Ջեյմս Հարգրիվս
| Ջեյմս Հարգրիվս | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | դեկտեմբերի 13, 1720 |
| Ծննդավայր | Բլաքբըրն, Լանքաշիր, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն |
| Մահացել է | ապրիլի 22, 1778 (57 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Նոթինգհեմ, Նոթթինգեմշիր, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն |
| Մասնագիտություն | ատաղձագործ և գյուտարար |
 James Hargreaves (weaver) Վիքիպահեստում | |
Ջեյմս Հարգրիվս (անգլ.՝ James Hargreaves[1] դեկտեմբերի 13, 1720, Բլաքբըրն, Լանքաշիր, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն - ապրիլի 22, 1778, Նոթինգհեմ, Նոթթինգեմշիր, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն), անգլիացի ջուլհակ, ատաղձագործ և գյուտարար Լանկաշիրից։ Նա առավել հայտնի է որպես այսպես կոչված «Ջեննի» պտտվող անիվի գյուտարար, որոնց օգտագործումը հնարավորություն է տվել զգալիորեն ավելացնել բամբակյա մանվածքի քանակը, արտադրվում է մեկ աշխատողի կողմից, մի քանի թելերի միաժամանակյա պտույտի շնորհիվ։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քիչ տեղեկություններ են պահպանվել Հարգրիվսի կյանքի մասին։ Հայտնի է, որ նա ապրում էր Բլաքբըրնի մոտ գտնվող Ստենհիլում, ծանր կազմվածքով էր և ավելի քան 5 ոտնաչափ հասակով[2], չգիտեր գրել և կարդալ, հետաքրքրված էր ատաղձագործությամբ և մեքենաներով, կյանքի մեծ մասը նա աշխատել է որպես ջուլհակի մոտ[3], և նույնիսկ ամուսնացած էր ու տասներեք երեխաների հայր էր[2]։
Պտտվող «Ջեննի»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ասում են, որ Ջենիի մանող մեքենայի գաղափարը ծագել է, երբ միաշղթա ճախարակը շրջվեց հատակին, և Հարգրիվսը տեսավ, որ անիվն ու իլը շարունակում են պտտվել։ Նա հասկացավ, որ եթե մի քանի իլեր տեղադրվեն ուղղահայաց և կողք կողքի, ապա հնարավոր կլինի միանգամից մի քանի թել պտտել։ «Ջեննի» մանող մեքենան սահմանափակվում էր բամբակյա հյուսվածքի թելերով և չէր կարող արտադրել բավարար որակի մանվածք։ Ավելի ուշ Արքրայթի մանող մեքենային մատակարարվել է բարձրորակ կռվածք։
«Ջեննի» մանող անիվը, որը նրա կողմից անվանակոչվել է, ըստ որոշ աղբյուրների, իր կրտսեր դստեր պատվին[1], նա հորինել է 1764 թվականին, որից հետո սկսել է դրա կրկնօրինակները վաճառքի հանել, բայց իր գյուտը արտոնագրել է միայն 1770 թվականի հուլիսի 12-ին, ինչը թույլ տվեց շատերին գողանալ նրա գաղափարը և սկսել նմանատիպ մեքենաների սեփական արտադրությունը և տարիներ անց հանգեցրեց բազմաթիվ վեճերի՝ կապված Հարգրիվսի՝ առաջին մեխանիկական պտտվող անիվի գյուտարար կոչվելու իրավունքի հետ[4]։
Երկու տարի առաջ՝ 1768 թվականին, Հարգրիվսը ստիպված էր տեղափոխվել Նոթինգհեմ, քանի որ դրանից քիչ առաջ ձեռքի պտտվող անիվների արտադրողները, ովքեր նրան տեսնում էին որպես մրցակից, զինված հարձակում են իրականացրել իր տան վրա և ոչնչացրել «Ջեննի»-ի մի քանի օրինակ[1]։ Բացի այդ, նրա գյուտը սկզբում ողջունվում էր այլ մանողների կողմից, մինչև որ մանվածքի գինը սկսեց նվազել։
Հարգրիվսը ստիպված էր մեկնել Նոթինգհեմ, որտեղ բամբակի տրիկոտաժի արդյունաբերությունը վերելք էր ապրում։ Նոթինգհեմում Հարգրիվսը «ջեննի» է պատրաստել Շիպլի անունով տղամարդու համար, և 1770 թվականի հունիսի 12-ին նրան տրվել է արտոնագիր, որը հիմք հանդիսացավ դատական հայցի համար (հետագայում հանվեց)՝ Լանկաշիրյան արտադրողների դեմ, ովքեր սկսեցին օգտագործել մանող մեքենան։
Նոթինգհեմում Հարգրիվսը Թոմաս Ջեյմս անունով ընկերոջ հետ գնեց մի փոքրիկ ջրաղաց և աշխատեց դրա վրա իր ողջ կյանքի ընթացքում՝ ապրելով հարևան առանձնատանը․ զուգահեռաբար նա շարունակեց մանվածք պատրաստել հաճախորդների համար իր հորինած ճախարակի վրա[1]։ Հարգրիվսը կտրականապես հրաժարվեց վաճառել իր գյուտի օգտագործման իրավունքները (չնայած նրան դրա համար առաջարկվել էին 700-ից 4000 ֆունտ ստեռլինգ գումարներ) և դատի էր տվել այն մարդկանց, ովքեր օգտագործում էին իր պտտվող անիվը իրենց արտադրամասերում[2]։ Նա չհասավ ֆինանսական բարեկեցության և մահացավ հարաբերական աղքատության մեջ. նրա ընտանիքը Թոմաս Ջեյմսի մահից հետո ստացել է 400 ֆունտ ստերլինգ ֆինանսական օգնություն։ Երբ 1779 թվականին Սամուել Կրոմփթոնը հայտնագործեց պտտվող մեքենա, նա պնդում էր, որ սովորել է գործել 1769 թվականին Հարգրիվսի կողմից պատրաստված «ջեննի»–ի վրա[5]։
Հակասություններ Հարգրիվսի գյուտի շուրջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հարգրիվսի մասին կեղծ պնդումներ են հնչել դեռևս 1835 թվականին[6]։ 1780-ականներին տեղի ունեցավ կատաղի իրավական պայքար Ռիչարդ Արքրայթի ամենակարևոր արտոնագրերը անվավեր ճանաչելու համար։ Թոմաս Հեյսը պնդում էր, որ ինքն է եղել և՛ մանող մեքենայի, և՛ մանող «ջեննիի» իրական գյուտարարը։[6] Մի քանի գյուտերի հանգամանքների վերաբերյալ հակասական ապացույցներ են հավաքվել, [6] և չնայած Արքրայթի արտոնագրերը չեղյալ են հայտարարվել և հեղինակության հարցը չի լուծվել[7]։ Ռիչարդ Գեսթը, գրելով Edinburgh Review-ում, [8] թույլ տվեց մի քանի սխալներ, և այդ ժամանակից ի վեր պահպանվել է խեղաթյուրված տեսակետը Հարգրիվսի կյանքի և ներդրումների մասին։ Ծխական թաղման արձանագրությունները ցույց են տալիս, որ Հարգրիվսը չի մահացել աշխատատանը, ինչպես պնդում են. Այլ գրառումները ցույց են տալիս, որ ոչ Հարգրիվզի կինը, ոչ էլ նրա դուստրերը չեն անվանվել Ջենի, հակառակ մի առասպելի, որը կրկնվում էր դպրոցական դասագրքերում դեռ 1960-ականներին, մանկական գրքերում դեռ 2005 թվականին[9], և մինչ օրս կրթական կայքերում[10]
«Ջեննի»–ն վերաբերում է շարժիչին, որը 18-րդ դարի Լանկաշիրում տարածված ժարգոնային տերմին է և երբեմն հանդիպում է նաև այսօր։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «James Hargreaves – Britannica Online Encyclopedia». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 18-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Baines, 1835, էջ 162
- ↑ Allen, Robert C. The Industrial Revolution in Miniature: The Spinning Jenny in Britain, France, and India(անգլ.) // The Journal of Economic History[en] : journal. — Cambridge University Press, 2009. — Т. 69. — № 4. — С. 907. —
- ↑ Baines, 1835
- ↑ Baines, 1835, էջ 159
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Baines, 1835, էջ 155
- ↑ See Disputes over patents
- ↑ Baines, 1835, էջ 161
- ↑ Pierce, Alan (2005). The Industrial Revolution. Edina, Minnesota: ABDO Publishing Company. էջ 9. ISBN 9781591979333.
- ↑ e.g. Burchill S.A. Արխիվացված 2020-07-08 Wayback Machine
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Baines, Edward History of the cotton manufacture in Great Britain;. — London: H. Fisher, R. Fisher, and P. Jackson, 1835.