Սեռ և ինտելեկտ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Նոբելյան երեք մրցանակակիրներ․ Պիեռ և Մարի Կյուրիներն իրենց դստեր Իրեն Ժոլիո-Կյուրիի հետ։

Սեռ և ինտելեկտ, մարդու ինտելեկտուալ կարողությունների և մտածողության ու սեռի միջև ուղիղ կապի առկայության վերաբերյալ գիտական վարկած։ Իր գոյության ողջ ընթացքում գիտական վարկածը հիմնավորվել է միայն վերին և ստորին ձայնածավալներում (դիապազոն) (մասնավորապես, տարածված է բարձր IQ ունեցող տղամարդկանց շրջանում), այն դեպքում, երբ ինտելեկտի միջին մակարդակում հավասար է։ Այդուհանդերձ, գիտական վարկածը բավականին տարածված է ինչպես մասնագետների նեղ շրջանակներում, այնպես էլ հասարակության մոտ ընդհանրապես։ Սույն գիտական վարկածը հաճախ օգտագործվում է սեռով պայմանավորված խտրականության՝ սեքսիզմի արդարացման և/կամ հիմնավորման ժամանակ[1]։

Ուղեղի կառուցվածքի տարբերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բազմաթիվ հետազոտություններ ցույց են տալիս, որ ուղեղի չափսերը և կառուցվածքն էականորեն ազդում են սնման[2] (ներառյալ նաև մանկական և դեռահասության տարիքի չափաբաժնի վրա)[3], ավելորդ քաշի առկայության[4], տարիքի, կրթության, սրտանոթային հիվանդությունների առկայության և անձնական հմտությունների վրա[5]։ Նկատվում է կապ ուղեղի որոշակի հատվածների չափսերի և այս կամ այն ոլորտի կարողությունների առկայության միջև[6][7]։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ այս կամ այն հմտությունների զարգացումը, նույնիսկ հասուն տարիքում, բերում է ուղեղի կառուցվածքի փոփոխությանը[8]։

Հասուն տղամարդու ուղեղը միջինում 11-12 %-ով ծանր և 10 %-ով (չափսերով) մեծ է կնոջ ուղեղից[9][10]։ Ուղեղի կառուցվածքի սեռային տարբերությունները կախված են նաև ռասսայական և էթնիկական պատկանելիությունից։ Օրինակ, ճապոնացի տղամարդկանց մոտ գլխուղեղի կիսագունդը կարճ է, սակայն լայն, քան կանանցը։ Եվրոպացիների մոտ նկատվում է հակադարձ միտումը[11]։ Կանանց և տղամարդկանց մոտ մարմնի և ուղեղի չափսերի հարաբերակցության վիճակագրական տարբերություն չի հայտնաբերվել[12]։

Չնայած նրան, որ միջինում կանանց և տղամարդկանց ուղեղների կառուցվածքում նկատվում են տարբերություններ, յուրաքանչյուր առանձին մարդու մոտ առկա են ինչպես «կանացի», այնպես էլ «տղամարդու» գծեր[13]։ Ավելին, միևնույն չափի հարմարեցման համեմատության ժամանակ, կնոջ և տղամարդու ուղեղի գրեթե բոլոր միջին վիճակագրական տարբերությունները դադարում են արտացոլվել[14][15][16]։

Բազմաթիվ հետազոտություններ նաև ընդգծում են սեռական հորմոնների ազդեցությունն աշխատանքի[17][18], դրա զարգացման և առողջության վրա[19][20]։ Նիդեռլանդներում 1944 թվականի ձմռանը տեղի ունեցած սովի ժամանակա կատարված հետազոտությունը ցույց է տվել, որ ներարգանդային սնման ժամանակ թերսնուցումը կարող է ազդել միայն արական սեռի պտղի ուղեղի զարգացման վրա։ Հասուն տղամարդկանց մոտ, որոնց մայրերը հղիության ժամանակ ունեցել են թերսնում, ուղեղի ծավալը եղել է փոքր, քան փորձարկմանը մասնակցած կանանց մոտ[2]։ Բայց այդ, կանանց մոտ ընդհանրապես նման միտում չի նկատվել։ Չիլիի դեռահասների մասնակցությամբ մեկ այլ հետազոտություն էլ ցույց է տվել, որ կյանքի առաջին տարում թերսնուցումը ավելի շատ ազդում է տղաների ուղեղի ծավալի վրա, քան աղջիկների պարագայում[3]։

Տեստոստերոնի կողմնակի ազդեցությունը բնության մեջ․ ընտանի ձիերի արուները, էգերի հետ գտնվելով միևնույն պայմաններում, տարածական կողմնորոշման մեջ արձանագրում են ավելի լավ արդյունքներ, քան էգերը։

Հորմոնների ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բազմաթիվ հետազոտություններ ցույց են տալիս, որ սեռական հորմոնները ազդեցություն են ունենում կոգնիտիվ գործունեության և ուղեղի կառուցվածքի վրա։ Այդուհանդերձ, այդ հորմոնները չեն հանդիսանում որոշիչ գործոն՝ տարածական կողմնորոշման և վերբալ ունակությունների պարագայում։ Դրանց ազդեցությունն ամբողջությամբ կոմպենսացվում են մարդու անձնական բնութագրիչների միջոցով։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Spence J. T., Buckner C. Instrumental and expressive traits, trait stereotypes and sexist attitudes. Psychology of Women Quarterly. 2000;24:44–62.
  2. ↑ 2,0 2,1 de Rooij, Susanne R. A.; Caan, Matthan W. A.; Swaab, Dick F.; Nederveen, Aart J.; Majoie, Charles B.; Schwab, Matthias; Painter, Rebecca C.; Roseboom, Tessa J. Prenatal famine exposure has sex-specific effects on brain size.(անգլ.) // Brain[en] : journal. — Oxford University Press, August 2016. — Т. 193. — № 8. — С. 2136—2142. — doi:10.1093/brain/aww132 — PMID 27401522.
  3. ↑ 3,0 3,1 Ivanovic, Daniza M.; Leiva, Boris P.; Perez, Hernan T.; Inzunza, Nelida B.; Almagià, Atilio F.; Toro, Triana D.; Urrutia, Maria Soledad C.; Cervilla, Jorge O.; Bosch, Enrique O. Long-term effects of severe undernutrition during the first year of life on brain development and learning in Chilean high-school graduates(անգլ.) // Nutrition : journal. — November–December 2000. — Т. 16. — № 11—12. — С. 1056—1063. — doi:10.1016/S0899-9007(00)00431-7 — PMID 11118825.
  4. ↑ Beyer, Frauke; Kharabian Masouleh, Sharzhad; Huntenburg, Julia M.; Lampe, Leonie; Luck, Tobias; Riedel‐Heller, Steffi G.; Loeffler, Marcus; Schroeter, Matthias L.; Stumvoll, Michael; Villringer, Arno; Witte, A. Veronica Higher body mass index is associated with reduced posterior default mode connectivity in older adults(անգլ.) // Human Brain Mapping : journal. — July 2017. — Т. 38. — № 7. — С. 3502—3515. — doi:10.1002/hbm.23605 — PMID 28397392.
  5. ↑ Klein, Carina; Liem, Franziskus; Hänggi, Jürgen; Elmer, Stefan; Jäncke, Lutz The "silent" imprint of musical training. (und) // Human Brain Mapping. — February 2016. — Т. 37. — № 2. — С. 536—546. — doi:10.1002/hbm.23045 — PMID 26538421.
  6. ↑ Neuroanatomical Correlates of Intelligence
  7. ↑ Intelligence and brain size in 100 postmortem brains: sex, lateralization and age factors. Witelson S.F., Beresh H., Kigar D.L. Brain. 2006 Feb;129(Pt 2):386-98.
  8. ↑ Lövdén, Martin; Wenger, Elizabeth; Mårtensson, Johann; Lindenberger, Ulman; Bäckman, Lars Structural brain plasticity in adult learning and development.(անգլ.) // Neuroscience & Biobehavioral Reviews[en] : journal. — November 2013. — Т. 37. — № 9. — С. 2296—2310. — doi:10.1016/j.neubiorev.2013.02.014 — PMID 23458777.
  9. ↑ O'Brien, Jodi (2009). Encyclopedia of Gender and Society. Los Angeles: SAGE. էջ 343. ISBN 1-4129-0916-3.
  10. ↑ Zaidi, Zeenat F. Gender Differences in Human Brain: A Review (und) // The Open Anatomy Journal. — 2010. — Т. 2. — С. 37—55. — doi:10.2174/1877609401002010037
  11. ↑ Weiss, Suzanne; Hodgetts, Sophie; Hausmann, Markus; Kawashima, Ryuta; Dabringhaus, Andreas; Fukuda, Hiroshi; Schormann, Thorsten Hemispheric Shape of European and Japanese Brains: 3-D MRI Analysis of Intersubject Variability, Ethnical, and Gender Differences(անգլ.) // NeuroImage : journal. — 2001. — Т. 13. — № 2. — С. 262—271. — doi:10.1006/nimg.2000.0688 Архивировано из первоисточника 18 Սեպտեմբերի 2018.
  12. ↑ Ho, KC; Roessmann, U; Straumfjord, JV; Monroe, G. Analysis of brain weight. I. Adult brain weight in relation to sex, race, and age(անգլ.) // Archives of Pathology & Laboratory Medicine : journal. — 1980. — Т. 104. — № 12. — С. 635—639. — PMID 6893659.
  13. ↑ Daphna Joel, Zohar Berman, Ido Tavor, Nadav Wexler, Olga Gaber. Sex beyond the genitalia: The human brain mosaic(անգլ.) // Proceedings of the National Academy of Sciences. — National Academy of Sciences, 2015. — С. 201509654. — ISSN 0027-8424. — doi:10.1073/pnas.1509654112
  14. ↑ Taki, Yasuyuki; Thyreau, Benjamin; Kinomura, Shigeo; Sato, Kazunori; Goto, Ryoi; Kawashima, Ryuta; Fukuda, Hiroshi Correlations among Brain Gray Matter Volumes, Age, Gender, and Hemisphere in Healthy Individuals(անգլ.) // PLoS ONE : journal / He, Yong. — 2011. — Т. 6. — № 7. — С. e22734. — doi:10.1371/journal.pone.0022734 — PMID 21818377.
  15. ↑ Jäncke, Lutz; Staiger, Jochen F.; Schlaug, Gottfried; Huang, Yanxiong; Steinmetz, Helmuth The relationship between corpus callosum size and forebrain volume.(անգլ.) // Cerebral Cortex : journal. — January-February 1997. — Т. 7. — № 1. — С. 48—56. — doi:10.1093/cercor/7.1.48 — PMID 9023431.
  16. ↑ Jäncke, Lutz; Mérillat, Susan; Liem, Franziskus; Hänggi, Jürgen Brain size, sex, and the aging brain. (und) // Human Brain Mapping. — January 2015. — Т. 36. — № 1. — С. 150—169. — doi:10.1002/hbm.22619 — PMID 25161056.
  17. ↑ Dubb, Abraham; Gur, Ruben; Avants, Brian; Gee, James Sex differences and menstrual cycle effects in cognitive and sensory resting state networks.(անգլ.) // Brain and Cognition[en] : journal. — 2017. — Т. 131. — № 1. — С. 66—73. — doi:10.1016/j.bandc.2017.09.003 — PMID 14527611.
  18. ↑ Hausmann, Marcus Why sex hormones matter for neuroscience: A very short review on sex, sex hormones, and functional brain asymmetries(անգլ.) // Journal of Neuroscience Research[en] : journal. — January/February 2017. — Т. 95. — № 1—2. — С. 40—9. — doi:10.1002/jnr.23857 — PMID 27870404.
  19. ↑ Gurvich, Caroline; Hoy, Kate; Thomas, Natalie; Kulkarni, Jayashri Sex Differences and the Influence of Sex Hormones on Cognition through Adulthood and the Aging Process(անգլ.) // Brain Sciences : journal. — August 2018. — Т. 8. — № 9. — С. E163. — doi:10.3390/brainsci8090163 — PMID 30154388.
  20. ↑ Rodrigues, Mark A.; Verdile, Giuseppe; Foster, Jonathan K.; Hogervorst, Eva; Joesbury, Karen; Dhaliwal, Satvinder; Corder, Elizabeth H.; Laws, Simon M.; Hone, Eugene; Prince, Richard; Devine, Amanda; Mehta, Pankaj; Beilby, John; Atwood, Craig S.; Martins, Ralph N. Gonadotropins and cognition in older women. (und) // Journal of Alzheimer's Desease. — April 2008. — Т. 13. — № 3. — С. 267—274. — doi:10.3233/JAD-2008-13304 — PMID 18430994.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սեռ_և_ինտելեկտ&oldid=9801849» էջից