Վաթսունականցիներ
Վաթսունականցիներ (ուկրաիներեն՝ Шістдесятники), Խորհրդային մտավորականության նոր սերնդի ներկայացուցիչներ, «60-ականների մարդիկ», որոնք ԽՍՀՄ մշակութային և քաղաքական կյանք մտան 1950-ականների վերջին և 1960-ական թվականներին՝ Խրուշչովյան ձնհալից հետո[1]։ Նրանցից շատերը ծնվել են 1925-1945 թվականներին, աշխարհայացքը ձևավորվել է ստալինյան ռեպրեսիաների և զտումների տարիներին, և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում, որին նրանցից շատերը կամավոր մասնակցել էին։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վաթսունականցիներն աչքի էին ընկնում ազատական և հակատոտալիտար հայացքներով, ռոմանտիզմով, որը վառ արտահայտություններ էր գտնում երաժշտության և վիզուալ արվեստում։ Թեև վաթսունականցիների մեծ մասը հավատում էր կոմունիստական գաղափարներին, սակայն նրանք խիստ հիասթափված էին Ստալինի ռեժիմից և նրա կողմից քաղաքացիական հիմնական ազատությունների ճնշումներից։
Վաթսունականցիներին կարելի է մոտավորապես բաժանել երկու խմբի՝ «ֆիզիկոսներ» (գիտությամբ զբաղվողներ) և «քնարերգուներ» (արվեստով զբաղվողներ, օրինակ՝ գրողներ, թատրոնի և կինոյի մասնագետներ և այլն)։ Նրանց որոշ ընդհանուր զբաղմունքներից էին բարդի (երգիչ-երգահան) երաժշտությունը, պոեզիան, հիասթափությունը քաղաքականությունից և սերը դեպի ԽՍՀՄ հեռավոր շրջաններ ճամբարային ճամփորդությունները։
1990-ականների սկզբին «Վաթսունականցիներ» եզրը օգտագործվել է նաև կոմունիստական էլիտաների նոր սերնդի ներկայացուցիչներին նշելու համար, որոնց քաղաքական հայացքները ձևավորվել են 1950-ականների վերջին - 1960-ականների սկզբին։ Դրանց թվում են քաղաքական գործիչներ Մ.Գորբաչովը, Օ.Յակովլևը, փիլիսոփաներ Ա.Զինովևը, Մ.Մամարդաշվիլին, Յ.Լևադան, քաղաքագետներ Ա.Բովինը, Ֆ.Բուրլացկին, ԶԼՄ-ների խմբագիրներ Վ.Կորոտիչը, Է.Յակովլևը, Ս.Զալիգինը և շատ ուրիշներ։.
Ուկրաինացիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուկրաինական Վաթսունականցիների շարժման մեջգերակշռում էին ազգային գաղափարները[2]։ Շատ ուկրաինացի վաթսունականցիներ պաշտպանում էին ազգային լեզուն և մշակույթը[3], ինչպես նաև գեղարվեստական ստեղծագործության ազատությունը։
Շարժման ամենահայտնի անդամներն էին գրողներ Իվան Դրաչը, Վալերի Շևչուկը, Միկոլա Վինգրանովսկին, Վ. Դրոզդը, Հ․Տյուտյուննիկը, Բորիս Օլիյնիկը, Վ. Դոնչիկը, Վասիլ Սիմոնենկոն, Միկոլա Խոլոդնին, Լինա Կոստենկոն, Եվգեն Հուցալոն, նկարիչներ Ալլա Հորսկա, Վիկտոր Զարեցկի, Բորիս Չիչիբաբին, Լյուբով Պանչենկո; գրականագետներ Իվան Ձյուբա, Եվգեն Սվերստյուկ, ռեժիսոր Լես Տանյուկ, կինոռեժիսորներ Սերգեյ Փարաջանով, Յուրի Իլյենկո, արվեստաբաններ Ռոման Կորոգոդսկի, Յ. Սմիրնի, և թարգմանիչներ Հ․ Կոչուրը, Միկոլա Լուկաշը և Միխայլինա Կոցիուբինսկան։
Վաթսունկանցիների մշակութային գործունեությունը ներառում էր ոչ պաշտոնական գրական ընթերցումներ և գեղարվեստական ցուցահանդեսներ, բռնադատված արվեստագետների հիշատակին հսկումներ և թատերական ներկայացումներ։ Շարժման անդամները նաև խնդրագրեր են կազմել՝ ի պաշտպանություն ուկրաինական մշակույթի։ Այլընտրանքային ազգային մշակույթի կենտրոններ դարձան «Ժամանակակից ստեղծագործ երիտասարդների ակումբը» (հիմնադրվել է 1959–60-ին) Կիևում և «Ձնծաղիկ» (հիմնադրվել է 1962 թվականին) ակումբը Լվովում։
Վաթսունականցիները վերականգնեցին դասական նախահեղափոխական մտավորականության ավանդույթները, որոնք ձգտում էին հոգևոր անկախության, քաղաքական օտարման, քաղաքացիական հասարակության իդեալներին և ժողովրդին ծառայելուն։
Քանի որ ազատամիտ վաթսունկանցիները չկարողացան պահպանել պաշտոնական գաղափարախոսական և գեղագիտական սահմանները, նրանց մշակութային գործունեությունը առաջացրեց իշխանությունների դժգոհությունը։ 1962 թվականի վերջը նշանավորեց զանգվածային ճնշման սկիզբը ոչ կոնֆորմիստ մտավորականության վրա։ Վաթսունականցիներին թույլ չտվեցին հրատարակվել, և մեղադրեցին «ֆորմալիզմի», «անգործության» և «բուրժուական ազգայնականության» մեջ։ Ի պատասխան՝ վաթսունականցիների գաղափարները սկսեցին տարածվել Սամիզդատում։
Հանդիպելով կուսակցական ապարատի կատաղի դիմադրությանը՝ վաթսունականցիների մի մասը փոխզիջման գնաց իշխանությունների հետ, իսկ մյուսները վերածվեցին քաղաքական այլախոհների, իրավապաշտպան շարժման անդամների և ռեժիմի բացահայտ ընդդիմության[4]։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
ռուսերեն
- Шестидесятники // Литературная энциклопедия терминов и понятий / Под ред. А. Н. Николюкина. — Институт научной информации по общественным наукам РАН: Интелвак, 2001. — ISBN 5-93264-026-X
- Адамович А. Мы — шестидесятники. — М.: Советский писатель, 1991. — 480 с.
- 60-е. Мир советского человека. — М.: Corpus, 2013. — 432 с. — 4000 экз. — ISBN 978-5-17-079727-1
- Шестаков В. А. Раздел IV. Становление советского общества // История России: В 2 т / А. Н. Сахаров, Л. Е. Морозова, М. А. Рахматуллин и др.; Под ред. А. Н. Сахарова. — М.: АСТ, НПП «Ермак», Астрель, 2005. — Т. 2: С начала XIX в. до начала XXI века. — 863 с. — 7000 экз. — ISBN 5-17-013413-4, ISBN 5-17-019956-2, ISBN 5-271-07713-6, ISBN 5-271-07163-4, ISBN 5-9577-0314-1, ISBN 5-9577-0419-9
- Шестидесятники // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- Кистович-Гиртбан И. Туркменская «Семёрка». Размышление об уходящем //Сибирские огни. 2010. № 5/1.
այլ լեզուներով
- Бажан О. Шістдесятництво // Енциклопедія історії України: у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наукова думка, 2013. — Т. 10: Т—Я. — С. 641. — ISBN 978-966-00-1359-9.
- Кошелівець І. Шестидесятники // Енциклопедія українознавства : Словникова частина : [в 11 т.] / Наукове товариство імені Шевченка; гол. ред. проф., д-р Володимир Кубійович. — Париж; Нью-Йорк: Կաղապար:Нп3; Львів; Київ: Глобус, 1955—2003.
- Zubok V. M. Zhivago's Children: The Last Russian Intelligentsia. — Harvard University Press, 2009. — 453 p. — ISBN 978-0-674-03344-3
- Zubok, Vladislav (2009). Zhivago's Children: The Last Russian Intelligentsia. Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-674-03344-3.
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Удовенко, Олександр. «The Ukrainian Sixtiers Dissident Movement Museum». Музей історії міста Києва (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 2-ին.
- ↑ Siundukov, Ihor (2005 թ․ մարտի 1). «The "Sixtiers." Looking into The Past and Future. Mykhailo Kotsiubynsky, Pavlo Tychyna, Vasyl Stus, and Borys Antonenko-Davydovych in the life of Mykhailyna Kotsiubynska». День (Day).
- ↑ Tromly, Benjamin (2009). «An Unlikely National Revival: Soviet Higher Learning and the Ukrainian "Sixtiers," 1953-65». The Russian Review. 68 (4): 607–622. doi:10.1111/j.1467-9434.2009.00541.x. ISSN 0036-0341. JSTOR 20621111.
- ↑ Yekelchyk, Serhy (2018 թ․ նոյեմբերի 20). «The early 1960s as a cultural space: a microhistory of Ukraine's generation of cultural rebels». Nationalities Papers (անգլերեն). 43 (1): 45–62. doi:10.1080/00905992.2014.954103. ISSN 0090-5992. S2CID 131639791.