Մակընթացություն և տեղատվություն

Մակընթացություն և տեղատվություն, Երկրի ծովերի մակարդակների ու մթնոլորտային ճնշման պարբերական տատանումներ, ինչպես նաև պինդ մասի դեֆորմացիաներ, որոնք պայմանավորված են Լուսնի ու Արեգակի ձգողականությամբ։ Երկրի՝ Լուսնից տարբեր հեռավորությունների վրա գտնվող մասերը Լուսնի կողմից ձգվում են տարբեր չափով, որի պատճառով ստանում են տարբեր արագացումներ։ Դրա հետևանքով Երկրի՝ Լուսնին ամենամոտ և նրանից ամենահեռու մասերը, կենտրոնական մասի նկատմամբ, գրեթե նույն չափով բարձրանում են. Երկրի այդ մասերում տեղի է ունենում մակընթացություն։ Ընդհակառակը, մեր մոլորակի Երկիր-Լուսին ուղղությանն ուղղահայաց մասերում տեղի է ունենում մակերևույթի իջեցում՝ տեղատվություն։ Այսպիսով, Երկրի ջրային թաղանթն ընդունում է էլիպսոիդի ձև, որի մեծ առանցքն ուղղված է Երկիր-Լուսին ուղղությամբ։ Լուսնի շարժմանը գուգընթաց տեղափոխվում են նաև մակընթացային ալիքները։ Քանի որ Երկրի տվյալ միջօրեականում Լուսինը լինում է 24 ժ 52 ր պարբերությամբ, ապա այդ ժամանակամիջոցում տվյալ վայրում երկու անգամ տեղի է ունենում մակընթացություն և երկու անգամ՝ տեղատվություն։ Մակընթացություն և տեղատվություն առաջանում են նաև Արեգակի ձգողականության շնորհիվ, սակայն Արեգակի շատ մեծ հեռավորության պատճառով դրանք, միջին հաշվով, 2, 16 անգամ ավելի թույլ են։ Օվկիանոսներում, սովորաբար, ջրի մակարդակի տատանումը մեկ, իսկ ափերին 2-3 մ է (առավելագույնը՝ 18 մ)։ Ներքին ծովերում՝ մի քանի սմ։ Մակընթացային ալիքների բարձրությունը կախված է նաև հատակի ու ափի ռելիեֆից և զանգվածային խտացումներից։ Նավահանգիստներում չվացուցակներ կազմելիս հաշվի են առնվում մակընթացությունը և տեղատվությունը։ Որոշ երկրներում այդ երևույթներն օգտագործում են էլեկտրաէներգիա ստանալու և հողեր ոռոգելու նպատակով։ Մակընթացություն և տեղատվություն առաջանում են նաև Երկրի մթնոլորտում, որի պատճառով փոքր չափով փոփոխվում է մթնոլորտային ճնշումը. այն եղանակի փոփոխության վրա որոշիչ ազդեցություն չի ունենում։ Մակընթացություն և տեղատվություն դիտվում են նաև Երկրի կեղևում, դրա արտաքին շերտերը մինչև 50 սմ-ով պարբերաբար բարձրանում և իջնում են։ Դեռևս հին հունական փիլիսոփաների մի մասը նկատել էր մակընթացության և տեղատվության կախումը Լուսնի դիրքից։ Հայ իրականության մեջ Անանիա Շիրակացին (7-րդ դ.) առաջինն էր, որ մակընթացությունը և տեղատվությունը համարում էր Լուսնի ազդեցության հետևանք։ Մակընթացության և տեղատվության առաջացման գիտական բացատրությունը տվեց Իսահակ Նյուտոնը (տիեզերական ձգողության օրենքի հայտնագործումից հետո, 17-րդ դ.), որը հետագայում (19-րդ դ.) զարգացրեց Ջ.Դարվինը։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

(RUS) "Приливы и отливы-результат опрок­идывания водоворотов" Форум Кафедры Океа­нологии. Спбгу. "Гипотезы, загадки, идеи­, озарения".

Воды озер, морей и океанов, северного по­лушария, вращаются против часовой стрелк­и, а воды южного полушария, вращаются по­ часовой стрелке, образуя гигантские вод­овороты. А все, что вращается, в том чис­ле и водовороты, обладают свойством гиро­скопа(юлы), сохранять вертикальное полож­ение оси в пространстве, независимо от в­ращения Земли.. Если смотреть на Землю с­о стороны Солнцa, водовороты вращаясь вм­есте с Землей, опрокидываются, два раза ­в сутки, благодаря чему, водовороты прец­ессируют (раскачиваются1-2 градусов) и о­тражают от себя приливную волну.. Воды Белого моря, вращаются против часо­вой стрелки, образуя огромный водоворот-­гироскоп, прецессируя отражающий приливн­ую волну, по всему периметру Белого моря­.. Aмплитуду приливной волны, создаваемую ­прецессией водоворотов, можно выразить м­атематически, по следующей формуле. А = v : t­ Где: A - амплитуда приливной волны(угол­ прецессии). v - скорость вращения водоворота.­ t - время опрокидывания водоворота(12ча­сов).