Մագելի քարանձավ
 |
Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։ |
 |
Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
| Մագելի քարանձավ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | քարանձավ |
| Երկիր |  Հայաստան[1] |
| Վարչատարածք | Վայոց Ձորի մարզ[1] |
 | |
 | |
Մագելի(Մագելանի) քարանձավը գտնվում է Պետական խճուղի № 2–Նորավանքի վանական համալիր տանող ճանապարհի ձախ կողմում, Նորավանքից 7,5 կմ հյուսիս, Գնիշիկի կիրճի արևելյան` ուղղաձիգ քարափի ստորին մասում:
Մագելանի քարանձավը ընդգրկվել է Վայոց ձորի մարզի Արենի գյուղի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցուցակի մեջ (ՀՀ կառավարության 2003 թ. հունիսի 17-ի № 754 որոշում):
1970-ական թթ. մասնագիտությամբ քիմիկոս Էդվարդ Սարգսյանը ալպինիստներից կազմված սիրող-անձավախույզերի հետ միասին Հայաստանի տարբեր մասերում իրականացրել է հետազոտություններ՝ քարանձավների հայտնաբերման և դրանց ուսումնասիրման ուղղությամբ: 1980 թ. խումբը որոնողական աշխատանքներ է իրականացրել Եղեգնաձորի շրջանում: Այդ թվականի աշնանը Արենի գյուղի բնակիչ Մագելան Առաքելյանը (Արենիում նա հայտնի էր նաև Մագել, Մագիլ անունով) ցույց է տվել մի քարանձավ (հետագայում այն հայտնաբերողի անունով կոչվեց Մագելանի քարանձավ): Քարանձավի մուտքը Մագելան Առաքելյանը նկատել էր դեռևս 1946 թ․ մայիսի 9-ին։
Քարանձավային բլոկը կազմված է կրաքարային կոնգլոմերատներից, որոնցից վերև տեղադրված են կրաքարային շերտերը: Քարանձավը տեղադրված է բացառապես կոնգլոմերատների մեջ: Այն ձևավորվել է հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք ձգվող մի քանի ճեղքերի վրա, որոնք առանձին հատվածներում հատվում են հարավ-արևմուտքից-հյուսիս-արևելք ուղղությամբ ճեղքերի համակարգով: Քարանձավը առաջացել է այդ ճեղքերի սուֆոզիոն լվացման արդյունքում: Նման գեոմորֆոլոգիական առանձնահատկության հետևանքով քարանձավում ձևավորվել են հիմնականում մի քանի տասնյակ մետր երկարություն, մի քանի մետր լայնություն և մինչև 10 մ բարձրություն ունեցող դահլիճանման խոռոչներ: Միայն քարանձավի մուտքային մասում` ջրի հզոր հոսքի պատճառով առաջացրել են խողովականման հատվածներ` 1-2 մ տրամագծով: Քարանձավը հատակագծում ունի լաբիրինթոսանման պատկեր։
2024 թ․ հայ-չեխական արշավախումբը հնագիտական ուսումնասիրություններ է իրականացրել քարանձավում․ ներկայումս մշակվում են պեղումների արդյունքները։ 2023 թ․ ապրիլի 15-ից Մագելանի քարանձավը օգտագործվում է էքսկուրսիոն քարանձավի կարգավիճակով։ Այն Հայաստանում առաջին էքսկուրսիոն քարանձավն է, որը բարեկարգվել, սարքավորվել, կահավորվել եւ օգտագործվում է Անձավագետների միջազգային միության եւ Էքսկուրսիոն քարանձավների միջազգային միության ընդունած փաստաթղթերի պահանջներին համապատասխան։
Առանձնահատկություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Քարանձավն ունի լաբիրինթոսային կառուցվածք, և իրենից ներկայացնում է հիմնականում նեղ և երկար սրահների համակարգ: Սրահների երկարությունը սովորաբար տատանվում է 10-50, լայնությունը՝ 1-3, բարձրությունը՝ 1-10 մետրերի միջև:
- Քարանձավի ընդանուր երկարությունը կազմում է 1385 մ, պրոյեկտիվ երկարությունը՝ 1315մ, մակերեսը՝ 2550 մ2, ծավալը՝ 5718 մ3, իսկ հատակի ամենաբարձր և ամենացածր կետերի միջև եղած տարբերությունը (դենիվելյացիա)՝ 38 մ։
- Քարանձավն ունի 5 մուտք, որոնք տեղադրված են Գնիշիկաձորի կիրճի լանջին` ծովի մակերևույթից 1060-1080 մ բարձրությունների վրա: Դրանք ընկած են Գնիշիկ գետի հունից 20-40 մ բարձրությունների վրա: Մուտքերն ունեն տարբեր ձևեր, դրանցից ամենափոքրն ունի շրջանի ձև` մոտ 1 մ տրամագծով, իսկ ամենամեծը` եռանկյունաձև` մոտ 8 մ բարձրությամբ և 5 մ հիմքով:
- Օդի ջերմաստիճանը ողջ տարվա ընթացքում կազմում է +7+80C՝ անկախ դրսի ջերմաստիճանից։
- Մագելանի քարանձավում հայտնաբերվել են 10-12 տեսակի չղջիկներ, որոնց մի մասը գրանցված է Հայաստանի կենդանինիների կարմիր գրքում։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 GEOnet Names Server — 2018.