Մասնակից:Աստղիկ Մամուլյան/Ավազարկղ

Աստղիկ Մամուլյան/Ավազարկղ

Ջոն Նյուտոն (անգլ.՝ John Newton, ), անգլիացի հոգևորական, ավետարանական Անգլիկան եկեղեցի,կղերական և ստրկության վերացման կողմնակից ։ Նա նախկինում եղել է ստրկավաճառական նավերի կապիտան և ներդրող ստրկավաճառության բնագավառում։ Ծառայել է թագավորական նավատորմում՝ որպես նավաստի (բռնի հավաքագրումից հետո) և ինքն էլ որոշ ժամանակ ստրկության մեջ է եղել Արևմտյան Աֆրիկայում:Ջոն Նյուտոնը հայտնի էր որպես Amazing Grace և Glorious Things of You Are Speken օրհներգերի հեղինակ :

Նյուտոնը երիտասարդ տարիքից մեկնում էր ծովագնացության՝մի քանի տարի աշխատելով ստրկավաճառների նավերի վրա։1745 թվականին նա ինքն էր դարձել արքայադուստր Պեյեի ստրուկը, որը սերում էր Շերբրո ժողովրդից,այժմ՝ Սիերա Լեոնե։ Նա փրկվեց,վերադարձավ ծովային առևտրին՝լինելով մի քանի ստրկավաճառական նավերի կապիտան։Ակտիվ ծովագնացությունից հետո թոշակի անցնելով՝ նա շարունակեց ներդրումներ կատարել ստրկավաճառության մեջ ։ Քրիստոնեություն ընդունելուց մի քանի տարի անց Նյուտոնը հետագայում հրաժարվեց իր առևտուրից և դարձավ աբոլիցիոնիզմի նշանավոր ջատագովներից։Այժմյան տերմինով՝ավետարանական ․նա ձեռնադրվել է որպես Անգլիկա եկեղեցու հոգևորական և եկու տասնամյակ ծառայել է որպես ծխական քահանա Օլնիում,Բաքինգհեմշիր, և գրել օրհներգեր։

Նյուտոնն իր մահից մի քանի ամիս առաջ՝ 1807 թվականին հասցրեց տեսնել Բրիտանական կայսրության կողմից աֆրիկյան ստրկավաճառության վերացումը ։

Վաղ կյանք

Ջոն Նյուտոնը ծնվել է Լոնդոնի Վապինգ քաղաքում 1725 թվականին,նրա ավագ որդին՝ Միջերկրական ծովի նավապետի և Էլիզաբեթի (née Scatliff) որդին է։Էլիզաբեթը Լոնդոնից գործիքագործ Սայմոն Սքաթլիվի միակ դուստրն էր։ Նա դաստիարակվել է ոչ կոնֆորմիստ։ Մահացավ տուբերկուլյոզից (այն ժամանակ կոչվում էր՝ թոքախտ )1732թվականի հուլիսին՝ իր որդու յոթերորդ տարեդարձից մոտ երկու շաբաթ առաջ։ Նյուտոնը երկու տարի անցկացրեց գիշերօթիկ դպրոցում,նախքան այդ գնացել էր ապրել Էսեքսի Ավելի,իր հոր նոր կնոջ տանը։

Տասնմեկ տարեկանում նա առաջին անգամ գնաց ծով իր հոր հետ։ Նյուտոնը նավարկեց վեց նավարկություն,նախքան իր հոր թոշակի անցնելը 1742 թվականին ։Այդ ժամանակ Նյուտոնի հայրը պլաններ կազմեց,որ նա աշխատի Ջամայկայում՝շաքարեղեգի պլանտացիաներում։ Փոխարենը, Նյուտոնը պայմանագիր կնքեց մի առևտրական նավի հետ,որը նավարկում էր դեպի Միջերկրական ծով։

Տպավորություն ռազմածովային ծառայության մեջ

1743 թվականին, երբ Նյուտոնը գնաց իր ընկերներին այցելելու,նրան կանչեցին թագավորական նավատորմ։ Նա դարձավ HMS Harwich նավի ծովային ենթասպա ։Ինչ-որ պահի Նյուտոնը փորձեց լքել այն և պատժվեց անձնակազմի աչքի առաջ։ Մինչև գոտկատեղը մերկացած և վանդակաճաղին կապած՝ նա մտրակի հարվածներ ստացավ ևիր կոչումը իջեցրին սովորական ծովայինի կոչման։

Այդ խայտառակությունից և նվաստացումից հետո Նյուտոնը մտածում էր կապիտանին սպանելու և հետո ինքնասպանություն գործել՝ նավից ցած նետվելով ։Նա վերականգնվեց,ինչպես ֆիզիկապես,այնպես էլ հոգեպես։Ավելի ուշ,մինչև Հարվիչը Հնդկաստան էր գնում,նա տեղափոխվեց Պեգասուս՝ ստրուկների նավ,որը մեկնում էր Արևմտյան Աֆրիկա։ Նավը ապրանքներ էր տեղափոխում Աֆրիկա և առևտուր անում ստրուկների հետ,որոնք պետք է ուղարկվեին Կարիբյան և Հյուսիսային Ամերիկայի գաղութներ։

Ստրկություն և փրկություն

Նյուտոնը չհաշտվեց Պեգասուսի անձնակազմի հետ։ 1745 թվականին անձնակազմը նրան թողեցին Արևմտյան Աֆրիկայում՝ ստրկավաճառ Ամոս Քլոուի հետ ։Քլուն Նյուտոնին տարավ ափ և հանձնեց նրան իր կնոջը՝ Շերբրո ժողովրդի արքայադուստր Պեյին։ Նյուտոնը պատմում էր,որ նա չարաշահել և վատ է վերաբերվել իրեն՝ ճիշտ անյպես,ինպես իր մյուս ստրուկներին։Ավելի ուշ Նյուտոնը հիշատակեց այս ժամանակարջանը որպես այն ընթացք, երբ նա «ժամանակին անհավատ էր և ազատամիտ,ստրուկների ծառա՝ Արևմտյան Աֆրիկայում»:

1748-ի սկզբին նրան փրկվեց է ծովային նավապետի կողմից,ում Նյոտոնի հայրը խնդրել էր գտնել իրեն, և վերադարձավ Անգլիա Greyhound առևտրային նավ, որը տեղափոխում էր մեղրամոմ և ներկարարների փայտ,այժմ կոչվում է քեմվուդ։

Քրիստոնեության ընդունում

Նյուտոնի արձանը Դոնեգալ կոմսությունում, ձմեռային օրը

1748 թվականին,Greyhound նավով դեպի անգլիա իր վերադաձի ճանապարհորդության ժամանակ Նյուտոնը ընդունեց քրիստոնեությունը ։ Նա արթնացավ՝ տեսնելով,որ նավը Իռլանդիայի Դոնեգալ կոմսության ափերի մոտ հայտնվել է սաստիկ փոթորկի մեջ է և պատրաստվում է խորտակվել ։Ի պատասխան՝ Նյուտոնը սկսեց աղոթել Աստծո ողորմության համար,որից հետո սկսեց մարել։Չորս շաբաթ ծովում մնալուց հետո Greyhound-ը հասավ Լաֆ Սվիլի (Իռլանդիա) նավահանգիստ։ Այս փորձառությունը նշանավորեց նրա քրիստոնեություն ընդունելու սկիզբը։

Նա սկսեց կարդալ Աստվածաշունչ և քրիստոնեկան այլ գրականություն։Մինչ նա հասավ Բրիտանիա,արդեն ընդունել էր քրիստոնեության ավետարանական վարդապետությունը։ 1748 թվականի մարտի 21-ն էր, տարեդարձ որ նա նշեց իր ողջ կյանքի ընթաքացքում։Այդ պահից սկսած նա խուսափում էր հայհոյանքներից,մոլախաղերից և խմելուց։Թեև նա շարունակում էր աշխատել ստրկավաճառության մեջ,նա համակրանք էր ձեռք բերել ստրուկների հանդեպ Աֆրիկայում գտնվելու ժամանակ։Ավելի ուշ նա ասաց,որ իսկապես Քրիստոնեության ընդունումը տեղի է ունեցել միայն որոշ ժամանակ անց․ գրել է 1764 թվականին։

Ստրուկների առևտուր

Նյուտոնը 1748 թվականին վերադարձավ Լիվերպուլ՝ «Եռանկյունի առևտրի» գլխավոր նավահանգիստը։Մասամբ իր հոր ընկերոջ՝ Ջոզեֆ Մանեստիի ազդեցությամբ,նա ստացավ առաջին կողակցի դիրքը ստրուկ՝Բրաունլոու նավի վրա,որը Գվիենայի ափով մեկնում էր Արևմտյան Հնդկաստան ։ 1750թվականին Անգլիա վերադառանալուց հետո նա երեք նավարկություն կատարեց որպես ստրկատիրական նավերի նավապետ, Duke of Argyle (1750) և African (1752–53 և 1753–54)։1754 թվականի ծանր կաթվածից հետո նա թողեց ծովագնացությունը՝միաժամանակ շարունակելով ներդրումներ կատարել Մանեստիի ստրկատիրական գործունեության մեջ։

Այն բանից հետո,երբ Նյուտոնը տեղափոխվեց քաղաք՝ Լոնդոն, որպես Սուրբ Մարի Վուլնոթ եկեղեցու ռեկտոր՝ նա իր ներդրումն ունեցավ 1787 թվականին ստեղծված Ստրուկների առևտրի վերացման կոմիտեի աշխատանքներում։ Նա ասում է․«Այնքան լույս է սփռվել թեմայի վրա՝ շատ ունակ գրիչներով,և արդեն այնքան հարգված մարդիկ են,օգտագործել իրենց աառավելագույն ազդեցությունը մարդկության զգացմունքներին հակասեղ երեևույթները ճնշելու համար։Հույս ունենք,որ մեր այս ազգային բիծը շուտով կջնջվի»։

Ամուսնություն և ընտանիք

1750թվականի փետրվարի 12-ին,Նյուտոնն ամուսնացավ իր մանկության սիրելի՝ Մերի Քաթլերի հետ,Ռոչեսթերի Սուրբ Մարգարետ եկեղեցում ։

Նյուտոնը որդեգրեց իր երկու որբ զարմուհիներին՝ Էլիզաբեթ Կանինգհեմին և Էլիզա Քաթլեթին, երկուսն էլ Քաթլետների ընտանիքի կողմից էին ։ Նյուտոնի զարմուհի Ալիս Նյուտոնը հետագայում ամուսնացավ Հնդկաստանից արքայազն Մեհուլի հետ։

Անգլիկան քահանա

Օլնիի Սուրբ Պետրոս և Սուրբ Պողոսի ծխական եկեղեցին, որտեղ Նյուտոնը դարձավ կուրատոր 1764 թվականին:

Սուրբ Մերի Վուլնոթը Լոնդոնի Սիթիում, որտեղ Նյուտոնը ռեկտոր էր 1779 թվականից։

1755թվականին, Նյուտոնը նշանակվեց Լիվերպուլ նավահանգստի մակընթացության տեսուչ (հարկ հավաքող),կրկին Մանեստիի ազդեցությամբ ։Ազատ ժամանակ նա սովորում էր հունարեն,եբրայերեն և սիրիերեն՝պատրաստվելով լուրջ կրոնական ուսումնասիրություննեերի։ Նա հայտնի դարձավ,որպես ավետարանական աշխարհական սպասավոր։ 1757թվականին,նա դիմեց Անգլիկա եկեղեցում քահանա ձեռնադրվելու համար սակայն ավելի քան յոթ տարի անցավ,մինչև որ նա ի վերջո ձեռնադրվեց քահանա։

Այս ժամանակահատվածում նա նաև դիմեց Անկախներին և Պրեսիբիտերացներին։Նա փոստային դիմումներ ուղարկեց անմիջապես Չեստերի և Լինքոլնի եպիսկոպոսներին և Քենթերբերիի և Յորքի արքեպիսկոպոսներին։

Ի վերջո, 1764,թվականին Թովմաս Հավեյսը նրան ներկայացրեց Դարթմուդի 2-րդ կոմսը,ով ազդեցիկ էր՝ խորհուրդ տալով Նյուտոնին Չեսթերի եպիսկոպոս Վլիամ Մարքեմին ։Հավեյսն առաջարկել է Նյուտոնին Բուքինգհեմշիր նահանգի Օլնի քաղաքում ապրել։1764թվականի ապրիլի 29-ին ստացավ սարկավագի հրամանները և վերջապես ձեռնադրվեց որպես քահանա՝ հունիսի 17-ին։

Որպես Օնլիի կուրատոր՝ Նյուտոնը մասամբ հովանավորում էր Ջոն Թորնթոնի կողմից՝ հարուստ վաճառական և ավետարանական բարերար ։Նա Նյուտոնի տարեկան 60 ֆունտ ստեռլինգ կրթաթոշակը լրացրեց տարեկան 200 ֆունտով «Հյուրընկալության և աղքատներին օգնելու համար » ։Շուտով Նյուտոնը հայտնի դարձավ իր հովվական հոգատարությամբ,ինպես նաև իր համոզմունքերով։ Նրա բարեկամությունը այլախոհների և ավետարանական հոգևորականների հետ հանգեցրեց նրան,որ նա հարգված էր ինչպես անգլիկանների ,այնպես էլ ոչ կոնֆորմիստների կողմից ։Նա տասնվեց տարի անցկացրեց Օլնեյում ։Քարոզչությունն այնքան տարածված էր,որ ժողովը եկեղեցուն մի պատեկերասահ ավելացրեց՝տեղավորելու բազմաթիվ մարդկանց,ովքեր հավաքվել էին նրան լսելու։

Մոտ հինգ տարի անց՝ 1772 թվականին,Թովմաս Սքոթը ստանձնեց Սթոք Գոլդինգթոնի և Ուելսթսոն Անդերվուդի հարևան ծխական համայնքնեի գահակալությունը ։Նյուտոնը մեծ դեր ունեցավ Սքոթի ցինիկ «պրոֆեսիոնալ քահանայից » իսկական հավատացյալի վերածելու գործում,ինչի մասին Սքոթը պատմել է իր «Ճշմարտության ուժը »1779) հոգևոր ինքնակենսագրականում։Ավելի ուշ Սքոթը դարձավ աստվածածնչյան մեկնաբան և եկեղեցու միսիոներական ընկերության համահիմադիրը։

1779թվականին Նյուտոնը Ջոն Թորնթոնի կողմից հրավիրվեց դառնալու Լոնդոնի Լոմբարդ փողոցի Սուրբ Մերի Վուլնոթ եկեղեցու վանահայր,որտեղ նա ծառայեց մինչև իր մահը։ Եկեղեցին կառուցվել է Նիկոլաս Հոքսմուրի կողմից 1727 թվականին՝ նորաձև բարոկկո ոճով։Նյուտոնը մայրաքաղաքի երկու ավետարանական անգլիական քահանաներից մեկն էր,և շուտով նա մեծ ժողովրդականության ձեռք բերեց աճող ավետարանական կուսակցության շրջանում։ Նա Անգլիայի եկեղեցում ավետարանականության ուժեղ ջատագովն էր ։Նա մնաց այլախոհների (օրինակ՝ Ուելսիից և բապտիստներից հետո մեթոդիստների),ինչպես նաև անգլիկանների ընկերը։

Երիտասարդ եկեղեցակնները և հավատքի դեմ պայքարող մարդիկ նրա խորհուրդն էին փնտրում,այդ թվում ՝այնպիսի հասարական գործիչներ,ինչպիսիք են գրող և բարերար Հաննա Մորը և երիտասարդ Ուիլյամ Ուլբերֆորսը, խորհրդարանի անդամ (պատգամավոր),ով վերջերս խղճի կրոնափոխության ճգնաժամ էր ապրել քաղաքականությունից հեռանալու մասին խորհելու ժամանակ։Երիդասարդը խորհրդակցեց Նյուտոնի հետ ,որը խրախուսեց Ուիլբերֆորսին մնալ խորհրդարանում և «ծառայել Աստծուն այնտեղ ,որտեղ նա էր»։

1792թվականին, Նյու Ջերսիի քոլեջի կողմից (այժմ՝Փրինսթոնի համալսարան ) Նյուտոնին շնորհվեց աստվածության դոկտորի կոչում ։

Գրող և մարդասեր

* Տեղական փոխանորդությունը Օլնիում,որտեղ Նյուտոնը գրեց օրհներգը,որը կդառնա"Amazing Grace"

1767թվականին բանաստեղծ Ուլիամ Քաուպերը տեղափոխվեց Օլնեյ ։Նա աղոթում էր Նյուտոնի եկեղեցում, և համագործակցում էր քահանայի հետ օրհներգերի մի հատորի շուրջ ․այն հրատարակվել է «Օլնիի օրհներգերը»վերնագրով 1779 թվականին ։Այս աշխատությունը մեծ ազդեցություն է ունեցել անգլիական օրհնաբանության վրա ։Հատորը ներառում էր Նյուտոնի հայտնի«Փառավոր,ասված է քո մասին»,«Որքան քաղցր է հնչում Հիսուսի անունը» և «Հավատքի ակնարկ և սպասում»օրհներգերը,որը հայտնի դարձավ իր «Զարմանալի շնորհ» բացման արտահայտությամբ։

Նյուտոնի և նրա կնոջ հուշատախտակը Լոնդոնի Սուրբ Մերի Վոլնոթում

Նյուտոնի (ինչպես նաև Քաուպերի) օրհներգերից շատերը պահպանվել են «Սրբազան քնար» օրհներգերի ժողովածուում,, որն օգտագործվել է Ամերիկայի հարավում Երկրորդ մեծ զարթոնքի ժամանակ :Շարականները գնահատվում էին ըստ հնչերանգային դասավորված էին ըստ հնչերանգային սանդղակի՝ նոտաների տեսքով երգելու համար : Հեշտությամբ սովորելով և երգիչներին ներառելով չորս մասից բաղկացած ներդաշնակության մեջ՝ձևավոր նոտա երաժշտությունը լայնորեն օգտագործվել է ավետարանական քարոզիչների կողմից՝նոր անդամներ ներգրավելու համար։

1776թ.-ին Նյուտոնը ներկայացրեկ է Ջոն Բունյանի « Ուխտավորի առաջընթացը» գրքի ծանոթագրված տարբերակի նախաբանը։

Նյուտոնը նաև նպաստեց տրակտատների էժան պահեստի ստեղծմանը։Նա գրել է ինքնակեսագրություն,վերնագրված«Իրական պատմություն կյանքի մի քանի ուշագրավ և հետաքրքիր մանրամասների մասին»,որը մի շարք նամակներով հաղորդվել է Օլդվլինկլի վանահայր Տ․Հավեյսին և նրա կողմից,ընկերների խնդրանքով այժմ հրապարակվել է,որը նա անուն կերպով հրապարակել 1764թվականին՝Հավեյսի նախաբանով։Ավելի ուշ այն նկարագրվեց որպես«Գրված հեշտ ոճով,առանձնացված բնական մեծ խորթափանցությամբ և սրբագործված Տեր Աստծո կողմից աղոթքով»։

Աբոլիցիոնիստ

Ջոն Նյուտոնի նկարը լուս է տեսել1807 թվականին

1788 թվականին՝ ստրկավաճառությունից թոշակի անցնելուց 34 տարի անց,Նյուտոնը խախտեց երկար լռությունը այս թեմայի շուրջ՝հրապարակելով «Խոհեր ստրկավաճառության մասին» ազդեցիկ գրքույկ,որտեղ նա նկարագրում էր ստրկատիրական նավերի սարսափելի պայմանները Միջին անցուղում։Նա ներողություն խնդրեց մի գիտակցման համար,որը շատ ուշ ինձ հասավ։Այն որ ես ժամանակին եղել եմ ակտիվ գործիք մի բիզնեսում ինձ համար միշտ կլինի նվաստացուցիչ մտորումների առարկա,որից այժմ էլ սրիտս դողում է»։Նա ուղարկեց պատճենները յուրաքանչյուր պատգամավորի,և գրքույքը այքան լավ վաճառվեց ,որ շուտով այն արագ պահանջ ունեցավ վերահրատարակվելու։

Նյուտոնը դարձավ Ուլիամ Ուիլբերֆոսի դաշնակիցը՝աֆրիկյան ստրկատիրական առևտուրը վերացնելու խորհրդարանական արշավի առաջնորդը։Նա ապրեց՝ տեսնելով 1807 թվականի Ստրուկների առևտրի մասին օրենքի բրիտանական ընդունումը,որն էլ սահմանեց այս իրադարձությունը։

Նյուտոնը սկսեց հասկանալ,որ իր ստրկավաճառ լինելու իննը տարիներից առաջին հինգ տարիների ընթացքում նա չի եղել՝քրիստոնյա բառիս բուն իմաստով ։1763 թվականին նա գրել է ․«Ես շատ առումներով շատ թերացել եմ ․․․ չեմ կարող ինձ հավատացյալ համարել բառիս բուն իմաստով,մինչև որ զգալի ժամանակահատված չէր անցել »։

Վերջին տարիներ

Նյուտոնի կինը՝Մերի Քաթլեթը մահացել է 1790 թվականին, որից հետո հրատարակել է«Նամակներ կնոջը» (1793),որտեղ նա արտահայտել է իր վիշտը ։ Վատառողջ լինելու և վատ տեսողություն ունենալու պատճառով Նյուտոնը մահացավ ՝1807 թվականի դեկտեմբերի 21-ին Լոնդոնում ։Նա թաղվել է իր կնոջ կողքին՝ Լոնդոնի Սուրբ Մերի Վոլնոթում ։Երկուսն էլ կրկին թաղվել են՝ Օլնիի Սուրբ Պետրոս և Պողոս եկեղեցում 1893 թվականին։

Ոգեկոչում

Նյուտոնի գերեզմանը Օլնիում,Բուքինգհեմշիր ,որը կրում է նրա ինքանգրիչ էպատաժը։

Ջոն Նյուտոնի վիտրաժային պատկերը Սուրբ Պետրոս և Պողոս եկեղեցում Օլնիում, Բուքինգհեմշիր, որտեղ Նյուտոնը ծառայում էր որպես ծխական քահանա:

• Սկզբում ,երբ նա թաղված էր Լոնդոնում,Սուրբ Մարի Վուլնոթի պատին տեղադրվեց Նյուտոնի հուշատախտակը,որը պարունակում էր նրա ինքնագրված էպատաժը ։Հուշատախտակի ներքևում գրված են հետևյալ խոսքերը ․«Վերոնշյալ էպատաժը գրվել է հանգուցյալի կողմից,ով հրահանգել է այն գրել պարզ մարմարե տախտակի վրա։Նա մահացել է՝ 1807 թվականի դեկտեմբերի 21-ին ։82 տարեկան հաակում,և նրա մնացորդերը են պահվում են այս եկեղեցու տակ գտնվող դամբարանում»։
• Նյուտոնը հավերժանում է իր ձեռքով գրված է՝ Օլնիում գտնվող իր գերեզմանի կողքին՝Ջոն Նյուտոն ։Ծառայող․երբեմնմ անհավատ և ազատամիտ,Աֆրիկայի ստրուկների ծառան ,մեր Տեր Փրկիչ Հիսուս Քրիստոսի մեծ ողորմությամբ փրկվեց ,վերականգնվեց,ներվեց և նշանակվեց քարոզելու այն հավատը,որ նա այդքան ժամանակ ջանում էր ոչնչացնել։Մոտ 16տարի որպես այս ծխակա համայնքի ծխատեր քահանայի օգնական և 28 տարի որպես Սուրբ Մարի Վուլոնթ եկեղեցու վանահայր ։
• Նրա անունով է կոչվել Սիերա Լեոնեի Նյուտոն քաղաքը ։Մինչև օրս նրա նախկին Օլնեյ քաղաքը բարեգերծություն է իրականացնում աֆրիկյան քաղաքի համար։
• 1982 թվականին Նյուտոնը ճանաչվեց ավետարանական երաժշտության ասոցացիայի կողմից իր ազդեցիկ օրհներգերի համար ,երբ նա ընդգրկվեց ավետարանական երաժշտության փառքի սրահում։
• Նրա հուշարձանը տեղադրվել է Օլստերի Դոնեգալ կոմսության Ինիշոուեն քաղաքի Բանկրանում 2013 թվականին ։Բունկրանան գտնվում է Լաֆ Սվիլիի լճի ափին։

Պատկերումներ մեդիայում

Ֆիլմ

• Amazing Grace (2006) ֆիլմը ընդգծում է Նյուտոնի ազդեցությունը Ուիլյամ Ուիլբերֆորսի վրա : Ալբերտ Ֆիննին մարմնավորում է Նյուտոնին, Իոան Գրուֆուդը-Ուիլբերֆորսին , իսկ ֆիլմի ռեժիսորը Մայքլ Ապտեդն է ։ Ֆիլմը Նյուտոնին ներկայացնում է որպես մեղավոր ապաշխարողի, որը հետապնդվում է 20000 ստրուկների ուրվականների կողմից։
• Նիգերիացի ռեժիսոր,սցենարիստ,պրոդուսեր Ջետա Ամատայի ստեղծված նիգերիական The Amazing Grace (2006) ֆիլմը ներկայացնում է ստրկավաճառության աֆրիկյան տեսակետը։Նիգերիացի դերասաններ Ջոկ Սիլվան, Մբոնգ Օդունգիդը և Ֆրեդ Ամատան (ռեժիսորի եղբայրը) մարմնավորում են աֆրիկացիներին, որոնց սրկավաճառները գերի են վերցնում տանում իրենց հայրենիքից։Նյուտոնին մարմնավորում է՝ Նիք Մորանը ։
• 2014 թվականին նկարահանված «Ազատություն» ֆիլմը պատմում է ամերիկացի ստրուկի մասին (Սամուել Վուդվորդի,որին մարմնավորել է Կուբա Գուդինգ կրտսերը ), որը փախչում է դեպի ազատություն ստորգետնյա երկաթուղու միջոով : Զուգահեռաբար ավելի վաղ պատմությունը պատկերում է Ջոն Նյուտոնին (մարմնավորում է Բերնհարդ Ֆորչերը) որպես ստրուկների նավի նավապետ, որը մեկնում էր Ամերիկա,տեղափոխում էր Սամուելի պապը: Հետազոտված է նաև Նյուտոնի փոխակերպումը:
• «Նյուտոնի շնորհը » (2017) ֆիլնը պատերում է Նյուտոնի կյանքը,ներառյալ նրա վաղ տարիները և ինքը՝ որպես ստրուկ եղած ժամակահատվածը։

Հիշատակումներ

• Մյուրեյ Ուոթսի՝ Աֆրիկյան ձյունը (2007) պիեսը, տեղի է գրավում Ջոն Նյուտոնի մտքում։ Այն առաջին անգամ բեմադրվել է Յորքի թագավորական թատրոնում՝ որպես Riding Lights թատերական ընկերության հետ համատեղ բեմադրություն՝ տեղափոխվելով Լոնդոնի Ուեսթ Էնդում գտնվող Թրաֆալգարի ստուդիա և ազգային շրջագայության: Նյուտոնին մարմնավորել է Ռոջեր Ալբորոուն, իսկ Օլաուդա Էկիանոն՝ Իսրայել Օյելումադին։

• Amazing Grace մյուզիքլը Նյուտոնի կյանքի դրամատիզացումն է: 2014-ի նախաբրոդվեյի և 2015-ի Բրոդվեյի արտադրություններում Ջոշ Յանգը նկարահանվել է Նյուտոնի դերում։

Հեռուստատեսություն

• Նյուտոնը մարմանվորում է դերասան Ջոն Քասլին բրիտանական հեռուստատեսային մինի սերիալում՝«Պայքար ստրկության դեմ»(1975թ․)։

Վեպեր

• Քերիլ Ֆլիպսի «Անցնել գետը»(1993() վեպը ներառում է Նյուտոնի տեղեկամատյանների գրեթե բառացի հատվածներ նրա «Ստրկավաճառի ամսագիր»-ից։
• Ալան Մուրի «Երուսաղեմ» վեպի «Կույր,բայց ես հիմա տեսնում եմ» գլխում(2016թ․),աֆրոմաերիկացին,ում սիրելի օրհներգն է «Զարմանահրաշ շնորքն» այցելում է Օլնի,որտեղ տեղի եկեղեցականը պատմում է Նյուտոնի կյանքի փաստերը։Նրան անհանգստացնում է Նյուտոնի ներգրավվածությունը ստրկավաճառության մեջ։Նյոտոնի կյանքն ու հանգամանքները,ինչպես նաև "Amazing Grace" -ի բառերը մանրամասն նկարագրված են ։

Արտաքին հղումներ

}}

Աղբյուրներ

• Aitken, Jonathan (2007), John Newton: From Disgrace to Amazing Grace, Crossway Books, ISBN 978-1-58134-848-4
• Bennett, H. L. (1894), «Newton, John (1725–1807)» , in Lee, Sidney (ed.), Dictionary of National Biography, vol. 40, London: Smith, Elder & Co
• Brown, Christopher Leslie (2006), Moral Capital: Foundations of British Abolitionism, Chapel Hill: University of North Carolina Press, ISBN 978-0-8078-5698-7, OCLC 62290468
• Dunn, John (1994), A Biography of John Newton (PDF), New Creation Teaching Ministry
• The Gospel Music Association (2015), Gospel Music Hall of Fame
• Hatfield, Edwin F. (1884), «John Newton», The Poets of the Church: A Series of Biographical Sketches of Hymn-Writers, Anson D.F. Randolph & Company, Վերցված է 4 May 2017-ին
• Hickling, Alfred (5 April 2007), «African Snow», The Guardian, Վերցված է 6 May 2017-ին
• Hindmarsh, D. Bruce (2004). «Newton, John (1725–1807)». Oxford Dictionary of National Biography (online ed.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/20062. (Subscription or UK public library membership required.)
• Hochschild, Adam (2005), Bury the Chains, The British Struggle to Abolish Slavery, Basingstoke: Pan Macmillan
• Howe, Janet, ed. (2017), Welcome to the Olney Newton Link, Վերցված է 6 May 2017-ին
• Ku, Andrew, ed. (2017), «Amazing Grace», Playbill Vault, Playbill Inc, Վերցված է 6 May 2017-ին
• Lewis, Frank (1976), Essex and Suger, Philimore
• McInnis, Gilbert (3 December 2015), «The Struggle of Postmodernism and Postcolonialism in Caryl Phillips's Crossing the River», postcolonialweb.org, Վերցված է 6 May 2017-ին
• Morgan, Robert J, Then Sings My Soul, Thomas Nelson Publishing
• Newton, John (1788), Thoughts Upon the African Slave Trade (Wikisource transcription ed.), London: J. Buckland & J. Johnson, Վերցված է 1 September 2021-ին (More legible (and machine-readable) transcription. For the facsimile edition at archive.org, see below.)
• Newton, John (17 August 2018) [1776], «Preface to Pilgrim's Progress», Banner of Truth, Վերցված է 24 February 2019-ին
• Newton, John (1793), Letters to a wife, by the Author of Cardiphoni, London: J. Johnson, No. 72, St. Paul's Church-Yard – via Eighteenth Century Collections Online. Gale.
• Newton, John (2003), Hillman, Dennis (ed.), Out of the Depths, Grand Rapids: Kregel
• Parish of Rochester (2014), St. Margaret's Church, Արխիվացված է օրիգինալից 18 September 2014-ին, Վերցված է 14 August 2014-ին
• Pollock, John (1977), Wilberforce, New York: St. Martin's Press, ISBN 978-0-09-460780-4, OCLC 3738175
• Rouse, Marylynn, ed. (2 January 2014), Newton's death, Վերցված է 5 May 2017-ին
• Tackett, James (2017), «John Newton (1725–1807)», The Paperless Hymnal, Վերցված է 4 May 2017-ին
• Thomson, Andrew (1884), Samuel Rutherford, London: Hodder & Stoughton

Լրացուցիչ ընթերցում

• Armstrong, Chris (2004), «The Amazingly Graced Life of John Newton», Christianity Today, vol. 81, Վերցված է 6 May 2017-ին
• Bruner, Kurt; Ware, Jim (2007), Finding GOD in the Story of AMAZING GRACE, Tyndale
• Davidson, Noel (1997), How Sweet the Sound: the Absorbing Story of John Newton and William Cowper, Belfast: Ambassador Publications
• Foss, Cassie (9 July 2013), «Faith-based film to shoot scenes in Southeastern N.C.», Wilmington Morning Star, Վերցված է 14 August 2014-ին
• Nemetz, Andrea (31 May 2013), «Hector Replica Takes Centre Stage», Halifax Chronicle-Herald, Վերցված է 14 August 2014-ին
• Newton, John (1764), An Authentic Narrative of Some Remarkable and Interesting Particulars in the Life of John Newton. Communicated in a Series of Letters to the Rev. Mr. Haweis, Rector of Aldwinckle. And by him, at the request of friends, now made public, London: J. Johnson. Preface by Haweis
• Rediker, Marcus (2007), The Slave Ship: A Human History, Viking
• Turner, Steve (2002), Amazing Grace: The Story of America's Most Beloved Song, New York: Ecco/HarperCollins

Արտաքին հղումներ

• Newton, John (1788). Thoughts Upon the African Slave Trade (Internet Archive with funding by Associates of the Boston Public Library ed.). London: J. Buckland & J. Johnson. Retrieved 24 May 2019. (Facsimile of original book at Archive.org. For more legible (and machine-readable) transcription, see Sources (above).)
• The John Newton Project
• Biography & Articles on Newton Արխիվացված 8 Փետրվար 2012 Wayback Machine
• John Newton Papers Collection from the Digital Library of Georgia
• John Newton on Poeticous
• Works by Աստղիկ Մամուլյան/Ավազարկղ at LibriVox (public domain audiobooks)