Քաղաքացիական պատերազմ Կոլումբիայում (1964)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Քաղաքացիական պատերազմ Կոլումբիայում (1964)
Սառը պատերազմ և Ահաբեկչության դեմ պատերազմ

Թվական
Վայր Կոլումբիա
Արդյունք {{{արդյունք}}}

Քաղաքացիական պատերազմ Կոլումբիայում, ասիմետրիկ պատերազմ, որը սկսվել է 1964 թվականին (ակտիվորեն՝ 1966 թվականից), Կոլումբիայի կառավարության, ռազմականացված խմբերի, հանցավոր սինդիկատների և կողմնակի պարտիզանների միջև (FARC, ԱՆՕ)՝ երկրում ազդեցություն ունենալու համար[1][1][2][3][4][5][6][7]։

Ենթադրվում է, որ պատմականորեն քաղաքացիական պատերազմը դարձել է Լա Վիոլենսիայի՝ 1948-1958 թվականներին պահպանողականների և լիբերալների միջև զինված պայքարի շարունակությունը[8]։ Այս պայքարում պահպանողականների հաղթանակը հանգեցրել է լիբերալ և կոմունիստական զինյալների միավորմանը Կոլումբիայի հեղափոխական զինված ուժերում (FARC)[9]:

Հակամարտության սկսման պատճառները կողմերից յուրաքանչյուրը մեկնաբանում է իր օգտին։ FARC-ը և այլ պարտիզանական շարժումները պնդում են, որ պայքարում են Կոլումբիայում աղքատների իրավունքների համար՝ նրանց պետական բռնությունից պաշտպանելու և սոցիալական արդարություն ապահովելու համար։ Կոլումբիայի կառավարությունը հայտարարում է, որ պայքարում է կարգուկանոնի և կայունության համար և ձգտում է պաշտպանել իր քաղաքացիների իրավունքներն ու շահերը[10]։ Ռազմականացված ուլտրաճիշտ խմբերը հայտարարում են, որ իրենք միայն պատասխանում են պարտիզանական շարժումների ենթադրյալ սպառնալիքներին[11]։ Եվ՛ պարտիզանները, և՛ ծայրահեղ աջերը մեղադրվում են թմրանյութերի ապօրինի շրջանառությանը և ահաբեկչությանը մասնակցելու մեջ։ Վերջապես, հակամարտության մեջ ներգրավված բոլոր կողմերը քննադատության են ենթարկվում մարդու իրավունքների բազմաթիվ խախտումների համար։

Կոլումբիայի պատմական հիշողության ազգային կենտրոնի կողմից անցկացված ուսումնասիրության համաձայն՝ 220,000 մարդ զոհվել է 1958-2013 թվականների հակամարտության արդյունքում, նրանց մեծ մասը եղել են խաղաղ բնակիչներ (177,307 մարդ), ավելի քան հինգ միլիոն քաղաքացիական անձինք ստիպված են եղել լքել իրենց տները 1985-2012 թվականների միջակայքում[12][13]։

2012 թվականին FARC-ը բանակցություններ է սկսել Կոլումբիայի կառավարության հետ, որն էլքաղաքացիական պատերազմի շուտափույթ ավարտի հույս է տվել։ 2014 թվականի մայիսի 16-ին Կոլումբիայի կառավարությունը և ապստամբները պայմանավորվել են միասին պայքարել թմրանյութերի ապօրինի շրջանառության դեմ[14]։

2016 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Կոլումբիայի կառավարությունը և FARC-ը Նոր Կարթագենում ստորագրեցին ռազմական գործողությունների դադարեցման պատմական պայմանագիր[15]։ 2016 թվականի հոկտեմբերի 2-ին Կոլումբիայում տեղի ունեցավ համազգային հանրաքվե[16]։ Երկրի քաղաքացիները պետք է որոշեին՝ ընդունել Կոլումբիայի՝ FARC-ի հետ խաղաղության պայմանագրի պայմանները, թե շարունակել ռազմական գործողությունները։ Կոլումբիայի քաղաքացիների կեսից ավելին հանրաքվեի ժամանակ դեմ է արտահայտվել FARC-ի հետ խաղաղության պայմանագրի ստորագրմանը, սակայն հրադադարի ռեժիմը շարունակել է գործել[17]։

Հակամարտության միտքն ու ծագումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքացիական պատերազմի հակառակ կողմերն են հանդիսանում՝

  • կառավարական ուժերը՝ ԱՄՆ-ի ակտիվ ռազմաքաղաքական աջակցությամբ
  • կողմնակի արմատական կազմավորումներ՝ Կոլումբիայի հեղափոխական զինված ուժերը (FARC) և ազգային ազատագրական բանակը (ԱՆՕ)
  • ուլտրաճիշտ պարամիլիտարես. նախկինում Կոլումբիայի միավորված ինքնապաշտպանական ուժերը (AUC), 2006 թվականից հետո՝ ոչ ֆորմալ կազմավորումները և «Águilas Negras» («Սև Արծիվներ») կազմակերպությունը։

Կոլումբիայում զինված հակամարտությունն ունի խորը տնտեսական, քաղաքական և սոցիալական նախադրյալներ, որոնք երկրում ձևավորվել են 50 տարի առաջ[18]։ Վաղ շրջանում (1974-1982) պարտիզանական խմբերը, ինչպիսիք են FARC-ը, ԱՆՕ-ն և այլք, առաջ են քաշել համընդհանուր հավասարության և կոմունիզմի հասնելու կարգախոսներ, ինչը նրանց թույլ է տվել արժանանալ տեղի բնակչության որոշակի զանգվածի աջակցությանը[19]։ 1980-ականների կեսերից կոմունիստական կարգախոսները սկսել են կորցնել ժողովրդականությունը, իսկ Կոլումբիայի կառավարությունը, ամրապնդելով հարկաբյուջետային համակարգը և բարեփոխելով տեղական ինքնակառավարման համակարգը, ստանձնել է նախաձեռնությունը՝ ընդդիմության հետ պայքարում[18]։ 1985 թվականին FARC-ի մասնակցությամբ ստեղծվել է «հայրենասիրական միություն» կուսակցությունը։ Ի վերջո, ՀՄ-ն հեռացավ ապստամբ խմբերից և անցավ խորհրդարանական պայքարի[20]։

1961 թվականի մայիսի 16 Ջոն Քենեդին հայտարարեց Կոլումբիայում մարդասիրական կազմակերպության՝ խաղաղության կորպուսի հիմնադրման մասին, որն իրականում ուղղված էր զարգացող երկրներում կոմունիզմը զսպված պահելուն[21]։ 64 կամավոր հետագայում պատասխանատու էր լինելու գյուղական համայնքների գյուղատնտեսության, շինարարության, կրթության և առողջապահության զարգացման գործում օգնություն ցուցաբերելու համար։ Պարադոքսալ կերպով, այս կամավորները, միանալով Կոլումբիական գյուղատնտեսությանը, դարձան առաջին միջազգային թմրավաճառները, որոնք հետագայում միավորվեցին ամերիկյան մաֆիայի հետ[21]։ Կոլումբիայում թմրամաֆիան սկիզբ է առել 1970-ականներին՝ ԱՄՆ կոկաինի մատակարարման մեկնարկով[18]։

Կոլումբիայի կառավարությունը պայքար սկսեց թմրակարտելների դեմ, որոնք երկրում ի հայտ են եկել 1980-ականներին, իսկ կողմնակի պարտիզանական խմբերն ու աջ ռազմականացված կազմակերպությունները կապեր են հաստատել նրանց հետ՝ գումար վաստակելով թմրաթրաֆիկից։ Դա հանգեցրել է տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների դադարեցման

Ալվարո Ուրիբեի նախագահության ընթացքում կառավարությունը սկսեց ատիվ ռազմական ճնշում գործադրել FARC-ի և այլ արգելված խմբերի վրա։ Իրականացված հարձակումից հետո հանցավորության դեմ պայքարի մի շարք ցուցանիշներ բարելավվեցին[22][23]։ 2002 թվականից ի վեր երկրում բռնությունները զգալիորեն նվազեցին, խաղաղ իրավիճակի շրջանակներում որոշ ռազմականացված խմբեր ինքնալուծարվեցին, և պարտիզանները կորցրեցին վերահսկողությունը նախկինում իրենց վերհսկողության տակ գտնվող տարածքի մեծ մասի վրա[24][25][26]։ Կոլումբիան հասավ կոկաինի արտադրւթյան ծավալների զգալի նվազման, ինչը թույլ տվեց ԱՄՆ թմրամիջոցների շրջանառության դեմ պայքարի բյուրոյի տնօրեն Ռ. Կեռլիկովսկին հայտարարել, որ Կոլումբիան այլևս կոկաինի արտադրության աշխարհում առաջատար երկիր չէ, ընդ որում ԱՄՆ-ն նախկինի պես աշխարհում թմրանյութերի խոշորագույն սպառողն է։

2008 թվականի փետրվարին միլիոնավոր կոլումբիացիներ բողոքել են FARC-ի դեմ[27][28][29]։ 2002 թվականից ի վեր FARC-ի և ԱՆՕ-ի 26,648 մարտիկներ վայր են դրել զենքերը[30][31]։

2012 թվականին սկսվեց խաղաղ երկխոսություն Կոլումբիայի կառավարության և FARC-ի պարտիզանների միջև՝ զինված հակամարտության քաղաքական լուծում գտնելու նպատակով[32]։ Բացի այդ, կառավարությունը սկսեc հակամարտությունից տուժածներին օգնություն և փոխհատուցում տրամադրելու գործընթացը[33][34][35]։

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Столкновения у здания Конгресса в период Боготасо.

Կոլումբիայում զինված հակամարտության ծագումը կապված է 1920 թվականի Սումապաս և Տեկենդամա շրջանների ագրարային անկարգությունների հետ[36]։ Այն ժամանակ քրիստոնյաները պայքարում էին սուրճի տնկիների սեփականության իրավունքի համար, ինչը պառակտում առաջացրեց պահպանողականների և լիբերալների միջև։

1948 թվականին կողմնակի լիբերալ առաջնորդներից մեկի՝ Խորխե Գայտանի սպանությունը հանգեցրեց Բոգոտասոյի՝ մայրաքաղաքում տեղի ունեցած զինված հակամարտության, որի ընթացքում զոհվեց ավելի քան 4000 մարդ, ինչպես նաև Լա Վիոլենսիայի՝ տասնամյա պատերազմին հաջորդած պահպանողական և լիբերալ կուսակցությունների կողմնակիցների միջև ապստամբության, որը խլեց երկրի ավելի քան 200,000 բնակչի կյանք[8]։

Լա Վիոլենսիայի ավարտին լիբերալ կուսակցության կողմնակիցներից կազմված ինքնապաշտպանական և պարտիզանական ջոկատների մեծ մասը լուծարվեց, բայց միևնույն ժամանակ որոշ նախկին լիբերալներ և կոմունիստական խմբեր շարունակեցին գոյություն ունենալ մի քանի գյուղական անկլավներում։ Նման լիբերալական խմբերից մեկը «Կոլումբիայի հեղափոխական զինված ուժերն» էին կամ FARC-ը (FARC), որը ստեղծվել էր Դումար Ալհուրեի կողմից 1950-ականների սկզբին[37]։

Բացի այդ, 1958 թվականին երկրում հաստատվեց բացառապես երկկուսակցական քաղաքական համակարգ՝ լիբերալների և պահպանողականների միջև համաձայնության արդյունքում Ազգային ճակատի ստեղծման շնորհիվ։ Սակայն այս համաձայնագիրը քիչ թուլացրեց երկու կուսակցությունների կողմնակիցների փոխադարձ հակակրանքը[8]։

Հակամարտության ընթացքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1960-ականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1960-ականների սկզբին Կոլումբիայի բանակի ստորաբաժանումները, հավատարիմ լինելով Ազգային ճակատին, սկսեցին հարձակվել գյուղական համայնքների վրա՝ պատճառաբանելով, որ այդ համայնքները ավազակների և կոմունիստների կենտրոնացման վայրեր են։ 1964 թվականին բանակի զանգվածային հարձակումը Մարկետալիա համայնքի վրա հանգեցրեց FARC-ի ստեղծմանը։ Չնայած Մարկետալիայի շուրջ հետևակի և ոստիկանության կորդոններին, Մանուել Մարուլանդային հաջողվեց փախչել շրջապատից[38]։

Ի տարբերություն FARC-ի, որը արմատավորված էր գյուղական վայրերում պահպանողականների դեմ լիբերալների նախնական պայքարում, ազգային ազատագրական բանակը կամ ԱՆՕ-ն (ELN) հիմնականում ձևավորվեց ուսանողական անկարգությունների արդյունքում և հակված էր հետևել խարիզմատիկ առաջնորդների մի փոքր խմբի, այդ թվում՝ ազատագրման աստվածաբանության ներկայացուցիչ Կամիլո Տորես Ռեստրեպոյին[39]։ Երկու պարտիզանական խմբերն էլ 1960-ականների ընթացքում գործել են հիմնականում երկրի հեռավոր շրջաններում։

Կոլումբիայի կառավարությունը, 1950-ականների վերջին և 1960-ականների սկզբին կազմակերպեց մի քանի արշավանք պարտիզանների դեմ։ Այդ ջանքերին աջակցել են ԱՄՆ կառավարությունը և ԿՀՎ-ն[11][40]։

1970-ականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1974 թվականին կառավարությանը մարտահրավեր նետեց ապրիլի 19-ին ձևավորված շարժումը (M-19), ինչը հանգեցրեց հակամարտության նոր փուլի մեկնարկին։ M-19-ը կազմավորվել է որպես քաղաքային պարտիզանական ջոկատ՝ ի պատասխան նախագահ դարձած Միսայել Պաստրանայի կողմից 1970 թվականի ընտրությունների արդյունքների կեղծման։

1980-ականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչև 1982 թվականը Հուլիո Թուրբայ Այալայի գլխավորած լիբերալ կառավարությունը որոշակի հաջողությունների էր հասել ԱՆՕ-ի և M-19-ի դեմ պայքարում ՝ ընդունելով մի շարք օրենքներ, որոնք թույլ էին տալիս հատուկ միջոցներ կիրառել ապստամբներին պատկանող կասկածյալների նկատմամբ։ Այս միջոցները հանգեցրել են բազմաթիվ մեղադրանքների՝ ուղղված իշխանություններին ռազմական հանցագործություններին և գերեվարված պարտիզանների նկատմամբ մարդու իրավունքների խախտմանը։

Բնակչության հոգնածությունը հակամարտությունից թույլ տվեց պահպանողական Բելիսարիո Բետանկուրին հաղթել 1982 թվականի նախագահական ընտրություններում, ով ապստամբներին առաջարկեց բանակցություններ և 1984 թվականին FARC-ի հետ պայմանավորվեց դադարեցնել կրակը և ազատ արձակել ձերբակալված պարտիզաններին։ Նա հրադադարի հասավ նև M-19-ի հետ։ ԱՆՕ-ն մերժեց բանակցությունների առաջարկը և շարունակեց գործունեությունը առևանգումների, շորթումների և սպառնալիքների միջոցով, մասնավորապես եվրոպական և ամերիկյան ծագում ունեցող օտարերկրյա նավթային ընկերությունների դեմ։

Հակամարտության զարգացման հետ մեկտեղ աճում էր թմրանյութերի առևտրի ծավալը։ Պարտիզաններն ու նարկոբարենները սերտ կապեր են հաստատել, չնայած նրանց միջև պարբերաբար բախումներ են եղել։ Ի վերջո, Մեդելինյան նարկոկարտելից Օչոա ընտանիքի անդամների առևանգումը պարտիզանների կողմից հանգեցրեց 1981 թվականին «մահվան ջոկատների»՝ «Muerte a Secuestradores»-ի (MAS, «մահ առևանգողներին») ստեղծմանը։ ԱՄՆ կառավարության և Կոլումբիայի կառավարության ճնշումներին դիմավորեցին բռնությամբ. Մեդելինյան կարտելը քարոզարշավ սկսեց՝ կաշառելու և ֆիզիկապես վերացնելու այն հասարակական գործիչներին, որոնք աջակցում էին ԱՄՆ–ի Կոլումբիայի քաղաքացիների արտահանձնման-հանձնման գաղափարին։ «Մահվան ջոկատների» զոհերի թվում էր արդարադատության նախարար Ռոդրիգո Լարա Բոնիլան, ով սպանվեց 1984 թվականին։ Սյդ սպանությունը Բետանկուրի վարչակազմին ստիպեց ուղիղ դուրս գալ նարկոբարոնների դեմ։

M-19 զինադադարն ավարտվեց, երբ պարտիզանները վերսկսեցին պայքարը 1985 թվականին՝ պնդելով, որ հրադադարը բազմիցս խախտվել է հենց կառավարական զորքերի կողմից, որոնք սպառնացել և հարձակվել են պարտիզանների ընտանիքների վրա։ Բետանկուրի վարչակազմն իր հերթին հայտարարեց խաղաղ գործընթացին իր նվիրվածության մասին և շարունակեց բանակցություններ վարել FARC-ի հետ, ինչը, ի վերջո, հանգեցրեց հայրենասիրական միության (Union Patriótica — Yup)՝ օրինական և քաղաքական կազմակերպության ստեղծմանը։

1985 թվականի նոյեմբերի 6-ին M-19 շարժման 55 պարտիզաններ գրավեցին արդարադատության պալատը և պատանդ վերցրեցին գերագույն դատարանի 70 դատավորի (ևս մոտ 200 ծառայող փակված էր աշխատասենյակներում), պահանջեցին բոլոր թերթերում հրապարակել M-19 մանիֆեստը և խաղաղության հանձնաժողովի նիստերի բոլոր զեկույցները (որը վերահսկում էր 1984 թվականին ստորագրված հրադադարի մասին համաձայնագիրը) և M-19-ին հնարավորություն ընձեռել 4 օր շարունակ մեկժամյա հաղորդումներ վարել ռադիոյով և հեռուստատեսությամբ։ Բ. Բետանկուրը հրաժարվեց բանակցել, պարտիզանները մերժեցին հրաժարվեցին հանձնման առաջարկից և դրան հաջորդած «արդար դատավարություն»-ից։ Բանակի կողմից տրամադրված տանկերի, զրահամեքենաների, ուղղաթիռների և դեսանտայինների մասնակցությամբ մի քանի ժամ տևած գրոհի ընթացքում զոհվեց շուրջ 120 մարդ, այդ թվում՝ բոլոր պարտիզանները, մի քանի բարձրաստիճան զինվորական, Գերագույն դատարանի նախագահը և 12 դատավոր[1]: Երկու կողմերն էլ միմյանց մեղադրեցին նման արդյունքի համար, ինչը վերջ դրեց Բետանկուրի վարչակազմի խաղաղ գործընթացին։

Դրանից հետո FARC-ի առանձին անդամներ, որոնք ի սկզբանե աջակցում էին իրենց ղեկավարությանը զինադադարի հարցերում, սկսեցին իրականացնել իրենց սեփական գործողությունները՝ հրաժարվելով զինաթափվելուց։ Լարվածությունը ՀԿԽԸ ղեկավարությունում զգալիորեն մեծացավ, մանավանդ որ երկու կողմերն էլ սկսել էին միմյանց մեղադրել հրադադարի ռեժիմը չպահպանելու մեջ։

Ըստ պատմաբան Դանիել Պեկոյի, FARC-ի օրինական հայրենասիրական միության ստեղծումը չի ընկալվել որպես իրենց կազմակերպության վերածնունդ[41][42]։ FARC-ի առաջնորդ Հակոբո Արենասը պնդում էր, որ հայրենասիրական միության ստեղծումը շարժման զինաթափում և դիմադրության դադարեցում չի նշանակում[43]։

1987 թվականի հոկտեմբերին սպանվեց նախագահի թեկնածու Խայմե Պարդո Լեալը։ Երկրում ահաբեկչությունն աճեց, բացի գործող «մահվան ջոկատներից», երկրում ի հայտ եկան մարդասպանների ջոկատներ, որոնք ֆինանսավորվում էին ոչ միայն թմրակարտելների, այլև ծայրահեղ աջակողմյան զինվորականների ներկայացուցիչների կողմից, որոնք հանդես էին գալիս Բետանկուրի խաղաղ գործընթացին դեմ և իշխանության համար պայքարում հետապնդում էին սեփական նպատակները[44][45]։

1990-ականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1990-ականների սկիզբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիրջիլիո Բարկո Վարգասի (1986-1990) վարչակազմը, բացի ապստամբների հետ բանակցելու դժվարություններից, նաև հանգել է քաոսի՝ նարկոբարոններին դիմակայելու հարցում, որոնք կազմակերպել են ահաբեկչության և սպանության գործողություններ՝ ի պատասխան կառավարության՝ նրանց արտահանձնումը կազմակերպելու փորձերի։

1987 թվականի հունիսին FARC-ի և Կոլումբիայի կառավարության միջև հրադադարի ռեժիմը պաշտոնապես փլուզվեց այն բանից հետո, երբ զինյալները հարձակվեցին Կակետա ջունգլիներում գտնվող զորամասի վրա[46][47]։ Լրագրող Սթիվեն Դադլիի խոսքով՝ FARC-ի առաջնորդ Հակոբո Արենասը կարծում էր, որ միջադեպը չի հակասում կազմակերպության երկխոսությունը շարունակելու մտադրությանը, սակայն նախագահ Բարկոն պարտիզաններին վերջնագիր է ներկայացրել և պահանջել, որ նրանք անմիջապես զինաթափվեն[47]։

1990 թվականին FARC-ի կողմից հայրենասիրական միության առնվազն 2500 անդամ սպանվեցին, նույն թվականին սպանվեց նախագահի թեկնածու, կոմունիստ Բերնարդո Հարամլո Օսան, որը մոտ էր FARC-ին։ Կոլումբիայի կառավարությունը սկզբում այս սպանության մեջ մեղադրում էր նարկոբարոն Պաբլո Էսկոբարին, սակայն լրագրող Սթիվեն Դադլին պնդում է, որ հայրենասիրական միության անդամները սպանության կազմակերպման մեջ կասկածել են ներքին գործերի նախարար Կառլոս Լեմոս Սիմոնդսին, մյուսները՝ ռազմական հրամանատարության ներկայացուցիչ Ֆիդել Կաստանյոյին և անվտանգության վարչական վարչությանը (DAS)[48]: Պատմաբան Պեկոն և Դադլին պնդում են, որ Հարամիլոն իր, FARC-ի և Կոմունիստական կուսակցության միջև լարվածության զոհ է դարձել քաղաքական պայքարի մեթոդների հիմքով։ Հարամիլյոյի մահը հանգեցրել է գրոհայինների խմբերի հեռացմանը FARC-ից. կազմակերպությունն ինքը վերադարձել է ընդհատակ[45][46][49]։

M-19-ը և մի քանի ավելի փոքր պարտիզանական ջոկատներ ներգրավվեցին խաղաղ գործընթացում, որն ավարտվեց Կոլումբիայի հիմնադիր ժողովում նրանց ներկայացուցիչների ընտրություններով, որոնք 1991 թվականին ընդունեցին նոր սահմանադրությունը։

FARC-ի հետ անկանոն շփումները շարունակվեցին փոփոխական հաջողությամբ։ 1990 թվականին նախագահ Սեզար Գավիրիա Տրուխիլոն (1990-1994) Կոլումբիայի բանակին հրաման տվեց հարձակվել Լա Ուրիբում գտնվող FARC ճամբարի վրա։ Ապստամբները պատասխանեցին իրենց հարձակմամբ, բայց արդյունքում երկու կողմերն էլ որոշեցին անցնել բանակցությունների։ 1991 թվականին կողմերը կարճ բանակցություններ վարեցին Վենեսուելայի մայրաքաղաք Կարակասում, իսկ 1992 թվականին՝ Տլասկալայում։ Չնայած մի շարք փաստաթղթերի ստորագրմանը, որևէ կոնկրետ արդյունքի չեն հանգել։

1990-ականների կեսեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1990-ականների ընթացքում FARC-ի ռազմական ակտիվությունը շարունակեց աճել առևանգումներից և թմրանյութերի առևտրից ստացված գումարներից։ Պարտիզանները պաշտպանում էին Կոկա աճեցնող գյուղերը և դրա դիմաց ստանում էին փողի կամ բերքի "հարկ": Այս համատեքստում FARC-ին հաջողվեց հավաքագրել և վերապատրաստել նոր մարտիկների, որոնք սկսեցին օգտագործվել կառավարական բազաների և պարեկների դեմ պարտիզանական արշավանքներում, հիմնականում Կոլումբիայի հարավ-արևելքում։

1996 թվականի կեսերին սկսվեց քաղաքացիական բողոքի շարժում ընդդեմ Կոլումբիայի կառավարության գործողությունների ՝ կոկայի բերքը ոչնչացնելու համար։ Տարբեր վերլուծաբաններ շեշտում են, որ շարժումն ինքնին առաջացել է, բայց միևնույն ժամանակ FARC-ն ակտիվորեն նպաստել է ցուցարարներին։ Բացի այդ, 1997 եւ 1998 թվականներին երկրի հարավում տասնյակ մունիցիպալ կազմավորումների պաշտոնյաներ սպառնալիքներ են ստացել, դարձել սպանությունների, առեւանգումների զոհ եւ ստիպված են եղել հրաժարական տալ։

Լաս Դելիսիասում FARC-ի հինգ ջոկատներ (մոտ 400 Պարտիզան) հարձակվեցին ռազմակայանի վրա 1996 թվականի օգոստոսի 30-ին, զոհվեց 34 զինվոր, վիրավորվեց 17-ը, և մոտ 60-ը պատանդ վերցվեցին։ Եվս մեկ խոշոր հարձակում տեղի ունեցավ էլ Բիլիար քաղաքում 1998 թվականի մարտի 2-ին, որտեղ Կոլումբիայի բանակի գումարտակը դարանակալվեց պարտիզանների կողմից, ինչի հետևանքով զոհվեց 62 զինվոր, իսկ 43-ը գերեվարվեցին։ 1998-ի օգոստոսին Միրաֆլորեսում, Գուավյարում և Լա Ուրիբայում ոստիկանական բազաների դեմ FARC-ի այլ հարձակումների արդյունքում զոհվեցին ավելի քան հարյուր զինվորներ, ոստիկաններ և քաղաքացիական անձինք։

FARC-ի ռազմական գործունեությունը շարունակել է աճել 1990-ականների ընթացքում՝ առաջ գնալով առևանգումների և թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության մեջ ներգրավված գումարների հաշվին։ Պարտիզանները պաշտպանում էին կոկա աճեցնող գյուղերը և դրա դիմաց ստանում էին «հարկ»՝ փողով կամ բերքով։ Այս համատեքստում FARC-ին հաջողվեց հավաքագրել և պատրաստել նոր մարտիկներ, որոնց օգտագործում են պարտիզանական արշավանքներում կառավարական բազաների և պարեկների դեմ, հիմնականում հարավ-արևելյան Կոլումբիայում։

1996-ի կեսերին քաղաքացիական բողոքի շարժում սկսվեց Կոլումբիայի կառավարության գործողությունների դեմ՝ կոկաի բերքը վերացնելու ուղղությամբ։ Տարբեր վերլուծաբաններ շեշտում են, որ շարժումն ինքնին ծագել է ինքնուրույն, բայց միևնույն ժամանակ FARC-ն ակտիվորեն նպաստել է ցուցարարներին[50][51]։ Բացի այդ, 1997 և 1998 թվականներին երկրի հարավի տասնյակ քաղաքապետարանների պաշտոնյաները սպառնալիքներ են ստացել, սպանվել, առևանգվել և ստիպված են եղել հրաժարական տալ[52][53][54]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 «War and Drugs in Colombia - International Crisis Group». Crisisgroup.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  2. ↑ «'Loco,' Colombia's Last Drug Lord, Extradited to New York». Foreign Policy. 2013 թ․ հուլիսի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  3. ↑ «Neo-Paramilitary Groups Consolidating in Colombia: Report». Insightcrime.org. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  4. ↑ «Neo-paramilitaries do not deserve political status: Govt». Colombia News - Colombia Reports. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  5. ↑ «armed conflict Archives - Colombia News - Colombia Reports». Colombia News - Colombia Reports. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  6. ↑ «peace talks Archives - Colombia News - Colombia Reports». Colombia News - Colombia Reports. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  7. ↑ «The Colombian "War on Drugs", A Family Affair - SHOAH». Shoah.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Garry Leech Beyond Bogota: Diary of a Drug War Journalist. — Boston, MA: Beacon Press[en], 2009. — С. 242—247. — ISBN 978-0-8070-6148-0
  9. ↑ Mario A. Murillo; Jesús Rey Avirama Colombia and the United States: war, unrest, and destabilization. — Seven Stories Press[en], 2004. — С. 57. — ISBN 978-1-58322-606-3
  10. ↑ «Farc-EP confirma muerte de Marulanda a través de un comunicado». Rebelion.org. 2008 թ․ մայիսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 26-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 «War on Drugs and Human Rights in Colombia». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  12. ↑ «Informe ¡Basta Ya! Colombia: memorias de guerra y dignidad: Estadísticas del conflicto armado en Colombia». Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 6-ին.
  13. ↑ «Report says 220,000 died in Colombia conflict». Al Jazeera. 2013 թ․ հուլիսի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 6-ին.
  14. ↑ «Colombia and Rebels Agree on Drug Fight| The New York Times». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  15. ↑ «Colombia and FARC sign historic pact ending 52-year war — News from Al Jazeera». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  16. ↑ «Colombia decide el próximo 2 de octubre en referéndum si avala el acuerdo de paz con las FARC | Internacional Home | EL MUNDO». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  17. ↑ «Президент Колумбии признал поражение после референдума о мире с РВСК — Газета. Ru | Новости». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Lilian Yaffe (2011 թ․ հոկտեմբերի 3). «Armed conflict in Colombia: analysis of the economic, social and institutional causes of violent opposition» (իսպաներեն). icesi.edu.co. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 24-ին.
  19. ↑ Ángel, Gabriel. «A PROPÓSITO DE LOS 22 AÑOS DE SU MUERTE Memoria de una entrevista con Jacobo Arenas». FARC-EP. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 14-ին.
  20. ↑ «Peace and brotherly love». economist.com. 2013 թ․ հուլիսի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  21. ↑ 21,0 21,1 «El narcotráfico» (իսպաներեն). verdadabierta.com. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 11-ին.
  22. ↑ «Kidnapping on the rise for 1st time in decade». Colombia Reports. 2010 թ․ նոյեմբերի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 14-ին.
  23. ↑ «Disminuir la tasa anual de homicidios por cada 100. 000 habitantes (Sin accidentes de transito)» (իսպաներեն). SIGOB. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 15-ին.
  24. ↑ CIA world fact book. «Colombia». CIA. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 24-ին.
  25. ↑ «Colombia grew less coca in 2012, UN survey reports». un.org. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 30-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  26. ↑ «Colombia no longer top cocaine producer». usatoday.com. 2012 թ․ հուլիսի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 24-ին.
  27. ↑ «Oscar Morales and One Million Voices Against FARC». movements.org. 2010 թ․ հուլիսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 1-ին.
  28. ↑ «One Million Voices Against the FARC: A Milestone for Freedom». bushcenter.org. 2011 թ․ փետրվարի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 1-ին.
  29. ↑ «One Million Voices Against FARC» (իսպաներեն). millondevoces.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 1-ին.
  30. ↑ «Presidente Santos anunció fortalecimiento de las capacidades y equipos de la Fuerza Pública» (իսպաներեն). ejercito.mil.co. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
  31. ↑ «Desmovilización, principal arma contra las guerrillas» (Spanish). eltiempo.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  32. ↑ «Colombia agrees Farc political participation». bbc.co.uk. 2013 թ․ նոյեմբերի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  33. ↑ «Ley de víctimas y restitución de tierras» (PDF) (իսպաներեն). derechoshumanos.gov.co. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  34. ↑ «Unidad de restitución de tierras». restituciondetierras.gov.co. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 23-ին.
  35. ↑ «La Unión Patriótica vuelve a la arena política» (իսպաներեն). semana.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  36. ↑ «History of the Guerillas in Colombia» (PDF). Ecsbdefesa.com.br. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ նոյեմբերի 26-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  37. ↑ «Dumar Aljure's FARC». Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  38. ↑ «Marquetalia and the FARC». Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  39. ↑ «Camilo Torres and the ELN». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  40. ↑ «Hunter Killer Teams». Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  41. ↑ Pecáut, Daniel Las FARC: ¿Una guerrilla sin fin o sin fines?. — Grupo Editorial Norma[en], 2008. — С. 50—51. — ISBN 978-958-45-1322-9
  42. ↑ Dudley, Steven Walking Ghosts: Murder and Guerrilla Politics in Colombia. — Routledge, 2004. — С. 58—61, 94—95, 233—237. — ISBN 0-415-93303-X
  43. ↑ Pecáut, p. 51-52
  44. ↑ Dudley, pp. 91-104
  45. ↑ 45,0 45,1 You are still being lied to: the remixed disinformation guide to media distortion, historical whitewashes and cultural myths / Russ Kick. — Constellation, 2009. — С. 160—163. — ISBN 978-1-934708-07-1
  46. ↑ 46,0 46,1 Pecáut, p. 52
  47. ↑ 47,0 47,1 Dudley, p. 102
  48. ↑ Dudley, pp. 162—165
  49. ↑ Dudley, pp. 165—166
  50. ↑ «Research». Ces.fe.uc.pt. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  51. ↑ «Milson Betancourt». Uasb.edu.ec. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  52. ↑ «CONTEXT ANALYSIS OF RIGHTS SITUATION IN COLOMBIA HUMAN». Cidh.oas.org. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  53. ↑ «アーカイブされたコピー». Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ սեպտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2005 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  54. ↑ «アーカイブされたコピー». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 12-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Քաղաքացիական_պատերազմ_Կոլումբիայում_(1964)&oldid=9512136» էջից