Արտաշես Հայ-Արտյան

Արտաշես Հայ-Արտյան
Ծնվել է	հոկտեմբերի 14, 1899(1899-10-14)
Ծննդավայր	Նախիջևան, Երևանի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	ապրիլի 13, 1978(1978-04-13) (78 տարեկան)
Մահվան վայր	Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն	դերասան, ռեժիսոր, կինոռեժիսոր և սցենարիստ
Պարգևներ և մրցանակներ	և

Արտաշես Հայ-Արտյան (Արտաշես Հարությունյան), (հոկտեմբերի 14, 1899(1899-10-14), Նախիջևան, Երևանի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - ապրիլի 13, 1978(1978-04-13), Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ)), հայ դերասան և ռեժիսոր։ ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1966)։ ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1956)։

Կենսագրություն

Արտաշես Հայ-Արտյանը ծնվել է 1899 թվականին հոկտեմբերի 27-ին՝ Նախիջևանում։ Աշխատել է որպես բատրակ, այնուհետև Ղարսի հեռագրատանը որպես ցրիչ։ 1919 թվականին գալիս է Երևան և աշխատում է որպես զինվորական գրագիր։

Կրթություն

• 1921 թվականին ավարտում է Երևանի Վարդան Միրզոյանի դրամատիկական ստուդիան։ 1922-1923 թվականներին սովորում է Մոսկվայի Ռուբեն Սիմոնովի ղեկավարած հայկական թատերական ստուդիայում։ Այնուհետև՝ 1923 թվականին սովորում է Պետական կինեմատոգրաֆիական տեխնիկումի դերասանական ֆակուլտետում։
• 1927 թվականին ավարտում է կինոինստիտուտը և շարունակում է աշխատել Մոսկվայի կինոստուդիայում, որտեղ և բեմադրում է «Պյոտր Իվանովիչ», «Ես փոքր չեմ» և «Հոտաղ» ֆիլմերը։
• 1931 թվականին ավարտում է ВГИК-ի երկամյա բարձրագույն ռեժիսորական դասընթացները (Ղեկավարներ՝ Սերգեյ Էյզենշտեյն և Աբրահամ Ռոմ)։

Աշխատանք

• 1935 թվականին Հայ-Արտյանը աշխատանքի է հրավիրվում Հայկինո։ 1937 թվականին նա թողարկում է իր առաջին լիամետրաժ գեղարվեստական ֆիլմը՝ «Կարո»-ն, որի սցենարը գրել էր ինքը՝ դրամատուրգ Ս. Տայցի հետ՝ Ա. Գայդարի «Դպրոցը» վիպակի մոտիվներով։
• 1940 թվականին էկրան է բարձրանում Հայ-Արտյանի երկրորդ գեղարվեստական ֆիլմը՝ «Մեր կոլխոզի մարդիկ»։ Այնուհետև երկար տարիներ Հայ-Արտյանը ստիպված է լինում զբաղվել կրկնօրինակումներով։ Եվ միայն 1955 թվականին նրան հնարավորություն է տրվում նկարահանել «Պատվի համար» գեղարվեստական ֆիլմը, որը ցուցադրվում է Մոսկվայում՝ 1956 թվականին Հայ արվեստի և գրականության տասնօրյակի օրերին։

Ներդրումները կինոյի ասպարեզում

Հայկինոյում բեմադրած հենց առաջին՝ «Կարո» ֆիլմում, Հայ-Արտյանը ցույց տվեց իր ռեժիսորական ունակությունները։ Իր երկրորդ՝ «Մեր կոլխոզի մարդիկ», ֆիլմում Հայ-Արտյանը խորացնում է հեղինակի նպատակը՝ ցույց տալով կոլտնտեսական երիտասարդության ձգտումը դեպի գիտությունն ու տեխնիկան։ Ընտրելով կինոկոմեդիայի ժանրը՝ ռեժիսորին հաջողվում է ստեղծել կենսուրախ և աշխույժ մի ֆիլմ, պատկերել գյուղի հին ու նոր մարդկանց՝ իրենց համագործակցության մեջ։

«Պատվի համար»-ում Հայ-Արտյանը հանդես է գալիս որպես կլասիկ երկի հաջող էկրանավորող։ Օգտագործելով կինոյի հնարավորությունները, նա կարողացել է բացահայտել դրամատուրգի մտահղացումները, ավելի բազմակողմանիորեն տալ միջավայրը, ավելի ցայտուն կերպով բնորոշել ֆիլմի հերոսներին։ Անշուշտ, ռեժիսորական վարժ աշխատանքի արդյունք են այն դրվագների նկարահանումները, ուր ցույց է տրված նավթի շատրվանը, Սուրենի զեխ կյանքը, փաստաթղթերը և այլն։ Հայ-Արտյանը մահացել է 1978 թվականի ապրիլի 13-ին Հայաստանում։

Ֆիլմեր

Տարեթիվ	Ֆիլմ
1926	Դավաճանը
1926	Մահվան ծովածոցը
1932	Պյոտր Իվանովիչ
1932	Ես փոքր չեմ
1935	Փոքրիկ հովիվը
1937	Կարո
1939	Մեր կոլխոզի մարդիկ
1941	Սովետական լեզվի դասը
1945	Հայ եկեղեցական ժողովը Էջմիածնում
1956	Պատվի համար
1960	Հյուսիսային ծիածան
1966	Լալվարի որսկանը

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 154)։