Կողոպուտ Նորմալմսթորգ հրապարակում
| Կողոպուտ Նորմալմսթորգ հրապարակում | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | բանկի կողոպուտ և պատանդների գերեվարում |
| Երկիր |  Շվեդիա |
| Տեղադրանք | Norrmalmstorg? |
| Տարեթիվ | օգոստոսի 23, 1973-օգոստոսի 28, 1973 |
Կողոպուտ Նորմալմսթորգ հրապարակում, բանկի կողոպուտ պատանդառությամբ, որը հայտնի է դարձել Ստոկհոլմի համախտանիշ տերմինի առաջացմամբ։ Տեղի է ունեցել Շվեդիայի Ստոկհոլմ քաղաքի Նորմալմսթորգ հրապարակում 1973 թվականին և դարձել է Շվեդիայում առաջին քրեական իրադարձությունը, որը լուսաբանվել է հեռուստատեսությամբ ուղիղ եթերով[1]։ Դատապարտված հանցագործ Յան-Էրիկ Ուլսոնը, ով արձակուրդ է ստացել բանտից, որոշել է կրկին թալանել բանկը՝ չորս պատանդ վերցնելով։ Պատանդ վերցնելու իրավիճակում ոստիկանությունը համաձայնել է բանկ բերել նրա ընկերոջը՝ Քլարկ Ուլոֆսոնին։ Հանցագործներին հաջողվել է կապվածության հարաբերություններ ձևավորել պատանդների հետ, ովքեր սկսել են պաշտպանել իրենց զավթիչներին՝ չնայած վերջիններիս կրկնվող սպառնալիքներին։ Պատանդ վերցնելուց 5 օր անց ոստիկանությունն արցունքաբեր գազ է կիրառել, և կողոպտիչները հանձնվել են։ Ուլսոնը դատապարտվել է 10 տարվա ազատազրկման կողոպուտի համար, իսկ Ուլոֆսոնը, ի վերջո, արդարացվել է։ Պատանդների պարադոքսալ գործողությունները հանգեցրել են դեպքի նկատմամբ զգալի ակադեմիական և հասարակական հետաքրքրության, ներառյալ 2003 թվականի շվեդական հեռուստատեսային ֆիլմը և 2018 թվականի ամերիկյան ֆիլմը։
Իրադարձություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1973 թվականի օգոստոսի 23-ին Յան-Էրիկ «Յաննե» Ուլսոնը՝ կրկնահանցագործ, ով կատարել է մի քանի զինված կողոպուտներ և բռնության գործողություններ, որոնցից առաջինը կատարել է 16 տարեկանում[1], բանտից արձակուրդ է ստացել և եկել Ստոկհոլմի կենտրոնում գտնվող Նորմալմստորգ հրապարակում գտնվող Kreditbanken բանկի շենք և կողոպուտի փորձ է կատարել[2][3]։ Ինգեմար Վարպֆելդտի անմիջապես ոստիկանություն է կանչվել, երկու ոստիկան մտել են շենք։ Ուլսոնը կրակ է բացել և վիրավորել ոստիկան Ինգեմար Վարպֆելդտի ձեռքը[4]։ Մեկ այլ ոստիկանի Ուլսոնը հրամայեց նստել աթոռին և «ինչ-որ բան երգել», նա սկսեց երգել Էլվիս Փրեսլիի «Lonesome Cowboy»[4]։ Այնուհետև Ուլսոնը պատանդ է վերցրել չորս մարդու։ Նա պահանջել է, որ իր մոտ բերեն իր ընկեր Քլարկ Ուլոֆսոնին, ինչպես նաև 3 մլն շվեդական կրոն, 2 ատրճանակ, զրահաբաճկոններ, սաղավարտներ և արագընթաց մեքենա[2][3]։
Կառավարությունը թույլտվություն տվեց Ուլոֆսոնին որպես կապի ալիք բերել ոստիկանության բանակցողների հետ միասին։ Պատանդներից մեկը՝ Քրիստին Էնմարկը, ասել է, որ իրեն ապահով է զգում Ուլսոնի և Ուլոֆսոնի հետ, բայց վախենում է, որ ոստիկանությունը կարող է իրավիճակը սրել բռնի մեթոդների կիրառմամբ[5]։ Ուլսոնը և Ուլոֆսոնը բարիկադավորվել են ներքին գլխավոր պահեստում, որտեղ նրանք պատանդներ են պահել։ Բանակցողները համաձայնել են, որ կողոպտիչները կարող են փախուստի մեքենա ստանալ, սակայն նրանց թույլ չեն տա պատանդներ վերցնելв[6]։
Ուլսոնը հեռախոսազանգ է կատարել վարչապետ Ուլոֆ Պալմեյին և ասել, որ կսպանի պատանդներին՝ ամրապնդելով սպառնալիքը՝ պատանդներից մեկին խեղդամահ անելով. երբ նա անջատեց հեռախոսը, լսվեց նրա ճիչը[4]։ Հաջորդ օրը կողոպտիչները ևս մեկ անգամ զանգահարեցին Պալմային։ Այս անգամ Պալմեի հետ խոսել է պատանդ Քրիստին Էնմարկը։ Նա ասել է, որ շատ դժգոհ է վարչապետի վերաբերմունքից և խնդրել է նրան թույլ տալ կողոպտիչներին պատանդների հետ լքել տեղը[4]։
Ուլոֆսոնը քայլում էր պահոցում՝ երգելով Ռոբերտա Ֆլեքի «Killing Me Softly»-ը[4]։ Օգոստոսի 26-ին ոստիկանությունը վերևից անցք է բացել բնակարանի գլխավոր պահոցում։ Փոսի միջով Ուլոֆսոնի հետ միասին արվել է պատանդների լայնորեն տարածված լուսանկարը։ Ուլոֆսոնը երկու անգամ կրակել է իր զենքի անցքի վրա և երկրորդ փորձից վիրավորել ոստիկանի ձեռքն ու դեմքը[1]։
Ուլսոնը կրակել է իր զենքից և սպառնացել սպանել պատանդներին, եթե գազային հարձակման որևէ փորձ կատարվի[7]։ Չնայած դրան, օգոստոսի 28-ին ոստիկանությունը գազ բաց թողեց, և կես ժամ անց Ուլսոնն ու Ուլոֆսոնը հանձնվեցին։ Պատանդներից ոչ մեկը երկարատև վնասվածքներ չի ստացել[1]։
Կողոպուտից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուլսոնը և Ուլոֆսոնը մեղավոր են ճանաչվել կողոպուտի մեջ և դատապարտվել երկարատև ազատազրկման։ Այնուամենայնիվ, Ուլոֆսոնը պնդում էր, որ ինքը չի օգնել Ուլսոնին և փորձել է փրկել պատանդներին՝ պահպանելով հանգիստ միջավայր։ Վերաքննիչ դատարանում Ուլոֆսոնի դատավճիռը չեղարկվել է։ Ավելի ուշ նա մի քանի անգամ հանդիպել է պատանդ Քրիստին Էնմարկի հետ, և նրանց ընտանիքները ընկերներ են դարձել։ Հետագայում նա չդադարեց հանցագործություններ կատարել[1]։
Ուլսոնը դատապարտվել է 10 տարվա ազատազրկման[8]։ Նա շատ հիացած նամակներ է ստացել այն կանանցից, ովքեր նրան գրավիչ են համարել։ Հետագայում նա ամուսնացավ նրանցից մեկի հետ (երբեմն սխալմամբ պնդում են[9], որ դա նախկին պատանդներից մեկն էր)։ Նշվում է, որ ազատ արձակվելուց հետո նա շարունակել է հանցագործություններ կատարել։ Նա 10 տարի թաքնվել է Շվեդիայի իշխանություններից ենթադրյալ ֆինանսական հանցագործությունների պատճառով, սակայն 2006 թվականին մեղայականով ներկայացել է ոստիկանություն, որտեղ նրան հայտնել են, որ մեղադրանքի հետաքննությունը դադարեցվել է[10]։
Հոգեբույժ Նիլս Բեյերութը, ով միջադեպի ժամանակ խորհուրդ է տվել ոստիկանությանը, և որի որոշումները քննադատվել են պատանդների կողմից, նրանց վարքագիծը բացատրելու համար հորինել է norrmalmstorgssyndromet (Նորմալմստորգի համախտանիշ) տերմինը[11][12]։ Պատանդները, չնայած Ուլսոնի սպառնալիքներին, ագրեսիա չեն ցուցաբերել ոստիկանության կամ միմյանց նկատմամբ[1]։
1996 թվականին Ուլսոնը թաիլանդցի կնոջ և նրանց որդու հետ տեղափոխվեց հյուսիսարևելյան Թաիլանդ[4][13], իսկ 2013 թվականին վերադարձավ Շվեդիա։ 2009 թվականին Շվեդիայում հրատարակվել է Ուլսոնի ինքնակենսագրությունը Stockholms-syndromet[1]։
2013 թվականի օգոստոսի 23-ին Նորմալմսթորգ հրապարակում տեղի ունեցած կողոպուտի 40-ամյակի կապակցությամբ թերթերը հարցազրույց են վերցրել մասնակիցներից, իսկ հեռուստատեսությունը լուսաբանել է կողոպուտի տարելիցը[1]։
Մշակութային ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 2003 թվականի հեռուստաֆիլմը Norrmalmstorg ռեժիսոր Հաքան Լինդեն անճիշտ հիմնված է իրադարձությունների վրա[14]։
- Ջո Մենոյի Ստոկհոլմ 1973 կարճ գեղարվեստական պատմությունը հրապարակվել է ամերիկյան Timothy McSweeney' s Quarterly Concern գրական ամսագրում։
- Մի անգամ Ստոկհոլմում (Stockholm), ռեժիսոր Ռոբերտ Բուդրոյի 2018 թվականի ֆիլմը պատմում է կողոպուտի գեղարվեստական պատմությունը[15]։
- Muse խմբի Absolution ալբոմի Stockholm Syndrome երգը հիմնված է իրադարձությունների վրա։
Ստոկհոլմի համախտանիշի ընդհանուր հայեցակարգը և Ստոկհոլմի համախտանիշ տերմինն ինքնին բազմիցս հիշատակվել են ժողովրդական մշակույթում։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 40 år sedan Norrmalmstorgs dramat Արխիվացված 1 Հուլիս 2015 Wayback Machine
- ↑ 2,0 2,1 «Norrmalmstorgsdramat». Nationalencyklopedin (շվեդերեն). Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 19-ին.
- ↑ 3,0 3,1 «Norrmalmstorg Robbery Which Defined the [[Stockholm Syndrome]]». Trevl - Discover Places To Visit In Stockholm (անգլերեն). 2018 թ․ հոկտեմբերի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 7-ին.
{{cite web}}: URL–wikilink conflict (օգնություն) - ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Karlsson, Jan (1999 թ․ մայիսի 2). «Rånarens krav: släpp Clark fri» [The robbers demand: set Clark free]. Aftonbladet (շվեդերեն). էջ 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 16-ին.
{{cite news}}: More than one of|accessdate=and|access-date=specified (օգնություն) - ↑ «The Birth of "Stockholm Syndrome," 40 Years Ago - History in the Headlines». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 14-ին.
- ↑ «Nils Bejerot: Strategin i sexdagarskriget vid Norrmalmstorg» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 27-ին.
- ↑ Radio, Sveriges. «40 år sedan Norrmalmstorgsdramat - Avgörande ögonblick». sverigesradio.se (շվեդերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 7-ին.
- ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 28-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link) - ↑ Annin, Peter Hostages: Living in The Aftermath(անգլ.) // U.S. News & World Report : newspaper. — 1985. — С. 34.. — «Two women even became engaged to two of the hostage takers.».
- ↑ «Janne Olsson anmälde sig själv | Kvällsposten». www.expressen.se (շվեդերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 7-ին.
- ↑ Jess Hill See What You Made Me Do: Power, Control and Domestic Abuse. — 2019. — С. 75—76.
- ↑ «Nils Bejerot - Uppslagsverk - NE.se». www.ne.se. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 7-ին.
- ↑ «'Inhuman beast' finds his peace». 2010 թ․ մարտի 21.
- ↑ Jeanette Gentele (2003 թ․ սեպտեմբերի 1). «Norrmalmstorgsdramat blir riktigt spännande tv». Svenska Dagbladet (շվեդերեն). Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 16-ին.
- ↑ Grobar, Matt; Grobar, Matt (2018 թ․ ապրիլի 19). «Ethan Hawke & Noomi Rapace Learn True Meaning Of 'Stockholm' Syndrome — Tribeca Studio». Deadline (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 27-ին.