Մասնակից:Varsik Seneqerimyan/Ավազարկղ

Հատուկ հոգեբանություն (հուն․ specials՝ յուրահատուկ, յուրատիպ), ընդհանուր հոգեբանության ճյուղ, որն ուսումնասիրում է հոգեբանական և ֆիզիկական խանգարումներով անձանց հոգեկան զարգացման ընդհանուր օրինաչափությունները և հոգեկան գործունեության առանձնահակությունները։

Պատմություն

Հատուկ հոգեբանությունը որպես առանձին գիտություն ձևավորվել է 20-րդ դարի 60-ական թվականին։ Սկզբում այն հանդես էր գալիս օլիգոֆրենո մանկավարժության, լոգոպեդիայի, տիֆլո և սուրդո մանկավարժության հետ միասին։ Հատուկ հոգեբանությունը որպես հոգեբանական գիտություն և պրակտիկայի ինքնուրույն բաժին, պաշտոնապես ընդունվեց 60-ականներից սկսած, սակայն մինչև այդ մի քանի տասնամյակ այն զարգանում էր արատաբանության շրջանակներում։ Այն որպես հոգեբանության ճյուղ զարգացել է Ռուսաստանում։ Հատուկ հոգեբանության հիմնադիրներից է համարվում Լև Սիմյոնովիչ Վիգոտսկին, որը մեծ ավանդ է ունեցել գիտության զարգացման մեջ։ Իր զարգացման ընթացքում հատուկ հոգանության մեջ ձևավորվել են առանձին բնագավառներ, որոնք հնարավորություն են ընձեռել ավելի մանրամասն ուսումնասիրելու և պրակտիկ կիրառել տվյալ գիտությունը։

Նպատակ

Հատուկ հոգեբանության ուշադրության կենտրոնում է այն անձը, ով ունի հոգեկան, սոմատիկ, ինտելեկտուալ, անձնային, սոցալական զարգացման խանգարումներ, ինչպես նաև նրանք, ովքեր ունեն կրթության հատուկ պահաջներ՝ պայմանաորված առողջական վիճակով։

Ոլորտներ

Հատուկ հոգեբանության բնագավառներն են․

• մտավոր հետամնացություն ունեցող անձանց հոգեբանություն (օլիգոֆրենո հոգեբանություն)

• տեսողական խանգարումներով անձանց հոգեբանություն (տիֆլոհոգեբանություն)

• լսողական խանգարումներով անձանց հոգեբանություն (սուրդո հոգեբանություն)

• խոսքային խանգարումներով անձանց հոգեբանություն (լոգո հոգեբանություն)

• հենաշարժողական համակարգի խանգարումով անձանց հոգեբանություն

• վարքային ոլորտի խանգարումով անձանց հոգեբանություն

• զարգացման բարդ խանգարումենորվ անձանց հոգեբանություն։

Խնդիրներ

Հատուկ հոգեբանության առջև դրված են հետևալ խնդիրները՝

• բացահայտել զարգացման տարբեր խանգարումներով անձանց՝ զարգացման ընհանուր և յուրահատուկ օրինաչափություները համեմատելով այն նորմայում
• ուսումնասիրել և բացահայտել զարգացման խանգարումներով անձանց իմացական գործունեության առանձին գործընթացների ձևաորման և դրսևորման առանձնահատկություները
• մշակել ախտորոշման և հոգեբանական շտկման մեթոդներ ելնելով այս մարդկանց բնորոշ յուրահատկություներից
• ներկայցնել մանկավարժական ներգործության առավել արդունավետ միջոցներ և մեթոդներ
• ուսումնասիրել զարգացման տարբեր խանգարումներով մարդկանց սոցալական ադապտացիայի առանձնահատկությունները և հասարակության մեջ ինտեգրման հոգեբանական հիմահարցերը։

Հատուկ հոգեբանության սերտորեն կապված է այլ գիտությունեի հետ որոնք ամբողջացնում և ընդլայնում են նրա ուսումնասիրման առարկան։ Այդ գիտություներն են

• ընդհանուր հոգեբանություն
• տարիքային հոգեբանություն
• մանկավարժական հոգեբանություն
• կլինիկական հոգեբանություն
• մանկավարժություն
• հատուկ մանկավարժություն
• ներոհոգեբանության
• հոգեբուժություն
• ֆիզիոլոգիա։

Հատուկ հոգեբանությունում բացակայում են ինչ-որ առանձնահատուկ մեթոդներ հետազոտման համար։ Ինչպես՝ ընդհանուր մանկական և մանկավարժական հոգեբանությունում կիրառվում են հետևալ մեթոդները ՝  

• անհատական և խմբակային լաբորատոր հոգեբանական գիտափորձ - սա ակտիվ ներգրավածություն է փորձարկողի գործունեության մեջ ստեղծելով նպատակաուղղված պայամաններ որոնք բացահայտում են որևիցե հոգեբանական փաստ

• դիտում - օբեկտի նպատակաուղղված ուսումնասիրումն է, որը հիմնվում է վարքագծի ամրագրման և դատողություների վրա

• գործունեության արդունքների վերլուծություն - օրինակ՝ երեխաների գրավոր աշխատանքների ուսւոմնասիրում, նրանց նկարների և աշխատանքնային գործունեության ուսւոմնասիրում

• անկենտաորում- հոգեբանական մեթոդների խումբ՝ որտեղ առաջադրանքը տրվում է հարցերի տեսքով, որոնց միջոցով մենք օբեկտից ստանքում ենք տեղեկատվություն։

• պռոեկտիվ- մեթոդիկան նախատեսված է անձի ախտորոշման համար

• կառուցվածքային մեթոդիկա-խթանի ձևաորմամբ, տալով նրան որոշակի իմաստ

• կառուցողական մեթոդիկա- մասնիկներից բաղկացած ամբողջություն

• մեկնաբանման մեթոդիկա- լուսաբանումն է որևիցե իրադարձությունով կամ իրավիճակով

• լրացման մեթոդիկա- օրինակ՝ չավարտված նախադասություն

• արտահայտման մեթոդիկա-նկարչություն

• կատարսիսի մեթոդիկա- խաղային գործունեություն հատուկ կազմակերպված պայմաններով

• իմպրեսիվ մեթոդիկա- նախընտրությունը տալ մեկ խթանը միյուսով

• սովորեցնող գիտափորձ- բնական գիտափորձի ձև է, որը բնութագրվում է հոգեբանական այս կամ այն գործընթացը, որը տեղի է ունենում նրանց նպատակաուղղված ձևաորմամաբ։ Այս մեթոդի միջոցով ոչ միայն բացահայտվում է գիտելիքների, կարողություների, հմտություների քանակական վիճակը, այլ այդ հատկանիշների ձևաորումը։

• պայմանա-ռեֆլեկտորային մեթոդներ

• ֆուկցոնալ կապերի վերլուծություն

Ինչպես նաև

• հոգեբանական շտկում

• ներոհոգեբանական շտկում։