Տանանա (գետ)
| Տանանա | |
|---|---|
 | |
| Բնութագիր | |
| Երկարություն | 940 կմ |
| Ավազանի մակերես | 113 959 կմ² |
| Ջրի ծախս | 1,184 ± 0,001 մ³/վ |
| Գետաբերանի տեղակայում | Յուկոն |
| Կոորդինատներ | |
| Հոսող հոսքեր | Johnson River?, Delta River?, Nenana River?, Kantishna River?, Cosna River?, Chitanana River?, Salcha River?, Chena River?, Chisana River?, Nabesna River?, Goodpaster River?, Robertson River?, Little Salcha River?, Shaw Creek?, Tetlin River? և Kalutna River? |
| Երկրամաս | Ալյասկա, Յուկոն Կոկույուկ, Ֆեյրբենկս Նորթ Ստար շրջան և Հարավարևելյան Ֆեյրբանքսի մարդահամարի տարածաշրջան |
| Ջրահավաք | Tanana River basin? |
Տանանա[1] (անգլ.՝ Tanana River /ˈtænənɑː/), գետ Ալյասկայում (ԱՄՆ), Յուկոնի ձախ վտակ։
Պատմական տեղեկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1843 թվականի ամռանը Տանանայի գետաբերանին հասել է ռուս հետազոտող Լ. Ա. Զագոսկինի արշավախումբը[2]։
20-րդ դարում գոյություն ուներ Ալյասկայի բնակիչների համար վիճակախաղ։ Դրա էությունը Նենանա գյուղով հոսող Տանանա գետի վրա գարնանային սառույցի դրեյֆի սկիզբը գուշակելն էր։ Ամեն ձմեռ մետաղյա եռոտանու մեջ ջուր էր լցվում, այն մալուխով միանում էր ափին գտնվող ժամացույցին, որն ազդարարում էր գարնանը սառույցի տեղաշարժի սկիզբը։ Յուրաքանչյուր մասնակցից հավաքված 2 դոլարից կազմվում էր մեծ գումար, որը բաժանվում էր հաղթողների միջև[3]։
1923 թվականին Նենանայում կառուցվել է Ալյասկայի երկաթուղու կամուրջը։
Հիդրոնիմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ վարկածներից մեկի՝ գետի անվանումը գալիս է կոյուկոն լեզվից, որով կոչվում է «ճամփորդական գետ» (անգլ.՝ trail river)[4]:
Աթաբասկյան լեզուներով գետն անվանվում է նաև Tth’itu, որը նշանակում է «ուղիղ գետ»[5], կոյուկոն լեզվով Tene No' ՝ «ջրային ճանապարհ», գետի հյուսիսում գտնվող կուչիններն այն անվանում են Tanan Gwinjik, որի թարգմանությունը պարզ չէ[5]։
Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ Տանանայի անգլերեն անվանումը գալիս է Tey Nda'-ից՝ «առևտրային գետ», քանի որ այստեղ ապրել են «առևտրական մարդիկ» (Ten Xʉt'ænæ)՝ տանանա ժողովուրդը[6]։ 1887 թվականին Հենրի Ալենը նշել է, որ գետաբերանից վերև գտնվող գետը կոչվում է Նաբեսնա, իսկ ներքև՝ Տանանա։
Հնդկացիների շրջանում Նաբեսնայի փոխարեն առավել տարածված է Tth’itu անունը[7]։
Աշխարհագրություն և ջրագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գետի երկարությունը 940 կմ է, իսկ ավազանի մակերեսը 113 959 կմ[8]։ Ջրի միջին սպառումը 1184 մ/վ է[8]։ Նավագնացություն կարելի է կատարել գետաբերանից 360 կմ դեպի վերև։
Տանանայի ակունքը գտնվում է Ալյասկայի արևելքում, Վրանգելի լեռներում։ Առաջանում է Չիզան և Նաբեսն գետերի միացմամբ, Հյուսիսային Նորթուեյ բնակավայրից դեպի հյուսիս[9]։ Հյուսիս-արևմուտք է հոսում Ալյասկայի մայրուղուն գրեթե զուգահեռ։ Կենտրոնական Ալյասկայում այն հոսում է հարթավայրային ճահճային տեղանքով, որը ծածկված է եղևնու անտառներով և հայտնի է որպես Տանանայի հովիտ։ Տանանայի հովտում գետն ընդունում է մի քանի խոշոր վտակներ, այդ թվում՝ Նենանա, Չենա և Դելտա, և ձևավորում է բազմաթիվ վտակներ և հին հուներ։ Հոսում է Ֆերբանկս քաղաքից հարավ։ Թափվում է Յուկոն գետը Մենլի Հոթ Սփրինգս գյուղում, Տանանա քաղաքից ոչ հեռու[9]։
Բարձր հոսքում կան բազմաթիվ շեմեր։ Գետը սառցապատված է հոկտեմբերից մինչև մայիս։ Սնուցումը ձյունային է և անձրևային։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
Տանանան Յուկոն գետի ավազանում -
Տանանան հովտում -
Տանանա գետ -
Տանանան ն երքին հոսանքում -
Տրանսասլանկյան նավթահոսքը Տանանայի վերևում -
Տանանան Ֆերբանսկից 100 կմ դեպի արևմուտք -
Տանանանա գետը Ֆերբանսկի մոտ -
Տանանա գետի տեսքը 2004 թվականին -
Ձկնորսական անիվը և ձկնորսական վրանը Տանանա գետի վրա -
Ֆերբանսկի մոտի գետը 2007 թվականին
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Կաղապար:Книга:Географический энциклопедический словарь
- ↑ «02 июня 1808 года. Родился Лаврентий Алексеевич Загоскин». Вокруг света (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
- ↑ Лотерея по-Аляскински(ռուս.) // Вокруг света : журнал. — М.: «Молодая гвардия», 1971. — № 10. — С. 80.
- ↑ Lovick O. C. A grammar of Upper Tanana. — Lincoln. — Т. Volume 1, Phonology, lexical classes, morphology. — P. 13. — 720 p. — ISBN 978-1-4962-1921-3
- ↑ 5,0 5,1 Robert W. Young, Eloise Jelinek Athabaskan Language Studies: Essays in Honor of Robert W. Young. — UNM Press, 1996. — С. 452. — 490 с. — ISBN 9780826317056 «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 13-ին.
- ↑ Mount McKinley National Park (N.P.), Proposed Additions: Environmental Impact Statement. — U.S. National Park Service, 1973. — С. 117—119, 234. — 279 с. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 13-ին.
- ↑ Mishler, Craig W. Born with the River: An Ethnographic History of Alaska's Goodpaster and Big Delta Indians(անգլ.) // Report of investigations. — State of Alaska, Department of Natural Resources, Division of Geological and Geophysical Surveys, 1986. — В. 14. — Т. 86. — С. 126. Архивировано из первоисточника 28 Օգոստոսի 2017.
- ↑ 8,0 8,1 Benke, Cushing, 2005, էջ 797
- ↑ 9,0 9,1 Alaska Atlas and Gazetteer. — 7th. — DeLorme, 2010. — С. 107—109. — ISBN 0-89933-289-7
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Rivers of North America / Benke A. C., Cushing C. E.. — Amsterdam; Boston: Elsevier/Academic Press, 2005. — 1144 с. — ISBN 978-1-84972-346-6