Ֆենյան ճահիճներ

Ֆենյան ճահիճներ
Տեսակ	natural region?
Երկիր	Միացյալ Թագավորություն
Վարչատարածք	Լինկոլնշիր և Քեմբրիջշիր
Մակերես	3900 կմ²

Ֆենյան ճահիճներ (անգլ.՝ The Fens, Fenland), աշխարհագրական և պատմական տարածք Անգլիայի արևելքում, որը զբաղեցնում է Լինքոլնշիր կոմսության հարավային մասը, Քեմբրիջշիրի հյուսիսային մասը և Նորֆոլկի արևմտյան մասը։ Ֆենլենդի տարածքը, որն ունի շուրջ 4000 կմ² տարածք և մասամբ գտնվում է ցածրադիր վայրերում, նախկինում ծածկված է եղել տորֆային ճահիճներով։ Ներկայումս հողերի մեծ մասը ցամաքեցված է և օգտագործվում է գյուղատնտեսության մեջ։

Ֆեն և ֆենլանդ բառերը, որոնցից առաջացել է տարածաշրջանի անվանումը, անգլերենում նշանակում են «ցածրադիր ճահիճներ»^[1]։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆենյան ճահիճների տարածքը ճահճային ցածրադիր հարթավայր է Արևելյան Անգլիայի և Միդլենդսի սահմանին, որը գտնվում է Ուաշ ծովածոցից հարավ և արևմուտք, մյուս կողմից շրջապատված բլուրներով։ Մարզի կենտրոնական մասը գտնվում է ցածրադիր գոտում, թեև այնտեղ կան որոշ ցածրադիր բլուրներ, որոնք ի տարբերություն շրջակա խոնավ տարածքների, չոր մնալով, կոչվում են «կղզիներ» (մասնավորապես՝ կղզի Իլի)։ Ֆենյան ճահիճների տարածքում գտնվում է Անգլիայի ամենացածր վայրը՝ Հոլմ Ֆենը (ծովի մակարդակից 2,75 մետր բարձրության վրա) Հոլմ քաղաքից ոչ հեռու^[2]։

Ֆենլենդի տարածքով հոսում են բազմաթիվ ջրանցքներ և գետեր, որոնք թափվում են Ուոլշ ծովածոց (այդ թվում ՝ Գրեյթ ուզ, Նին, Ուելանդ և Ուիթեմ)։

Ֆենլենդում կան երկու բնակավայրեր, որոնք ունեն քաղաքի կարգավիճակ, Իլի տարածաշրջանի կենտրոնական մասում և Պիտերբորոն՝ իր արևմտյան ծայրամասում։ Տարածաշրջանի մյուս խոշոր քաղաքներն են Բոստոնը, Քինգս Լինը, Մարչը, Քնապդինգը, Ուիթլսին և Ուիսբիչը։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարածաշրջանը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից, իսկ Բրիտանիայի Հռոմեական նվաճման ժամանակ այստեղ ակտիվ գյուղատնտեսություն է իրականացվել։ Բրիտանիայից հռոմեացիների հեռանալով և անգլո-սաքսոնական դարաշրջանի հետագա սկիզբով տարածքը գործնականում դատարկվեց։ Միջնադարում ճահճային հողերը բնակեցնելու փոքր մասշտաբի փորձեր են արվել, իսկ 12-րդ դարի կեսերին Պիտերբորոյի աբբայության ժամանակագիր Հյու Քենդիդը տեղական ճահիճները անվանել է «շատ օգտակար այն մարդկանց համար, ովքեր իրենց համար սնունդ և խոզանակ են գտնում օջախների համար, խոտ՝ անասուններին կերակրելու համար, և տանիքներ՝ խրճիթների համար, ինչպես նաև շատ այլ օգտակար իրեր, և ավելին՝ նրանց թռչուն և ձուկ տալով»^[3]։

Միայն 17-րդ դարի կեսերին, շնորհիվ Բեդֆորդի 4-րդ Կոմս Ֆրենսիս Ռասելի, որը Անգլիա է բերել հոլանդացի ինժեներ Կոռնելիուս Վերմյուդենին, սկսվել է խոնավ հողերի ջրահեռացումը՝ դրանց հետագա գյուղատնտեսական օգտագործման համար^[4]։ Սկզբում այդ նպատակով ստեղծվել է ջրանցքների ցանց, որոնք նախատեսված են եղել դաշտերից ավելորդ ջուրը ցամաքեցնելու համար։ 17-րդ դարի երկրորդ կեսին այստեղ հայտնվել են հողմաղացներով աշխատող առաջին պոմպերը։ Գյուղատնտեսության հիմքը շարունակել է մնալ ձկնորսությունն ու թռչունների որսը։ 1810 թվականին հողմաղացները սկսել են փոխարինվել գոլորշու շարժիչներով աշխատող պոմպակայաններով, թեև ջրաղացներից մի քանիսը պահպանվել են մինչև 20-րդ դարը։ Ներկայումս օգտագործվող պոմպերը աշխատում են դիզելային շարժիչներով^[5]։

Այժմ ֆենյան ճահիճների տարածքը Անգլիայի առավել բերրի գյուղատնտեսական տարածքներից մեկն է. այնտեղ աճեցվում են հացահատիկային մշակաբույսեր, կարտոֆիլ, ծաղիկներ, բանջարեղեն և մրգեր։ Միևնույն ժամանակ դրա վրա պահպանվել են անանցանելի խոնավ տարածքների մի փոքր մասը, այդ թվում՝ Ուիքենդ-Ֆենը, որոնք գտնվում են ազգային հիմնադրամի պահպանության տակ^[6]։

14-րդ դարի անգլիացի վանական-պատմագիր Ջեֆրի դե Ռանսին, Սուֆոլկի աբբայությունից, մանրամասն նկարագրել է տեղացիների կողմից ճահիճներում տեղաշարժվելու համար ոտնացուպերի օգտագործումը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ «Fen» (անգլերեն). Oxford Dictionaries Online. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 29-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)(չաշխատող հղում)
↑ «UK's lowest spot is getting lower» (անգլերեն). BBC News. 2002 թ․ նոյեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 29-ին.
↑ Huisman Floor. Misreading the marshes: past and present perceptions of the East Anglian Fens, UK // Archaeological approaches to breaking boundaries: interaction, integration and division. Proceedings of the Graduate Archaeology at Oxford Conferences 2015—2016. — Oxford, 2017. — p. 107. — ISBN 978-1407315133.
↑ Margaret Albright Knittl, «The design for the initial drainage of the Great Level of the Fens : an historical whodunit in three parts», Agricultural History Review, 55:1 (2007), pp. 23-50. Abstract Արխիվացված 2011-07-21 Wayback Machine
↑ «Why Farming Matters in the Fens (2)». NFU East Anglia. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 17-ին.
↑ «Wicken Fen Nature Reserve». National Trust. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆենյան ճահիճներ» հոդվածին։

[1] «Fen» (անգլերեն). Oxford Dictionaries Online. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 29-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)(չաշխատող հղում)

[2] «UK's lowest spot is getting lower» (անգլերեն). BBC News. 2002 թ․ նոյեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 29-ին.

[3] Huisman Floor. Misreading the marshes: past and present perceptions of the East Anglian Fens, UK // Archaeological approaches to breaking boundaries: interaction, integration and division. Proceedings of the Graduate Archaeology at Oxford Conferences 2015—2016. — Oxford, 2017. — p. 107. — ISBN 978-1407315133.

[4] Margaret Albright Knittl, «The design for the initial drainage of the Great Level of the Fens : an historical whodunit in three parts», Agricultural History Review, 55:1 (2007), pp. 23-50. Abstract Արխիվացված 2011-07-21 Wayback Machine

[NFU-5] «Why Farming Matters in the Fens (2)». NFU East Anglia. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 17-ին.

[6] «Wicken Fen Nature Reserve». National Trust. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]