Հեռախոսային կայան

Հեռախոսային կայան, հեռախոսակայան, հեռախոսային ցանցի կապուղիների կոմուտացման համար նախատեսված տեխնիկական միջոցների համալիր։ Հեռախոսային կայանում կատարվում է հեռախոսային որոշակի կապուղիների միացում և անջատում, այդ նպատակով միավորվում և բաշխվում է հեռախոսային հաղորդումների հոսքը՝ ըստ կապի ուղղությունների։ Հեռախոսային կայանի կապի հանգույցի մի տարատեսակն է. սովորաբար այն տեղավորվում է հատուկ շենքում։ Ըստ կոմուտացման եղանակի՝ հեռախոսային կայանները լինում են ձեռքի (ՁՀԿ) և ավտոմատ (ԱՀԿ)։

ՁՀԿ-ում կապուղիների կոմուտացումը կատարում է օպերատոր-հեռախոսավարուհին՝ հեռախոսային կոմուտատորով,
ԱՀԿ-ում միացումները կատարվում են ավտոմատ կերպով, կառավարվելով էլեկտրական հոսանքի իմպուլսներով, որոնք ձևավորվում են կանչող աբոնենտի հեռախոսային ապարատի համարա հավաքիչով։

Քաղաքային ԱՀԿ (տես նկարում) կազմված է կրոսից, ավտոմատների սրահից, գեներատորային, կուտակիչային և օժանդակ բաժիններից։ Կրոսում տեղադրված է փոխարկման գլխավոր վահանը, որի գծային կողմին միացվում են աբոնենտային գծերը, իսկ կայանային կողմին՝ ավտոմատային սրահից եկող լարերը։ Ավտոմատային սրահամ տեղադրված են կոմուտացիոն սարքերը, որոնց միջոցով կատարվում է աբոնենտային գծերի անհրաժեշտ կոմուտացումը։

ԱՀԿ-ի էլեկտրասնուցումը կատարվում է փոփոխական հոսանքի ցանցից, էլեկտրական ուղղիչի միջոցով, որին զուգահեռ միացվում է կուտակիչային մարտկոցը՝ լարման բաբախումները հարթելու համար։ Կուտակիչային մարտկոցը, բացի այդ, ծառայում է իբրև հոսանքի պահեստային աղբյուր՝ ցանցի լարման կարճատև անջատման դեպքում։ Ըստ կոմուտացման սարքերի տեսակի տարբերում են՝ դեկադա-քայլային համակարգի, կոորդինատային համակարգի, էլեկտրոնային և քվազիէլեկտրոնային ԱՀԿ։

Դեկադա-քայլային համակարգի ԱՀԿ-ում կոմուտացման հիմնական տարրերը սահող կոնտակտներով քայլային և դեկադա-քայլային փնտրիչներն են։
Կոորդինատային համակարգի ԱՀԿ-ում կոմուտացման հիմնական մեխանիզմը ռելեային կոնտակտներով բազմապատիկ կոորդինատային միացուցիչն է։
Էլեկտրոնային ԱՀԿ-ի սարքավորման մեջ օգտագործված են մագնիսական և կիսահաղորդչային նյութերի հատկությունները։ Այդպիսի ԱՀԿ բնութագրվում է բարձր հուսալիությամբ ու արագագործությամբ, շահավետությամբ և ոչ մեծ չափերով։ Սակայն էլեկտրոնային ԱՀԿ-ի օգտագործումը դանդաղում է էլեկտրոնային կոնտակտների ոչ բավարար որակի պատճառով։
Քվազիէլեկտրոնային ԱՀԿ զերծ է հիշյալ թերությունից։ Նրա կառավարող սարքավորումը հագեցած է էլեկտրոնային գործիքներով, իսկ կոմուտացման սարքերը պատրաստված են էլեկտրամեխանիկական փոքրածավալ, արագագործ, հերմետիկ փակված ռելեներից (հերկոններից)։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 357)։