Մեսիս վանք
| Մեսիս | |
|---|---|
 | |
| Հիմնական տվյալներ | |
| Տեսակ | Վանքային համալիր |
| Երկիր |  Արցախ |
| Տեղագրություն | Մարտակերտի շրջան |
| Հասցե | Հաթերք գյուղի մոտ |
| Դավանանք | Հայ առաքելական |
| Թեմ | Արցախի թեմ |
Մեսիս վանք, վանք Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանի Հաթերք գյուղից 8 կմ հյուսիս-արևելք, Թրղի գետի աջ կողմով ձգվող անտառապատ լեռնաշղթայի բարձրադիր մասում։
Պատմական ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վանքի մասին ստույգ տեղեկություններ չկան։ Վանքի պատերին և տարածքում կան մի շարք արձանագրություններ, սակայն, դրանց թերի պահպանված լինելու պատճառով ՝ տեղեկատվությունն ամբողջական չէ։ Հստակ չի ստուգաբանվում նաև վանքի անվանումը։ Մակար Բարխուդարյանցը հիշատակում է վանքը Մասիս կամ Մսիս անվամբ, ինչը ժողովրդական անվանումն է։ Հաթերքցիներն այն կոչում են Մեսիս[1]։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հուշարձանախումբը կազմված է եկեղեցուց, գավթից, երկհարկ մատուռից, ինչպես նաև պարսպապատերից, որոնց կից պահպանվել են սենյակների ավերակներ։ Համալիրի պատերի մեջ տեսանելի են որպես շինաքար օգտագործված վաղ խաչքարեր և խաչաքանդակ սալեր. երևույթ, որ հատկապես տարածված էր 13-րդ դարում։
Եկեղեցին միանավ թաղածածկ շինություն է, ունի երկու մուտք՝ արևմուտքից, որ բացվում է գավթի մեջ և հյուսիսից, որ բացվում է դեպի մատուռը։ Եկեղեցու խորանը կտրվածքում թեթևակի կորություն ունի, ավանդատներ չունի։ Միակ լուսամուտը արևելյան ճակատին է։ Եկեղեցին ամբողջությամբ կառուցված է անտաշ ու կոպտատաշ քարերով, կրաշաղախով։ Համալիրի կառուցման ամենահավանական ժամանակը 12-13-րդ դարերն են։
Ներսից եղել է ծեփված՝ հետքերը երևում են ավագ խորանի հատվածում։ Արևմտյան մուտքի բարավորը կազմել են սրբատաշ մի քանի քարերով, որոնց վրա փորագրված է եղել չորս տողանոց շինարարական արձանագրությունը։ Պահպանված հատվածներից կարելի է միայն դատել, որ այն վերաբերում է եկեղեցու կառուցմանը։
Հաջորդ կառույցը երկհարկ մատուռն է, որը հետագայում կցվել է եկեղեցուն հյուսիսից, թերևս գավթի հետ միաժամանակ։ Կառուցված է շինարարական նույն տեխնիկայով և ոճով, ինչ եկեղեցին։ Առաջին հարկը հատակագծում ուղղանկյուն է և ունի արևմուտք-արևելք ձգվածություն։ Վերջինիս մուտքը, որին իբրև բարավոր է ծառայում 12-13-րդ դարերին բնորոշ զարդաձևերով անարձանագիր մի խաչքար, արևմուտքից է՝ միանավ եկեղեցու մուտքի կողքին։ Մատուռի երկրորդ հարկը խիստ ավերված է։ Եկեղեցական կառույցներին կից նոր մատուռներ հիմնելը լայնորեն տարածված էր հատկապես 13-րդ դարի երկրորդ կեսին։
Եկեղեցուն արևմուտքից հարել է քառակուսի հատակագիծ ունեցող գավիթը: Այն կառուցված է նույն կերպ, ինչ եկեղեցին և մատուռ-դամբարանը։ Ներկայումս գավիթը ծածկ չունի։ Այն ունի երկու մուտք. առաջինը և գլխավորը հարավային ճակատի արևմտյան անկյան մոտ է, իսկ երկրորդը՝ հյուսիսային ճակատի արևելյան անկյան մոտ։ Գլխավոր մուտքի անկյունաքարերից մեկի վրա կա 12-13-րդ դարերին բնորոշ գրչությամբ հինգ տողանոց ընդարձակ արձանագրություն․ ‹‹Ես Աբուհսրամ միաբանեցա/ ս[ուր]բ ուխտիս եւ միաբանքս խոստ/ացան ի տարումն :Ա: աւր պատար/ագ իմ եղբաւրն Հազարոյ. անխ/ափան կատարեն››։ Մեսիս վանքում էր գտնվում և Վերին Խաչենի իշխան Գրիգոր Ա Ծարեցու (իշխել է մոտ 1224-1260 թվականներին) մի կարևոր արձանագրություն, որից պահպանվել էր․ «Ես Գրիգոր՝ որդի Դոփին և Հասանայ, որ տ[է]ր էի Չարաբերդոյ, Ականաբերդոյ, Ճխընկանից։ ։Յ։ (30) ամի Չարաբերդ տաճկին էր։ Ես զաւրութեամբ Ա[ստուծո]յ պահեցի զԱկանա…»։
Գավթի հարավային կողմում՝ մի քանի մետր հեռու, պահպանվել է նաև երկու մասի բաժանված մի հսկա խաչքար հետևյալ արձանագրությամբ. ‹‹ՈԾԴ (1205) ես Գորգ կան(գ)նեցի խաչս եղբաւր իմոյ Իշխանիկի››: Սա վանքի ամենահին թվակիր արձանագրությունն է։ Հաջորդ երկու խաչքարերը 1247 թվականի են. ‹‹Թ[վին] ։ՈՂԶ։ (1247) ես Խա… (յիշե)ցէք›› և ‹‹Թի(ւ) ։ՈՂԶ։ (1247) ես Զաիր…››։ Գավթի պատերի մեջ նույնպես ագուցված են մի շարք խաչքարեր։
Վիճակը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վանքը Արցախյան պատերազմների ժամանակ չի տուժել, այն կիսաքանդ էր արդեն 19-րդ դարում։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Մեսիս վանքը». Monument Watch. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 26-ին.