Սինձ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
՞
Սինձ
Սինձ
Ծաղկած բույսի ընդհանուր տեսքը
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Բույսեր
Բաժին [[Ծածկասերմեր]]
Դաս [[Երկշաքիլավորներ]]
Կարգ [[Բարդածաղկավորներ]]
Ընտանիք [[Աստղածաղկազգիներ]]
Ցեղ '''Սինձ'''
Լատիներեն անվանում
Tragopogon L. (1753)
Տեսակներ
Tragopogon pratensis L. (1753) և այլն
տես տեսակներ բաժինը

Wikispecies-logo.svg
Դասակարգումը
Վիքիցեղերում

Commons-logo.svg
Պատկերներ
Վիքիպահեստում




Սինձը, այծամորուս կամ քոշմորուք, (լատ.՝ Tragopógon), աստղածաղկազգիների (բարդածաղկավորներ) ընտանիքի երկամյա կամ բազմամյա, կաթնանման հյութ պարունակող խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է 150 (այլ տվյալներով 84) տեսակ[1]։

Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուսաբանական նկարազարդումը գրքից О. В. Томе «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885

Գիտական անվանումը ծագել է հին հուն․՝ τράγος (tragos) - այծ և πώγων (pogon) - մորուք բառերից, որը բացատրվում է նրանով, որ բույսը այծի մորուսի տեսք ունի[2]։

Կենսաբանական նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցողունն ուղիղ է (բարձրությունը՝ 10–60 սմ)։ Տերևները հերթադիր են, նշտարաձև կամ գծանշտարաձև։ Ծաղկաբույլը զամբյուղ է, ծաղիկները՝ լեզվակավոր, սովորաբար՝ դեղին, հազվադեպ՝ ծիրանագույն, մանուշակագույն։ Պտուղը երկարավուն, իլիկաձև, սպիտակ, թափվող փուփուլով սերմիկ է։ Ծաղկում է մայիս-օգոստոսին։ Արևմտյան Եվրոպայի որոշ երկրներում ստեղծվել են սնձի տնկադաշտեր։

Տարածում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարածված Եվրոպայի բարեխառն գոտում։ Սնձի տեսակներով առանձնապես հարուստ են Միջին Ասիան և Կովկասը։ ՀՀ-ում հանդիպում է 10 տեսակ՝ հացազգատերև, մարգագետնային, արևելյան, Սոսնովսկու և այլն։ Առավել տարածված է հացազգատերև սինձը, աճում է ՀՀ գրեթե բոլոր մարզերում՝ մարգագետիններում, տափաստաններում, անտառի բացատներում, չոր, քարքարոտ լանջերին, աղբոտ վայրերում։

Հայաստանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀՀ-ում՝ 12 տեսակ՝

  • Սինձ հացազգատերեվ (T. graminofolius),
  • Սինձ մարգագետնային (T. pratensis),
  • Սինձ արևելյան (T. orientalis),
  • Սինձ Սոսնովսկու (T. sosnovskyi) և այլն։

Տարածված է ՀՀ բոլոր մարզերում։ Աճում է մարգագետիններում, տափաստաններում, անտառի բացատներում, չոր, քարքարոտ լանջերին և այլն։

Նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեղրատու է։ Սինձը կարելի է ուտել թարմ քաղելուց հետո, քաղցրահամ է։ Սինձից հայկական գյուղերում պատրաստվել է ձութ։ Տերևները, ցողուններն ու արմատներն օգտագործվում են սննդի մեջ։ Նաև կերաբույս է։ Որոշ տեսակներ դեղաբույսեր են. պարունակում են ինուլին, կաուչուկ։

Դեղաբույսեր են. պարունակում են ինուլիև, կաուչուկ։ Կան նաև սննդի մեջ օգտագործվող տեսակներ։ Մեղրատու է և կերաբույս։

Տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Tragopogon porrifolius flower.jpg
Tragopogon dubius FlowersCloseup 19April2009 DehesaBoyalPuertollano.jpg
Tragopogon dubius
Tragopogon coelesyriacus flower RJP 01.JPG
Tragopogon coelesyriacus
Tragopogon pratensis subsp. pratensis bgiu.jpg
Tragopogon sinuatus pm02.jpg

Տեսակները GRIN կայքի[3] տվյալների.

T. acanthocarpus Boiss
T. afghanicus Rech.f. & Köie
T. agrostiphyllus Rech.f. & Köie
T. alaicus Nikitin
T. albinerve Freyn & Sint.
T. albomarginatus Kitam.
T. altaicus S.A.Nikitin & Schischk.
T. angustissimus S.A.Nikitin
T. armeniacus Kuth.
T. artemczukii Klokov
T. aureus Boiss.
T. badachschanicus Boriss.
T. bakhtiaricus Rech.f.
T. balcanicus Velen.
T. barbirostris Bisch.
T. bjelorussicus Artemczuk
T. bornmuelleri G.B.Ownbey & Rech.f.
T. capitatus S.A.Nikitin
T. castellanus Levier
T. cazorlanum C.Díaz & Blanca
T. charadzeae Kuth.
T. clavulatus S.A.Nikitin
T. coelesyriacus Boiss.
T. colchicus Albov ex Grossh.
T. collinus DC.
T. coloratus C.A.Mey.
T. conduplicatus S.A.Nikitin
T. cretaceus S.A.Nikitin
T. crocifolius L.
T. cupani Guss. ex DC.
T. dasyrhynchus Artemczuk
T. dolichocarpus Klokov
T. duarius Chenev.
T. dubianskyi Krasch. & S.A.Nikitin
T. dubius Scop. – western salsify, western goat's beard, wild oysterplant, yellow salsify, yellow goat's beard, meadow goat's beard, goat's beard, goatsbeard, common salsify, salsify
T. elatior Steven
T. elongatus S.A.Nikitin
T. erostris Boiss. & Hausskn.
T. fibrosum Freyn & Sint. ex Freyn
T. filifolius Rehm. ex Boiss.
T. flexuosus Sosn. ex Grossh.
T. floccosus Waldst. & Kit. – woolly goatsbeard
T. gaudanicus Boriss.
T. glabrum G.Nicholson
T. gongylorrhizus Rech.f.
T. gracilis D.Don
T. graminifolius DC.
T. hayekii (Soó) I.Richardson
T. heteropappus C.H.An
T. hortensis Focke
T. humilis Fisch.
T. hybridus L. – pasture goatsbeard
T. idae Kuth.
T. iranicus Rech.f.
T. jesdianus Boiss. & Buhse
T. karelinii S.A.Nikitin
T. karjaginii Kuth.
T. kasahstanicus S.A.Nikitin
T. kashmirianus G.Singh
T. kemulariae Kuth.
T. ketzkhovelii Kuth.
T. khorasanicus Rech.f.
T. kindingeri Adamov
T. kopetdaghensis Boriss.
T. krascheninnikovii S.A.Nikitin
T. kultiassovii Popov ex S.A.Nikitin
T. kurdicus Blakelock
T. kurdistanicus Chrtek & Hadač
T. lassithicus Rech.f.
T. latifolius Boiss.
T. leiorhynchus Klokov
T. leonidae Kuth.
T. leucanthus Rech.f.
T. lamottei Rouy – jack-go-to-bed-at-noon
T. makaschwilii Kuth.
T. malikus S.A.Nikitin

 

T. marginatus Pavlov
T. melanantherus Klokov
T. meskheticus Kuth.
T. minor Mill.
T. mirabilis Rouy – Ontario goatsbeard
T. mirus Ownbey – remarkable goatsbeard
T. miscellus Ownbey – hybrid goat's-beard, Moscow salsify
T. moldavicus Klokov
T. montanus S.A.Nikitin
T. mutabilis Jacq.
T. nebrodensis Guss.
T. neglectum Hausskn.
T. olympicus Boiss.
T. orientalis L.
T. otschiaurii Kuth.
T. paradoxus S.A.Nikitin
T. parviflorus Trev.
T. perpusillus Arv.-Touv.
T. persicus Boiss.
T. phaeus Focke
T. pichlerii Boiss.
T. porphyrocephalus Rech.f.
T. porrifolius L. – salsify, purple salsify, oyster plant, common salsify, goatsbeard
T. praecox Focke
T. pratensis L. – jack-go-to-bed-at-noon, meadow salsify or goatsbeard
T. pseudocastellanus Blanca & C.Díaz
T. pseudomajus S.A.Nikitin
T. pterodes Pančić
T. pubescens Kit.
T. pusillus M.Bieb.
T. rechingeri G.B.Ownbey
T. reticulatus Boiss. & A.Huet
T. rezaiyensis Rech.f.
T. rhodanthus Sweet
T. ruber S.G.Gmel.
T. rumelicum Velen.
T. ruthenicus Besser ex Claus
T. sabulosus Krasch. & S.A.Nikitin
T. samaritani Heldr. & Sart.
T. savranicus Sobko
T. scopoli Vill.
T. segetus Kuth.
T. serawschanicus S.A.Nikitin
T. sibiricus Ganesch.
T. silesiacus Krock.
T. soltisiorum Mavrodiev
T. songoricus S.A.Nikitin
T. sosnowskyi Kuth.
T. stribrnyi Hayek
T. stroterocarpus Rech.f.
T. subacaulis O.Schwarz
T. subalpinus S.A.Nikitin
T. tanaiticus Artemczuk
T. tasch-kala Kuth.
T. tauricus Klokov
T. tesquicola Klokov
T. tomentosulus Boriss.
T. tommasinii Sch.Bip.
T. trachycarpus S.A.Nikitin
T. transcarpaticus Klokov
T. transsilvanicus Hayek
T. turkestanicus S.A.Nikitin
T. ucrainicus Artemczuk
T. vaginatus G.B.Ownbey & Rech.f.
T. verrucosobracteatus C.H.An
T. villosus L.
T. vulgaris Gueldenst.
T. vvedenskyi Popov
T. xanthantherus Klokov
T. × crantzii Dichlt. – Crantz's salsify
    [ dubius × pratensis ]
T. × neohybridus Farw. – newhybrid salsify
    [ porrifolius × pratensis ]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Виды рода Козлобородник (Tragopogon)» (անգլերեն)։ The Plant List։ Արխիվացված օրիգինալից-ից 2012-04-12-ին։ Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 1–ին 
  2. ↑ Животные и растения. Иллюстрированный энциклопедический словарь. — М.: Эксмо, 2007. — С. 591. — 1248 с. — 5 000 (доп, тираж) экз. — ISBN 5-699-17445-1
  3. ↑ Список таксонов рода Козлобородник на сайте GRIN.(անգլ.)

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Кирпичников М. Э. Семейство сложноцветные, или астровые (Asteraceae, или Compositae) // Жизнь растений. В 6-ти т. / под ред. А. Л. Тахтаджяна. — М.: Просвещение, 1981. — Т. 5. Ч. 2. Цветковые растения. — С. 462—476. — 512 с. — 300 000 экз.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ CC-BY-SA-icon-80x15.png
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սինձ&oldid=4981573» էջից