Ջայլամի էֆեկտ
Ջայլամի էֆեկտ (անգլ.՝ Ostrich Effect), հասկացողություն վարքագծային տնտեսության մեջ՝ կոգնիտիվ խանգարում, որի դեպքում մարդիկ խուսափում են իրենց համար բացասական իրավիճակներից, անտեսելով դրանք[1]։ Ավելի լայն իմաստով՝ տեղեկատվության խուսափումը, որը կարող է առաջացնել հոգեբանական անհանգստություն[2]։ Ֆենոմենի անվանումը տեղի է ունեցել տարածված առասպելից, որ ջայլամները իրենց գլուխը թաքցնում են ավազի մեջ, զգալով վերահաս սպառնալիք։
Տերմինի ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ջայլամի էֆեկտը մեծ մասամբ հիմնված է սելեկտիվ ազդեցության տեսության վրա, որը պնդում է, որ մարդիկ հակված են իրենց համար ընտրել տեղեկատվություն, որը «ամրապնդում է իրենց արդեն գոյություն ունեցող հայացքները» և նրանց չի հակասում։ Էնդրյու Քափլինն իր «Վախը որպես քաղաքականության գործիք» (անգլ.՝ Fear as a Policy instrument)[3] աշխատության մեջ ուսումնասիրել է մարդկանց պահվածքը, որոնք սպառնալիքներ են զգում իրենց առողջության վերաբերյալ։ Հետազոտության արդյունքում պարզվել է, որ մեծ թվով մարդիկ գերադասում են ամբողջությամբ անտեսել իրենց իսկ առողջությանը սպառնացող լուրջ վտանգները, օրինակ, խուսափում են անալիզներ հանձնելուց։ Առաջին անգամ տերմինը շրջանառության մեջ են մտցրել են Օռլի Սեյդը և Դեն Գալայը՝ ուսումնասիրելով արժեթղթերի շուկան Իսրայելում։
Հետազոտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իրենց «'Ջայլամի էֆեկտը' և իրացվելիության և ֆինանսական ակտիվների եկամտաբերության միջև փոխհարաբերությունները» (անգլ.՝ The 'Ostrich Effect' and The Relationship Between The Liquidity and The Yields Of Financial Assets) աշխատության մեջ[1] Սեյդը և Գալայը ուսումնասիրվել են Իսրայելի պետական պարտատոմսերը և առևտրային բանկերի պարտատոմսերը։ Պարզվել է, որ պետական իրացվելի պարտատոմսերն ունեն ավելի բարձր եկամտաբերություն (ավելի բարձր եկամտաբերությամբ պարտատոմսերը համարվում են ավելի ռիսկային ներդրումներ), քան առևտրային բանկերի ոչ իրացվելի պարտատոմսերը։ Ակտիվների գրեթե բոլոր դասերում իրացվելի ակտիվները գնահատվում են ավելի բարձր, քան դրանց ոչ իրացվելի անալոգները։ Նման եզրակացությունը հակասում է կայացած գործընթացներին ֆոնդային շուկայում։
Հետազոտողները ուսումնասիրել են մի շարք գործոններ, ինչպիսիք են միջնորդավճարները, հարկերը և տուգանքները, և պարզել են, որ ոչ ակնհայտ պարտատոմսերի ավելի մեծ արժեքի միակ բացատրությունը «ջայլամի էֆեկտն է»․ մարդիկ ներդրումներ են կատարում ոչ ակնհայտ պարտատոմսերում, որպեսզի չանհանգստանան, որ դրանց արժեքը կբարձրանա կամ ընկնի, քանի որ դրանք անձեռնմխելի են առնվազն մեկ տարի՝ տուգանքից խուսափելու համար։
Իսկ իրացվելի նույն պարտատոմսերը կարող են գնվել և վաճառվել ցանկացած ժամանակ․ սակայն դրանք ստիպում են մարդկանց լսել այն մասին, թե ինչպես են ներդրումները տատանվում արժեքի մեջ ամեն օր, ինչը ներդրողներին հետ է պահում դրանց ձեռքբերումից[4]։
Այսպիսով, Սեյդը և Գալայը հայտնաբերել են, որ ներդրողները նախընտրում են ներդրումներ կատարել ֆինանսական գործիքների մեջ, որոնց ռիսկերի մասին նրանք չեն իմանա, համեմատած նմանատիպ իրավիճակների հետ, երբ ռիսկերը հաղորդում են օրական ֆինանսական շրջանակում։
Օրինակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չնայած այն հանգամանքին, որ այս ֆենոմենը ի սկզբանե կապված էր ֆինանսների հետ, ջայլամի էֆեկտի օրինակներ մենք կարող ենք հանդիպել կյանքի այլ ոլորտներում[4]․
- Բժշկություն․ մարդիկ չեն շտապում կարդալ անալիզների արդյունքները, վախենալով, որ դրանք կարող են անբարենպաստ լինել։
- Ազարտային խաղեր․ հաճախ խաղացողները չեն տանում իրենց գումարի հաշիվը, ենթագիտակցորեն հաշվի առնելով, որ նրանք շատ են կորցրել։
- Սպորտային խաղադրույքներ. խաղացողը որոշում է հեջավորել խաղադրույքը, ինչը բարձրացնում է վերջնական ռիսկերը։ Ենթադրենք, որ խաղացողը վաղ խաղադրույք է կատարում սպրեդի դեմ և կազմը փոխվում է վերջին րոպեին։ Խաղացողը պետք է հեջավորի խաղադրույքը, սակայն հույս ունի, որ ամեն ինչ լավ կլինի։ Եվ փորձում է ժամանակից շուտ չմտածել բացասական հետևանքների մասին։
- Առօրյա ծախսեր․ ծախսելով զգալի գումար, մարդը չի շտապում ստուգել իր բանկային հաշիվը, ձևացնելով, որ իր հաշվեկշիռը չի փոխվել։
Ջայլամի էֆեկտը կիրառելի է բազմաթիվ իրավիճակների համար, որոնցում մարդը չի ձեռնարկում գործողություններ, անգիտակցաբար կանխատեսելով իրավիճակի բացասական արդյունքը։
Քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ի հակակշիռ ջայլամի էֆեկտի հետ կապված հետազոտություններին, Սվետլանա Գերզին հրապարակել է «Սուրիկատի էֆեկտը․ Անհատականությունը և շուկայական եկամտաբերությունը ազդում են պորտֆելի մոնիտորինգի ներդրողների վարքագծի վրա» (անգլ.՝ The meerkat effect: Personality and market returns affect investors’ portfolio monitoring behaviour) աշխատությունը[5], որը չի ցուցադրել ներդրողների ծանրակշիռ փորձերն անտեսել և խուսափել բացասական տեղեկատվությունից, այլ հակառակը՝ հայտնաբերել է, որ մարդիկ ձգտում են իրենց պորտֆելի ամբողջական մոնիթորինգի՝ իրենց պահելով որպես զգուշավոր սուրիկատներ, որոնք ձգտում են վտանգը նախապես որսալ, այլ ոչ թե «գլուխը թաքցնում են ավազի մեջ»։ Այս երևույթն անվանվել է «սուրիկատի էֆեկտ»։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Մալարդ, Գրեմ (2015). Սահմանափակ բանականություն և վարքագծային տնտեսություն (անգլերեն). Routledge. էջեր 13–14. ISBN 9781317653851.
Փաստաթղթեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Գալայ, Դեն; Սեյդ, Օռլի (2006). «'Ջայլամի էֆեկտը' և իրացվելիության և ֆինանսական ակտիվների եկամտաբերության միջև փոխհարաբերությունները». Journal of Business. 79 (5): 2741–2759. doi:10.1086/505250. JSTOR 10.1086/505250. SSRN 431180.
- Կարլսոն, Նիկլաս; Լոուվենսթեյն, Ջորջ; Սեփի, Դուան (2009). «Ջայլամի էֆեկտը․ Տեղեկատվության ընտրողական ուշադրությունը» (PDF). Journal of Risk and Uncertainty. 38 (2): 95–115. doi:10.1007/s11166-009-9060-6. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 16.
{{cite journal}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - Գերզի, Սվետլանա; Իգան, Դենիել; Սթյուարտ, Նիլ; Հեյսլի, Էմիլի; Այթոն, Փիթեր (2014). «Սուրիկատի էֆեկտը․ Անհատականությունը և շուկայական եկամտաբերությունը ազդում են պորտֆելի մոնիտորինգի ներդրողների վարքագծի վրա». Journal of Economic Behavior & Organization. 107: 512–526. doi:10.1016/j.jebo.2014.07.013.
- Սիքերման, Նաքում; Լոուվենսթեյն, Ջորջ; Սեփի, Դուան Ջ․; Աթքուս, Ստեֆեն Փ․ (2016). «Ֆինանսական ուշադրություն». Review of Financial Studies. 29 (4): 863–897. doi:10.1093/rfs/hhv073. SSRN 2120955.
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Orly Sade & Dan Galai (September 2006). «The Ostrich Effect" and the Relationship between the Liquidity and the Yields of Financial Assets» (անգլերեն). Journal of Business, volume 79, Issue 5. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
- ↑ Karlsson, Niklas and Seppi, Duane J. and Loewenstein, George F. (May 2009). «The 'Ostrich Effect': Selective Attention to Information» (PDF). web.archive.org. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ Andrew Caplin (July 2002). «Fear is A Policy Instrument» (PDF). New York University. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 30-ին.
- ↑ 4,0 4,1 Aaron Gray. «The Ostrich Effect: Why Don't We Avoid Negative Information?».
- ↑ Svetlana Gherzi, Daniel Egan, Neil Stewart, Emily Haisley, Peter Ayton The meerkat effect: Personality and market returns affect investors’ portfolio monitoring behaviour // Journal of Economic Behavior & Organization. — 2014-11-01. — Т. 107. — С. 512–526. — ISSN 0167-2681. —