Օզոն

Օզոն
Քիմիական բանաձև	O₃
Մոլային զանգված	8,0E−26 կիլոգրամ գ/մոլ
Խտություն	0,0021445 գ/սմ³ գ/սմ³
Իոնիզացման էներգիա	12,52 ± 0,01 Էլեկտրոն-վոլտ և 2,0E−18 ջոուլ կՋ/մոլ
Հալման ջերմաստիճան	−315 ± 1 ℉, −197,2 °C և −193 °C °C
Եռման ջերմաստիճան	−169 ± 1 ℉, −111,9 °C և −111,35 °C °C
Գոլորշու ճնշում	1 ± 1 մթնոլորտ
Քիմիական հատկություններ
Լուծելիությունը ջրում	1,06 գ/լ ( 0 °С-ում) գ/100 մլ
Դիպոլ մոմենտ	1,8E−30 Կլ·մ և 1,8E−30 Կլ·մ
Դասակարգում
CAS համար	10028-15-6
PubChem	24823
EINECS համար	233-069-2
SMILES	[O-][O+]=O
ЕС	233-069-2
RTECS	RS8225000
ChEBI	23208
IDLH	9,8 ± 0,1 mg/m³
	Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Օզոն կամ եռթթվածին (հին հունարեն՝ ὄζω - հոտ) (O₃) թթվածնի երեք ատոմներից բաղկացած եռատոմ մոլեկուլ է։ Սովորական ջերմաստիճանում կապույտ գազ է։ Թթվածնի ալոտրոպ ձևափոխություն է և ավելի անկայուն է, քան թթվածնի մոլեկուլը (երկատոմ թթվածինը O₂)։

Էլեկտրական մեքենաների մոտ օդի կայծեր բաց թողնելու ժամանակ զգացվում է յուրահատուկ հոտ։ Այդպիսի հոտ է զգացվում նաև ամպրոպային էլեկտրական պարպումների ժամանակ։ Այդ հոտը պատկանում է օզոն գազին, որ հունարենից թարգմանաբար կնշանակի հոտ ունեցող։

Օզոնը ներկա է ցածր խտությամբ մթնոլորտի բոլոր շերտերում։ Երկրի մակերևույթի օզոնը օդի աղտոտիչ է և վնասում է կենդանիների շնչառական համակարգին։

Երկրի մակերևույթից 20-30 կմ բարձրության վրա գտնվող 8 մլ/մ³ խտության օզոնի շերտը կլանում է Արեգակի արձակած վնասակար ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները։

Ֆիզիկական հատկություններ

Սովորական պայմաններում օզոնը կապտավուն, յուրահատուկ հոտով, ջրում վատ լուծվող գազ է։ 0 °С-ում լուծվողականությունը 0,494 լ/կգ է՝ թթվածնից տասն անգամ բարձր։ Մոլեկուլն ունի անկյունային կառուցվածք, ΔOOO=116,5°։ Հեղուկ օզոնը մուգ մանուշակագույն է, -183 °C-ի դեպքում ունի 1,71 գ/դմ³ խտություն։ Եռման ջերմաստիճանը՝ t_եռ=-112°С։
Երկրի մակերևույթի 20-25 կմ բարձրության վրա օզոն նոսր լայն շերտ կա, որը սեղմելիս 2-3 մմ է ընդամենը, որը կլանում է արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները

Հոտը սուր է, յուրահատուկ «մետաղական» (Դմիտրի Մենդելեևի բնորոշմամբ՝ խեցգետնի), մեծ խտացումների դեպքում նման է քլորի հոտի։ Հոտն զգացվում է նույնիսկ 1։100 000 նոսրացնելու դեպքում։

Մոլեկուլային զանգվածը՝ 48 զ.ա.մ.
Գազի խտությունը՝ 2.1445 գ/դմ³

Քիմիական հատկություններ

Օզոնն իր հատկություններով խիստ տարբերվում է թթվածնից․ նա թթվածնից շատ ավելի արագ քայքայում է ռետինը, ախտահանում է ջուրը, ճերմակացնում է ճարպերը, յուղերն ու թուղթը։ Օզոնի մոլեկուլներից պոկվող թթվածնի ատոմները քիմիապես շատ ավելի ակտիվ են, քան թթվածնի մոլեկուլները։ Դրա համար էլ հենց օզոնը հայտաբերում է ավելի ուժեղ օքսիդիչ հատկություններ, քան թթվածինը։

2KI+O₃+H₂O=I₂+O₂+2KOH

3PbS+4O₃=3PbSO₄

3H₂S+4O₃=3H₂SO₄

2Ag+O₃=Ag₂O+O₂

Պատմություն

Բոլոր քիմիական տարրերի ալոտրոպներից օզոնն առաջինն էր, որ 1840 թ. Քրիստիան Ֆրիդրիխ Շյոնբայնի կողմից առաջարկվեց որպես առանձին քիմիական նյութ։ Հետագայում նա այդ նյութի անունը դրեց ըստ հունական ὄζειν, «հոտ արձակել» բայի՝ ամպրոպից հետո արձակվող յուրահատուկ հոտի համար^[4]^[5]։

Ստացում

Լաբորատորիայում օզոնը ստացվում է օզոնատորում, որտեղ թթվածինը ենթարկվում է առկայծող էլեկտրական պարպման։

3 O₂ = 2 O₃

Օզոնը շատ անկայուն նյութ է։ Ժամանակի ընթացքում նա փոխարկվում է սովորական թթվածնի՝

2 O₃ = 3 O₂

Օզոնի փոխարկումը թթվածնի միանգամից չի լինում։ Սկզբում օզոնի մոլեկուլից պոկվում է թթվածնի մեկ ատոմ՝

O₃ = O₂ + O

Այնուհետև առաջացած թթվածնի ատոմները զույգական միանում են և կազմում մոլեկուլներ՝

2 O = O₂

3BaO₂+3H₂SO₄_խիտ=3BaSO₄+O₃+3H₂O դառնում ամիրանիում

Տես նաև

Թթվածին

Աղբյուրներ

Յու․ Վ․ Խոդակով, Լ․ Ա․ Ցվետկով և ուրիշներ։ «Քիմիա», Երևան, 1961։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 OZONE
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 David R. Lide, Jr. Basic laboratory and industrial chemicals: A CRC quick reference handbook — CRC Press, 1993. — ISBN 978-0-8493-4498-5
↑ Holleman, Wiberg: Lehrbuch der Anorganischen Chemie. ss. 91–100. Auflage. de Gruyter, 1985, S. 460.
↑ Rubin, Mordecai B. (2001). «The History of Ozone. The Schönbein Period, 1839–1868» (PDF). Bull. Hist. Chem. 26 (1). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ ապրիլի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 28-ին.
↑ «Today in Science History». Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 10-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օզոն» հոդվածին։

[_e2f3a155523a4661-1] 1,0 ^1,1 OZONE

[_6c7a0c00002e3c70-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 David R. Lide, Jr. Basic laboratory and industrial chemicals: A CRC quick reference handbook — CRC Press, 1993. — ISBN 978-0-8493-4498-5

[Holeman-3] Holleman, Wiberg: Lehrbuch der Anorganischen Chemie. ss. 91–100. Auflage. de Gruyter, 1985, S. 460.

[ozo-4] Rubin, Mordecai B. (2001). «The History of Ozone. The Schönbein Period, 1839–1868» (PDF). Bull. Hist. Chem. 26 (1). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ ապրիլի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 28-ին.

[5] «Today in Science History». Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 10-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]