Հավակատար
| Հավակատար | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ծաղկած բույսի ընդհանուր տեսքը
|
||||||||||||||
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||||||
|
||||||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||||||
| Amaranthus L., 1753 | ||||||||||||||
| Հոմանիշներ | ||||||||||||||
 |
||||||||||||||
|
|
Հավակատար (լատիներեն՝ Amaranthus), հավակատարազգիների ընտանիքի միամյա և բազմամյա բույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 5 (այլ տվյալներով՝ 80) տեսակ։
Բովանդակություն
Կենսաբանական նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տերևները հերթադիր են, ամբողջական, ծաղիկները՝ մանր, միասեռ (հազվադեպ՝ երկսեռ), կանաչ, դեղնավուն, վառ կարմրավուն՝ խմբված հասկանման ծաղկաբույլերում։ Ցողունը ճյուղավորվող է, կանգուն, փռվող, սպիտակ, կանաչավուն, կարմրավուն, թավոտ կամ անթավ, բարձրությունը՝ 20-100 սմ։ Տերևները հերթադիր են, ամբողջական, երկարավուն, երկարավուն-ձվաձև կամ հակադիր ձվաձև։ Ծաղկաբույլը հուրանանման է, ծաղիկները՝ միասեռ, մանր, թաղանթանման, կանաչ, դեղին, ծիրանագույն։ Ծաղկում է հուլիս-օգոստոսին։ Պտուղն ընկուզիկանման է։ Սերմերը կլորավուն են, հարթ, փայլուն, ոսպանման՝ սև-շագանակագույն երանգով։
Հայաստանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
ՀՀ-ում՝ 5 տեսակ՝
- հավակատար սպիտակ (A. albus),
- հավակատար դիմակավորված (A. graecizans),
- հավակատար սովորական (A. retroflexus),
- հավակատար թելուկատերեվ (A. blitoides)։
Տարածված են գրեթե բոլոր մարզերում, իսկ հավակատար հուրանավոր (A.hybridus)՝ հանդիպում է միայն Լոռու մարզում։ Աճում է աղբոտ վայրերում և որպես մոլախոտ՝ ուշ գարնանացան, շարահերկ բույսերի ցանքերում, բանջարանոցներում, տնկարկներում և այլն։
ՀՀ-ում հայտնի է 4 տեսակ. հուրանավոր, սպիտակ, դիմակավորված, սովորական՝ տարածված Ստեփանավանի, Մասիսի, Եղեգնաձորի, Սևանի աղբոտ վայրերում, ցանքատարածություններում։
Նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Որոշ տեսակների մատղաշ տերևներն ուտելի են (պարունակում են վիտամիններ C, E), որոշները մշակվում են որպես գեղազարդիչ բույս[1]:
Տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռուսաստանում հայտնի են 4 տեսակ.
.jpg)
Ուրիշ տեսակներ։
- Amaranthus acanthochiton
- Amaranthus acutilobius
- Amaranthus arenicola
- Amaranthus australis
- Amaranthus bigelovii
- Amaranthus brownii
- Amaranthus californicus
- Amaranthus cannabinus
- Amaranthus caudatus
- Amaranthus chihuahuensis
- Amaranthus chlorostachys
- Amaranthus crassipes
- Amaranthus crispus
- Amaranthus cruentus
- Amaranthus deflexus
- Amaranthus dubius
- Amaranthus fimbriatus
- Amaranthus floridanus
- Amaranthus gangeticus
- Amaranthus graecizans
- Amaranthus greggii
- Amaranthus hybridus
- Amaranthus hypochondriacus
- Amaranthus leucocarpus
- Amaranthus lineatus
- Amaranthus lividus
- Amaranthus mantegazzianus
- Amaranthus minimus
- Amaranthus muricatus
- Amaranthus obcordatus
- Amaranthus oleraceous
- Amaranthus palmeri
- Amaranthus paniculus
- Amaranthus polygonoides
- Amaranthus powellii
- Amaranthus pringlei
- Amaranthus pumilus
- Amaranthus quitensis
- Amaranthus rudis
- Amaranthus scleropoides
- Amaranthus spinosus
- Amaranthus standleyanus
- Amaranthus thunbergii
- Amaranthus torreyi
- Amaranthus tricolor
- Amaranthus tuberculatus
- Amaranthus viridis
- Amaranthus watsonii
- Amaranthus wrightii
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Большая советская энциклопедия
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Бернардино де Саагун, Куприенко С.А. Общая история о делах Новой Испании. Книги X-XI: Познания астеков в медицине и ботанике / Ред. и пер. С. А. Куприенко.. — К.: Видавець Купрієнко С.А., 2013. — 218 с. — (Месоамерика. Источники. История. Человек). — ISBN 978-617-7085-07-1
- Терентьева Е. Амарант — растение прошлого и будущего // В мире растений. — 2003. — № 10.
- Железнов А. В. Амарант — хлеб, зрелище и лекарство // Химия и жизнь. — 2005. — № 6. — С. 56—61.
- Стрижев А. Амаранты // Наука и жизнь. — 1979. — № 11. — С. 159—160.
- Howard, Brian Clark. "Amaranth: Another Ancient Wonder Food, But Who Will Eat It?". National Geographic Online, August 12, 2013.
- Lenz, Botanik der alt. Greich. und Rom. Botany of old. (1859)
- J. Murr, Die Pflanzenwelt in der griech. Mythol. Plants in Greek Mythology. (1890)
- Fanton M., Fanton J. Amaranth The Seed Savers' Handbook. (1993)
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Амарант на сайте USDA NRCS (անգլ.) Проверено 20 сентября 2008 г.
- Grain amaranth, Crops For A Future
- Trivialnamen in vielen Sprachen.
- Lebensmittellexikon
- Anbau und Nährstofftabelle
Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։  |
| Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |
