Հռոմեական պատմություն (Մոմզեն)
Հռոմեական պատմություն գերմ.՝ Römische Geschichte | |
|---|---|
| Հեղինակ | Թեոդոր Մոմզեն |
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | Պատմագիտական ստեղծագործություն |
| Բնօրինակ լեզու | գերմաներեն |
| Հրատարակման տարեթիվ | 1854 |
«Հռոմեական պատմություն» (գերմ.՝ Römische Geschichte), Թեոդոր Մոմզենի հիմնարար աշխատությունը Հին Հռոմի պատմության վերաբերյալ, նրա գիտական աշխատություններից ամենահայտնին։ Հիմնվելով պատմական աղբյուրների կորպուսի վրա, որը գտել է հեղինակը Իտալիայում կատարած իր ճանապարհորդությունների ժամանակ։ Ըստ ժամանակակիցների՝ «"Հռոմեական պատմությունը" մի օր հայտնի դարձրեց Մամզենին»[1]։
1902 թվականին Մոմզենին շնորհվել է գրականության Նոբելյան մրցանակ՝ «պատմական գրականության մեծագույն կենդանի վարպետին, հատուկ հիշատակելով «Հռոմեական պատմություն» մոնումենտալ աշխատությունը» ձևակերպմամբ[2]։
Միտք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1850 թվականին Մոմզենը, ով այն ժամանակ 32 տարեկան էր և Լայպցիգի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր, հրավիրվեց հանրային դասախոսություն կարդալու, որը նվիրված էր Գրաչի եղբայրների հողային օրենսդրությանը։ Դասախոսությունն այնպիսի հաջողություն ունեցավ, որ, ըստ Մոմզենի, «երկու օր անց հրատարակիչներ Ռայմերն ու Հիրզելը խնդրեցին ինձ գրել հռոմեական պատմություն իրենց շարքի համար»[3]։ Քանի որ Մամզենը 1851-ին հեռացվեց համալսարանից՝ հեղափոխական գործունեության համար և զրկվեց Սաքսոնիայում դասավանդելու իրավունքից, նա ընդունեց հրատարակիչների առաջարկը «մասամբ ապրուստ վաստակելու և մասամբ այն պատճառով, որ աշխատանքն ինձ շատ էր հետաքրքրում»[4]։
Հրատարակիչներ Կարլ Ռայմերը և Սոլոմոն Հիրզելը ձգտում էին հրատարակել գրքեր, որոնք հասանելի և գրավիչ լինեին կրթված հանրության համար՝ պահպանելով հրատարակությունների ակադեմիական խստությունը։ Մամզենը, ով ուներ որոշակի փորձ որպես լրագրող, ինչպես նաև գիտական հետազոտություններ, կարողացավ դառնալ հրատարակիչներին գոհացնող հեղինակ[5]։«Ժամանակն է եկել նման աշխատանքի համար,- գրել է Մամզենն այս առնչությամբ,- որն առավել քան երբևէ կներկայացնի մեր հետազոտության արդյունքները ավելի լայն լսարանի համար»[6][7]։
Հրապարակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հրատարակվել են առաջին երեք հատորները (Գրքեր 1–5), որոնք ընդգրկում են Իտալիայի վաղ պատմությունից (մինչև Հռոմի հիմնադրումը) մինչև Հանրապետության անկումը (մինչև և ներառյալ Թափսուսի ճակատամարտը մ.թ.ա. 46-ին) շրջանը։ 1854–1857 թթ., 5 Հռոմեական գավառներին նվիրված 8-րդ հատորը (8-րդ գիրքը) լույս է տեսել 1885 թվականին, սակայն 4-րդը (6-7-րդ գրքերը), որը պետք է նախանշեր կայսրերի գահակալությունը Դիոկղետիանոսից առաջ, չի գրվել. այն վերականգնվել է Մոմզենի գրառումներից և գծագրերից (ըստ դասախոսությունների, պատմությունը հասցվել է մինչև 418 թվականին Վալիայի օրոք Վեստգոթական թագավորության ձևավորումը)։
Գերմանիայում, Մոմզենի կենդանության օրոք, աշխատանքը անցել է 9 հրատարակության։
Ռուսերեն առաջին թարգմանությունը կատարել է Ս. Ա. Շեստակովը 1858 թվականին, 1885-1887 թվականներին։ Լույս է տեսել Կ.Տ.Սոլդատենկովի հրատարակությունը՝ Վ.Ն.Նևեդոմսկու և Ա.Ն.Վեսելովսկու թարգմանությամբ։ Առաջին 3 հատորների ժողովածուն պատվիրել է արքայազն Ա.Կ. Գորչակովը պատմաբան Ն.Դ. Չեչուլինին և հրատարակվել 1909 թվականին (2009 թվականին այն թողարկվել է որպես աուդիոգիրք Ս.Վ. Ֆեդոսովի կատարմամբ)։
Անգլերեն թարգմանություն է արել Վ. Դիքսոնը Գլազգոյի համալսարանից և հրատարակվել 1861 և 1894 թվականներին։
Ստեղծագործությունը հետագայում թարգմանվել է բազմաթիվ եվրոպական լեզուներով։ Գիրքը դեռ չի թարգմանվել հայերեն։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ G. P. Gooch, History and Historians in the Nineteenth Century (London: Longmans, Green 1913, 4th impr. 1928) at 456.
- ↑ «Theodor Mommsen in 1902: 'the greatest living master of the art of historical writing, with special reference to his monumental work, A history of Rome'» http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/shortfacts.html Արխիվացված 2013-07-18 Wayback Machine.
- ↑ G. P. Gooch, History and Historians in the Nineteenth Century (1913, 1928) с.456, цитирует письмо Моммзена новеллисту Фрейтагу.
- ↑ Cf., Alexander Demandt, «Introduction» at 1-35, 1, in Mommsen, A History of Rome under the Emperors (London: Routledge 1996).
- ↑ Sauders and Collins, «Introduction» at 1-17, 5-6, to their edition of Mommsen, History of Rome (New Haven: Meridian Books 1958).
- ↑ Gooch, History and Historians in the Nineteenth Century (1913, 1928), с. 456, цитирует письмо Моммзена Хензену.
- ↑ On a different note, Mommsen would marry Marie Reimer, the daughter of his Leipzig publisher; together they had sixteen children. T. Wiedemann, «Mommsen, Rome, and the German Kaiserreich» 36-47, at 44, in Mommsen, A History of Rome under the Emperors (1992; 1996).
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Римская история» в 5 книгах (тома 1—3). Компендиум 1909 г. Н. Д. Чечулин. Тот же текст на одной html-странице: Компендиум 1909 г. Н. Д. Чечулин
- «Римская история» в 6 книгах (тома 1—3, 5) на портале История древнего рима (ancientrome)
- «Римская история» в 5 томах на англ. языке: том I, том II, том III, том IV, том V.
- «Римская история» в 5 томах на немецком языке, оригинальный текст, Проект «Гутенберг»