Վարվառա Նելիդովա
| Վարվառա Նելիդովա | |
|---|---|
| Ծնվել է | 1814 |
| Ծննդավայր | Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն |
| Մահացել է | 1897[1] |
| Մահվան վայր | Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն |
| Գերեզման | Coastal Monastery of St. Sergius |
| Քաղաքացիություն |  Ռուսական կայսրություն |
| Կրթություն | Սմոլնիի ինստիտուտ |
| Մասնագիտություն | ֆրեյլինա |
| Ծնողներ | հայր՝ Արկադի Նելիդովը, մայր՝ Սոֆյա Ֆեոդորովնա Բուկսգևդեն |
| Երեխաներ | Ալեքսեյ Պասխին[1] |
Վարվառա Արկադևնա Նելիդովա (ռուս.՝ Варвара Аркадьевна Нелидова, 1814, Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն - 1897[1], Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն), պալատական ազնվական օրիորդ, որը հայտնի է եղել որպես Նիկոլայ I-ի գաղտնի սիրուհի և նրա անօրինական որդիների հավանական մայր։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վարվառայի հայրը՝ Արկադի Իվանովիչ Նելիդովը (1773-1834), կայսր Պավել I-ի սիրելի՝ Եկատերինա Նելիդովայի կրտսեր եղբայրն է եղել։ Արկադի Իվանովիչը 1825 թվականից եղել է սենատոր, 1826 թվականին ընտրվել է Սանկտ Պետերբուրգի նահանգային ազնվականության պարագլուխ, իսկ 1829 թվականին ստացել է իսկական գաղտնի խորհրդականի կոչում։ Ամուսնացած է եղել հայտնի գեներալ Բուկսգևդենի դստեր հետ։ Գեներալ Ֆեոդոր Բուկսգևդենի կինը (և Արկադի Իվանովիչի զոքանչը)՝ Նատալյա Ալեքսեևան (1758-1808), Գրիգորի Օռլովի արտաամուսնական դուստրն է եղել (ըստ ավանդության՝ կայսրուհի Եկատերինա II-ից)։ Նելիդովների ընտանիքը բազմանդամ է եղել, Վարվառա Արկադևնան ունեցել է վեց եղբայր և վեց քույր։ Կրթություն է ստացել Սմոլնիի ինստիտուտում, որն ավարտել է 1830 թվականին[2]։ Կայսեր դուստր Օլգա Նիկոլաևնան մեծ համակրանքով է վերաբերվել հոր սիրուհուն։ Նա իր օրագրում[3] գրել է.
|
Վարենկա Նելիդովան իր սքանչելի մուգ աչքերով ու հոնքերով իտալուհու էր նման։ Բայց արտաքնապես ամենևին էլ առանձնապես գրավիչ չէր, մի կտորից պատրաստվածի տպավորություն էր թողնում։ Նա էությամբ կենսուրախ էր, նա գիտեր ամեն ինչի մեջ ծիծաղելին տեսնել, զրուցում էր թեթևությամբ և այնքան խելացի էր, որ չէր հոգնեցնում։ Նա նրբանկատ էր, շողոքորթողների հետ վարվում էր ինչպես պետք է և արքունիքում հայտնվելուց հետո չէր մոռացել իր վաղեմի ընկերներին։ Վեհանձնությամբ աչքի չէր ընկնում, բայց հոգով գեղեցիկ էր, սիրալիր և բարեսիրտ։ | 
|
Հարաբերությունները կայսեր հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատմում են, որ նրա բազմաթիվ հպանցիկ սիրավեպերի մեջ սա միակ լուրջ հարաբերությունն է, որը տևել է գրեթե 17 տարի։ Հավանաբար, հարաբերությունները սկսվել են այն բանից հետո, երբ 34-ամյա կայսրուհի Ալեքսանդրա Ֆեոդորովնայի 7-րդ երեխայի ծննդից հետո (1832) բժիշկներն արգելել են կայսրին ամուսնական հարաբերություններ ունենալ նրա հետ՝ վախենալով նրա առողջության համար. քանի որ այդ ժամանակ հակաբեղմնավորիչներ չեն օգտագործել։
Մեծ իշխանուհի Օլգա Նիկոլաևնան գրել է․ «Դիմակահանդեսներից մեկի ժամանակ հայրիկը հանդիպեց Վարենկա Նելիդովային՝ աղքատ որբին, հինգ քույրերից կրտսերին, ով ապրում էր Սանկտ Պետերբուրգի ծայրամասում գտնվող կալվածքի ամառանոցում և գրեթե տանից դուրս չէր գալիս։ Նրա միակ բարեկամը ծեր մորաքույրն էր՝ Եկատերինա Մեծ կայսրուհու նախկին սպասուհին, ով նույնպես վայելում էր տատիկի ընկերությունը։ Այդ մորաքրոջից նա իմացավ Հայրիկի երիտասարդության ամենատարբեր մանրամասները, որոնք նա պատմում էր պարահանդեսի ժամանակ, երբ նա դիմակով էր։ Երեկոյի վերջում նա ասաց, թե ով է ինքը։ Նրան հրավիրեցին արքունիք և Մայրիկին նա դուր եկավ։ Գարնանը նա նշանակվեց սպասուհի։ Այն, ինչ սկսվեց որպես անմեղ սիրախաղ, վերածվեց տասնյոթ տարվա բարեկամության։ Բարձր խավում չէին կարողանում հավատալ, ուստի սկսեցին զրպարտել ու բամբասել։ Խոստովանում եմ, որ միշտ նեղվում էի, երբ տեսնում էի, թե ինչպես են գեղեցիկ ու ճանաչված անձինք իրենց բամբասկոտությամբ իջնում ցածր աստիճանի և ինձ թվում է, որ բամբասողները միայն իրենց չեն նվաստացնում, այլ ողջ մարդկությանը։ Կրկնում եմ այն, ինչ արդեն մեկ անգամ ասել եմ՝ հայրիկն ամուսնացել էր սիրով, իր սրտի ցանկությամբ, հավատարիմ էր իր կնոջը և պահում էր այդ հավատարմությունը համոզմունքից, ճակատագրի հանդեպ հավատից դրդված, որ նրան ուղարկել են իր մոտ որպես պահապան հրեշտակ»։
Սոկոլովան գրել է. «Ինչպես գիտեք, կայսր Նիկոլայ I-ի համար մեծ և հատկապես նշանակալի սիրահարվածություններ չեն եղել։ Նրա միակ լուրջ կապը, որը մտավ պատմության մեջ, Ալեքսանդրա Ֆեոդորովնայի սիրելի սպասավորուհիներից մեկի՝ Վարվառա Արկադևնա Նելիդովայի հետ էր։ Բայց այդ կապը չէր կարող ժխտել ո՛չ ինքը կայսրը, ո՛չ էլ Նելիդովան, ով խելագարի պես սիրում էր նրան։ Դրանում նա արդարանում էր կայսրուհու վատառողջությամբ, որին կայսրը պաշտում էր և քնքշությամբ էր վերաբերվում, որպես հազվագյուտ ծաղիկ։ Նելիդովան քավում էր իր մեղքը՝ սիրելով կայսերը իր հոգու ողջ ուժով, նկատի չունենալով ոչ նրա մեծությունը, ոչ էլ հզորությունը, այլ հանձինս նրա սիրելով մարդուն։ Այդ կապի մասին հայտնի էր նաև կայսրուհուն և դա նրա կողմից այսպես ասած, հավանության էր արժանացել»։
1842 թվականին կոմսուհի Նեսելրոդեն գրել է իր որդուն․ «Կայսրը գնալով ավելի է տարվում Նելիդովայով և օրական մի քանի անգամ այցելում է նրան։ Պարահանդեսների ժամանակ էլ նա փորձում է անընդհատ նրա մոտ լինել։ Խեղճ կայսրուհին տեսնում է այս ամենը և արժանապատվորեն դիմանում, բայց ինչպես ցույց տա, որ ինքը տանջվում է»[4]։
Ուշադրության է արժանի նրա զարմանալի գեղեցկությունը, ինչպես նաև այն խորը զգացմունքները, որ նա տածել է կայսեր հանդեպ։ Բացի այդ, Վարվառան երբեք չի օգտագործել իր դիրքը իր փառասիրությունը բավարարելու համար, դեռ ավելին, կայսեր այդ երկարատև արտաամուսնական կապը գաղտնի է պահվել այդ տարիների ընթացքում (ի տարբերություն այլ կայսրերի նման հարաբերությունների)։ Սպասուհի Մարիա Ֆրեդերիկսը հիշում է․
|
|
Ամեն ինչ կատարվել էր այնքան գաղտնի, այնքան վեհանձնորեն, որ ես, լինելով երիտասարդ աղջիկ, ապրելով նույն հարկի տակ, գրեթե ամեն օր շփվելով սպասուհի Նելիդովայի հետ, երկար ժամանակ չէի կասկածում կայսրի և նրա միջև եղած հարաբերությունների մասին։ Նա չէր մտածում իր բացառիկ դիրքը բացահայտել սպասուհի ընկերուհիների մեջ՝ միշտ իրեն պահելով հանգիստ, սառը և հասարակ։ Նա արժանի կին էր, հարգանքի արժանի, հատկապես նույն դիրքը զբաղեցնող մյուս կանանց համեմատությամբ[5]։ |
|
Աննա Տյուտչևան, ով ծանոթացել է Նելիդովայի հետ ավելի ուշ՝ 1850-ականների սկզբին, իր հուշերում գրել է․ «Նրա գեղեցկությունը փոքր ինչ հասուն էր, չնայած նրան, որ նա գտնվում էր իր ծաղկման շրջանում։ Այդ ժամանակ նա հավանաբար մոտ 38 տարեկան էր։ Հայտնի է, թե նրան ինչ դիրք էր վերագրում հասարակական կարծիքը, որը, սակայն, թվում էր, թե հակասում էր նրա կեցվածքին, համեստ և գրեթե խիստ՝ համեմատած մյուս պալատականների հետ, նա խնամքով թաքցնում էր այն շնորհը, որ կանայք սովորաբար դրսևորում էին նման դիրքում։ Նրա անկման պատճառը ո՛չ ունայնությունն էր, ո՛չ ագահությունը, ո՛չ փառասիրությունը։ Նա տարված էր անկեղծությամբ, թեև մեղավոր զգացումով, և նրան դատապարտողներից ոչ ոք չէր կարող հրաժարվել նրա հարգանքից…»։
Նրա մահից հինգ տարի անց Բեռլինում հրատարակված Պ. Գրիմի գրքում, որը գրվել է ժամանակակիցների թարմ տպավորություններով, գրված է․
|
|
Չնայած նա երեք երեխա էր պարգևել կայսերը, նրա դեմքը պահպանել էր ողջ երիտասարդական փայլը։ Նրա խիստ ճշգրիտ դիմագծերը հնարավորություն էին տալիս արդարացիորեն և հիմնավորապես մրցել ողջ Ռուսաստանի ամենագեղեցիկ կանանց հետ <...> Նելիդովան Նիկոլային գերել էր ոչ միայն իր գեղեցկությամբ, այլև մտածելակերպով։ Նա գիտեր, թե ինչպես կառավարել տիրոջը միայն կնոջը հատուկ տակտով։ Ձևանալով, որ ենթարկվում է ամեն ինչին, նա միշտ գիտեր նրան ուղղորդել այն ճանապարհով, որն, իր կարծիքով, լավագույնն էր <…> Նա կարող էր չարաշահել իր ազդեցությունը խարդավանքների և խնամիության առումով, բայց նա հեռու էր դրանից, <…> և նա երբեք չփորձեց իրեն ցուցադրել, իրեն չշրջապատեց ուրվականներով և իշխանական լուսապսակով, նա լավ գիտեր կայսեր հպարտ ու կասկածամիտ բնավորությունը[6]։ |
|
Հայտնի է Սմիրնովա-Ռոսսետի գրառումը, ով նկարագրելով ցարի աշխատանքային օրը՝ լի տարատեսակ զբաղմունքներով, զարմանում է, թե նա երբ է ժամանակ գտնում այցելելու Նելիդովային․ «Զբոսանքից հետո ժամը 9-ին նա սուրճ է խմում, հետո ժամը 10-ին գնում է կայսրուհու մոտ, այնտեղ պարապում է, մեկ կամ մեկ ու կես ժամից կրկին այցելում է նրան, բոլոր մեծ ու փոքր երեխաներին և զբոսնում է։ Ժամը 4-ին նստում է ուտելու, 6-ին զբոսնում է, 7-ին ամբողջ ընտանիքով թեյ են խմում, նորից պարապում է, տասն անց կեսին գնում է հավաքույթի, ընթրում է, 11-ին զբոսնում է, տասներկուսի մոտ պառկում է քնելու։ Քնում է կայսրուհու հետ նույն անկողնում, իսկ երբ է կայսրն այցելում սպասուհի Նելիդովային»։
Նիկոլայի մահ և հետագա կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նիկոլայի կյանքի վերջին ժամերի ականատես Աննա Տյուտչևան գրում է. «Մինչ մենք քայլ առ քայլ հետևում էինք այդ գիշերվա հոգեվարքի ծանր ապրումներին, ես հանկարծ տեսա, որ դժբախտ Նելիդովան հայտնվեց նախասրահում։ Դժվար է փոխանցել սարսափի և խորը հուսահատության այն արտահայտությունը, որն արտացոլված է նրա շփոթված աչքերում և մարմարի պես սառած ու սպիտակ դիմագծերում... Ակնհայտ էր, որ հուսահատության խելագարությունը թափվել էր նրա խեղճ գլխին։ Միայն հիմա, երբ տեսա նրան, հասկացա պալատում պտտվող անորոշ լուրերի իմաստը կայսեր և այս գեղեցիկ կնոջ միջև եղած հարաբերությունների մասին, հարաբերություններ, որոնք հատկապես մեր՝ երիտասարդ աղջիկների համար, արտաքինից ծածկված էին ամենախիստ պատշաճությամբ և լիակատար գաղտնիությամբ։ Մարդկային, եթե ոչ աստվածային, բարոյականության աչքում այս հարաբերություններն իրենց համար որոշակի արդարացում գտան, մի կողմից՝ կայսրուհու առողջական վիճակով, մյուս կողմից՝ Նելիդովայի՝ կայսեր հանդեպ ունեցած խորը, անշահախնդիր և անկեղծ զգացումներով։ Նա երբեք իր դիրքը չօգտագործեց հանուն փառասիրության կամ ունայնության և իր վարքի համեստությամբ նա գիտեր, թե ինչպես քողարկել այդ ողորմությունը, որից ուրիշը տխուր փառք կստեղծեր իր համար»։
Ամուսնու անկողնուց չհեռացող կայսրուհին հարցրել է՝ կուզենա՞ հրաժեշտ տալ մտերիմ մարդկանց՝ նրանց մեջ անվանելով Վարվառային։ Մահացողը երախտագիտությամբ սեղմել է կնոջ ձեռքը. «Ոչ, սիրելիս, ես նրան այլևս չպետք է տեսնեմ, դու նրան կասես, որ խնդրում եմ, որ ների ինձ»[4]։ Ա. Ի. Սոկոլովան գրում է. «...երբ մահացավ կայսր Նիկոլայ Պավլովիչը, կայսրուհին, կանչելով Նելիդովային իր մոտ, նրբորեն գրկեց, ամուր համբուրեց նրան և, ձեռքից հանելով կայսեր դիմանկարով ապարանջանը, ինքն այն դրեց Վարվառա Արկադևնայի ձեռքին։ Բացի այդ, կայսրուհին նշանակեց օրվա ընթացքում մեկ ժամ, որի ընթացքում կայսեր մարմնի պալատում գտնվելու ընթացքում ոչ ոք, բացի Նելիդովայից, իրավունք չուներ մտնել այն սենյակը, որտեղ հանգչում էր հանգուցյալի մարմինը, որպեսզի թույլ տա ազատորեն աղոթել նրա համար թանկ աճյունի վրա»։ Կայսրի մահվան հաջորդ օրը Վարվառա Նելիդովան «Հաշմանդամների հիմնադրամ»-ին էր փոխանցել 200 հազար ռուբլի, որը նրան թողել էր Նիկոլայ Պավլովիչը։ Նա ցանկանում էր հեռանալ պալատից, բայց կայսրուհին և նոր կայսրը թույլ չտվեցին։ Նելիդովան մնաց, բայց նա վերջնականապես կտրվել էր աշխարհից, նրան կարելի էր հանդիպել միայն պալատական եկեղեցում, որտեղ նա ամեն օր մասնակցում էր պատարագին։ Այդ օրվանից նա չէր հերթապահում, այլ միայն գալիս էր բարձրաձայն կարդալու այրի կայսրուհու համար, երբ ճաշից հետո նա մենակ հանգստանում էր։ Ամռանը նա ապրել է Պետերհոֆի գոթական տներից մեկում (Ալեքսանդրիայի պուրակում)։
Մինչև 1858 թվականը Նելիդովան ապրել է Ձմեռային պալատի արևմտյան մասնաշենքի առաջին հարկում (դահլիճներ 34-38), որը նայում էր Ծովակալության շենքին։ Ավելի ուշ նրան բնակարան են հատկացրել Փոքր Էրմիտաժի հարավային տաղավարի առաջին հարկի բաց վերնասրահում[7]։
Նելիդովան ապրել է մինչև Նիկոլայ II-ի գահակալությունը քրոջ ընտանիքում, որի անունից 1897 թվականի հոկտեմբերին թերթերում հաղորդագրություն է հրապարակվել Նորին Մեծության արքունիքի սպասուհու մահվան մասին։ Մեծ իշխան Միխայիլ Նիկոլաևիչը՝ Ալեքսանդրա Ֆեոդորովնայի վերջին որդին՝ ծնված 1832 թվականին, մասնակցել է նրա հուղարկավորությանը։
Վարվառա Նելիդովան մահացել է 1897 թվականի հոկտեմբերի 18-ին (30) և թաղված է Սերգիևյան Պրիմորսկայա Անապատի գերեզմանատանը[8]։
Երեխաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վարվառա Նելիդովայի կողմից երեխաների ծննդաբերությունն ապացուցված կամ փաստագրված չէ։ Այնուամենայնիվ, տոհմաբանական աղյուսակներում կան Նիկոլայի անօրինական երեխաների անունները, որոնց մայրը, ըստ որոշ ենթադրությունների, կարող էր լինել Վարվառա Արկադևնան։ Նրանցից ամենահայտնին բարոն Պասխինն էր (ապրիլի 17, 1831 - հունիսի 20, 1863)։ 1855 թվականին Նիկոլայ Դոբրոլյուբովը կազմել է «Տեղեկություններ» ձեռագիր մատյանը, որտեղ գրել է, որ Նիկոլայ I-ի Պյոտր Կլեյնմիխելի նկատմամբ բարեհաճության պատճառը (որը Վարվառայի եղբոր՝ Արկադի Նելիդովի խնամին է եղել) վերջինիս պատրաստակամությունն է եղել որդեգրել կայսեր և Նելիդովայի ապօրինի զավակներին և որ նրանց զավակներին ավելի ճիշտ կլիներ անվանել ոչ թե «Կլայն-Միխելներ» (փոքրիկ Միխելներ), այլ «Կլայն-Նիկոլաուսներ» (փոքրիկ Նիկոլաուսներ)։ Որդեգրման և երեք երեխաների (ներառյալ Կոնստանտինի) մասին տեղեկատվությունը հաստատված չէ[9]։
Գեղարվեստական կերպարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Լև Տոլստոյի «Հաջի Մուրադ» վիպակում Նիկոլայ կայսրը հիշում է «իր մշտական սիրուհի Նելիդովայի հզոր, լիքը ուսերը»,
- Ալեքսանդրա Սոկոլովա, «Թագավորական գուշակություն» վիպակ, 1914,
- Յուրի Տինյանով, «Պատանի Վիտուշիշնիկով» վիպակը (Վարվառայի երեխայի ծննդյան և կլեյնմիխելյան որդեգրումների մասին),
- «Դժբախտ Նաստյան» հեռուստասերիալում Վարվառա Նելիդովայի դերը կատարել է դերասանուհի Ալենա Իվչենկոն։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Lundy D. R. The Peerage
- ↑ Н. П. Черепнин. Императорское воспитательное общество благородных девиц: исторический очерк, 1764-1914. — Петроград: Гос. тип., 1914-1915. — Т. 3. — 1915. — С. 531.
- ↑ Воспоминания в.кн. Ольги Николаевны «Сон юности» (1825—1846)
- ↑ 4,0 4,1 И. Соболева. Принцессы немецкие — судьбы русские
- ↑ Готические дома Петергофа(չաշխատող հղում)
- ↑ Гримм П. Тайны Зимнего дворца. Берлин. 1902. С. 79-80.
- ↑ РГИА, ф. 469, оп. 11, д. 169, л. 77-78; д. 189, л. 1; Ф. 485, оп. 2, д. 315, л. 2.
- ↑ Петербургский некрополь / Сост. В. Саитов. В 4-х т. — СПб., 1912—1913. — Т. 4. — С. 230.
- ↑ «Новости Петербурга». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 9-ին.
|
