Jump to content

Վաղակատար դերբայ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Վաղակատար դերբայ, ժամանակակից հայերենի կախյալ դերբայներից կամ ձևաբայերից մեկը։ Ցույց է տալիս կատարված ավարտված գործողություն առանց հետևանքի կամ մնայուն վիճակի դրսևորման։

Վաղակատար դերբայն արևելահայերենում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղակատար դերբայը կազմվում է -ել, -(աց)ել մասնիկներով, որոնք ավելանում են բայի երկրորդ հիմքին, ինչպես՝

գրել — գրել
կարդալ — կարդացել
զարմանալ — զարմացել։

Ե խոնարհման պարզ բայերի անորոշ դերբայը և վաղակատար դերբայը ձևով համընկնում են։ Դրանք հնարավոր է իրարից տարբերել գործածությամբ։ Անորոշ դերբայը սովորաբար չի գործածվում օժանդակ բայի հետ, իսկ վաղակատար դերբայը միայն հանդես է գալիս օժանդակ բայի հետ։ Անորոշի դեպքում ժխտական օժանդակ բայը հետադաս է, իսկ վաղակատարի դեպքում՝ նախադաս։

Ժամանակաձևեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղակատար դերբայը միշտ հանդես է գալիս օժանդակ բայի ներկա և անցյալ ձևերի հետ՝ կազմելով սահմանական եղանակի վաղակատար ներկա և վաղակատար անցյալ ժամանակաձևերը.

1. Սահմանական եղանակ. Վաղակատար ներկա

Եզակի թիվ Հոգնակի թիվ
I դեմք ներկել եմ ներկել ենք
II դեմք ներկել ես ներկել եք
III դեմք ներկել է ներկել են

2. Սահմանական եղանակ. Վաղակատար անցյալ

Եզակի թիվ Հոգնակի թիվ
I դեմք ներկել էի ներկել էինք
II դեմք ներկել էիր ներկել էիք
III դեմք ներկել էր ներկել էին

Վաղակատար դերբայն արևմտահայերենում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կազմվում է -եր մասնիկով, որը դրվում է Ե, Ի խոնարհման աններածանց բայերի ներկայի, իսկ մյուս բայերի անցյալի հիմքի վրա։ Ի լծորդը հնչյունափոխվում դառնում է Ե։

գրել → գրգրեր
հաւնիլ → հաւնհաւնել (ի > ե)
հարցնել → հարցուցհարցուցեր
մօտենալ → մօտեցմօտեցեր

Ժամանակաձևեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միանալով օժանդակ բայի ներկայի և անցյալի ձևերին՝ վաղակատարը կազմում է սահմանական եղանակի վաղակատար ներկա և վաղակատար անցյալ ժամանակաձևերը։ Այս ժամանակաձևն իմաստային առումով համընկնում է արևելահայերենի նույնանուն ժամանակաձևի հետ։

1. Սահմանական եղանակ. Վաղակատար ներկա

Եզակի թիվ Հոգնակի թիվ
I դեմք գրեր եմ գրեր ենք
II դեմք գրեր ես գրեր եք
III դեմք գրեր է գրեր են

2. Սահմանական եղանակ. Վաղակատար անցյալ

Եզակի թիվ Հոգնակի թիվ
I դեմք գրեր էի գրեր էինք
II դեմք գրեր էիր գրեր էիք
III դեմք գրեր էր գրեր էին

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Յու. Ս. Ավետիսյան, Արևելահայերենի և արևմտահայերենի զուգադրական քերականություն, Երևան, 2007, էջ 161-162, 179-180։
  • Լևոն Եզեկյան, Հայոց լեզու, Երևան, 2007, էջ 286։