուժերը կարող էին հաղթել մարտում, եթե այն տեղի ունենար։
Ավելի ուշ այդ նույն օրը բոլոր ապստամբները հրավիրվել էին բանակի շտաբ ՝ հեղափոխության հաջող ավարտը տոնելու համար։[7] Հեղաշրջումը բնակչության շրջանում, ընդհանուր առմամբ, անարձագանք էր։[8] Հեղաշրջման ժամանակ 820 մարդ է սպանվել, ևս 20-ը մահապատժի ենթարկվել հեղաշրջումից անմիջապես հետո:[1]
Հուլիսի 18-ի հեղաշրջման փորձը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նասերիստները դեռևս պահպանել են բանակի ազդեցության համեմատաբար բարձր մակարդակը ՝ չնայած «զտումներին», և հուլիսի 18-ին Ջասեմ Ալվանի ղեկավարությամբ և եգիպտական հետախուզության օգնությամբ նրանք փորձել են նոր հեղաշրջում իրականացնել նոր կառավարության դեմ։ Բախումների հետևանքով հարյուրավոր մարդիկ են զոհվել։ Արդյունքում հեղաշրջումը ձախողվել է։ 27 մասնակից սպաներ ձերբակալվել և մահապատժի են ենթարկվել։ Նախագահ Լուայ Ալ-Աթասին հետագայում հրաժարական տվեց ՝ ազդարարելով իր անհամաձայնությունը մահապատիժների վերաբերյալ։ Ալվանի ապստամբության ձախողումը նշանավորեց սիրիական ռազմական և քաղաքացիական հաստատություններում նասերիստների զգալի ազդեցության ավարտը։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Hopwood, 1988, էջ 45
- ↑ Seale, 1990, էջ 72
- ↑ Seale, 1990, էջ 73
- ↑ Seale, 1990, էջեր 73–74
- ↑ 5,0 5,1 Seale, 1990, էջ 75
- ↑ 6,0 6,1 Seale, 1990, էջ 76
- ↑ Seale, 1990, էջ 77
- ↑ Seale, 1990, էջ 78
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Commins, David D. Historical Dictionary of Syria. — Scarecrow Press[en], 2004. — ISBN 978-0810849341
- Hinnebusch, Raymond Syria: Revolution from Above. — 1st. — Routledge, 2001. — ISBN 978-0-415-26779-3
- Hopwood, Derek Syria 1945–1986: Politics and Society. — Routledge, 1988. — ISBN 978-0-04-445046-7
- Moubayed, Sami M.[en] Steel & Silk: Men and Women who shaped Syria 1900–2000. — Cune Press, 2006. — ISBN 978-1885942418
- Mufti, Malik Sovereign Creations: Pan-Arabism and Political Order in Syria and Iraq. — Cornell University Press[en], 1996. — ISBN 0801431689
- Rabinovich, Itamar[en] Syria Under the Baʻth, 1963-66: The Army Party Symbiosis. — Transaction Publishers[en], 1972.
- Seale, Patrick[en] Asad of Syria: The Struggle for the Middle East. — University of California Press, 1990. — ISBN 978-0-520-06976-3
- Political Studies and Public Administration Department of the American University of Beirut Chronology of Arab Politics. — American University of Beirut. Political Studies and Public Administration Department, 1963. — Т. 1.