Կախարդի ավելներ

Կախարդի ավելներ, բույսերի հիվանդություն։ Բնորոշվում է բույսի համատարած ճյուղավորվածությամբ, թերզարգացած տերևներով, նուրբ կարճացած ճյուղերի առաջացմամբ, որոնք սովորաբար պտղատու չեն։ Հարուցում են մերկապայուսակավոր սնկերը (բալենու, սալորենու, կեչու)։ Հիվանդության պատճառ կարող են լինել բույսերի վրա միջատների առաջացրած վնասվածքները։ Առավել վնասաբեր է բալենու կախարդի ավելները (հարուցիչը Exoascus cerasi սունկն է)։ Ծառը, որը ունի կախարդի ավել հանդիսանում է քիմեռ։

Նկարագրություն

Այս երևույթը հանդիպում է գրեթե բոլոր ծառատեսակների մոտ, սակայն դրա բնույթի հարցը դեռ վերջնականապես չի լուծվել։ Դասական տեսակետը, որը ներկայացված է անտառային ֆիտոպաթոլոգիայի դասագրքերում, այն է, որ կախարդի ավելը ունի պաթոլոգիական ծագում և առաջանում է տարբեր տեսակի ժանգային սնկերի ազդեցության արդյունքում։ Սնկի կենսագործունեության հետևանքով տեղի է ունենում աճող հյուսվածքների անոմալ աճ և մորֆոգենեզի բնույթի փոփոխություն։ Կախարդի ավելի առաջացման պատճառ կարող են լինել նաև տարբեր միկրոօրգանիզմներ, օրինակ՝ միկոպլազմաներ։

Մեկ այլ տեսակետի համաձայն^[1], պատճառը բույսի ախտահարումն է հատուկ խմբերով՝ ֆիտոպլազմաներով (Phytoplasma)։ Ֆիտոպլազմաները փոխանցվում են միջատների միջոցով։ Նրանց օգնությամբ բույսի օրգանիզմում հայտնված բակտերիաները խանգարում են բույսի բնականոն զարգացմանը, ինչի արդյունքում բույսը կարող է արտադրել միայն ռուդիմենտար տերևներ՝ ծաղիկների փոխարեն։ Արդյունքում, վարակված բույսը ծառայում է միայն բակտերիաների տարածման համար։ Ծաղիկների բնականոն զարգացման դադարեցման պատճառ հանդիսանում է ֆիտոպլազմաների կողմից արտադրվող SAP54 սպիտակուցը։ Դրա կառուցվածքը շատ նման է որոշ բույսերի սպիտակուցների կառուցվածքին, ինչի արդյունքում բույսերի սպիտակուցները կապվում են SAP54-ի հետ և այլևս չեն կարողանում կատարել իրենց գործառույթը, որը կապված է ծաղկի ձևավորման հետ։ Նմանությունը կարելի է բացատրել երկու սպիտակուցների ընդհանուր էվոլյուցիոն ծագմամբ, սակայն հետազոտողները հակված են կարծելու, որ բակտերիալ սպիտակուցը աստիճանաբար նմանվել է բուսական սպիտակուցին՝ բույսի օրգանիզմի հետ հարմարվելու գործընթացում։

Բացի բացահայտ պաթոլոգիականներից, հանդիպում են նաև էապես այլ ձևի կախարդի ավելներ։ Դրանք տարբերվում են բնականոն կենսունակությամբ, բարձր դիմացկունությամբ, սպորադիկ տարածմամբ և որևէ պաթոգենի կամ նրանց կենսագործունեության հետքերի բացակայությամբ։ Հետևաբար, հնարավոր է, որ դրանք սոմատիկ մուտացիաներ են։ Մուտացիաները ներկայացնում են գենոտիպի կառուցվածքային փոփոխություններ և հանդիսանում են ժառանգական փոփոխականության հիմքը։ Հետևաբար, դրանք կարևոր դեր են խաղում տեսակառաջացման և սորտերի ձևավորման գործընթացում։

Որոշ մերկասերմերի ներկայացուցիչների կախարդի ավելների կլոններ օգտագործվում են սելեկցիոն ծրագրերում և դեկորատիվ սորտերի ստեղծման համար, քանի որ դրանք տարբերվում են արժեքավոր հատկություններով՝ բարձր կենսունակությամբ, դանդաղ աճով, արագ և առատ պտղաբերությամբ^[2]։ Կախարդի ավելների սերմնացան սերունդում, որը ստացվել է տարբեր տեսակի մերկասերմային բույսերից (Larix sibirica Ledeb., Picea obovata Ledeb., Pinus sibirica Du Tour, Pinus sylvestris L. և այլն), տեղի է ունենում մասնակի տարբերակում՝ որոշ սածիլներ ունեն այս տեսակի խեժաբույսերի սովորական տեսքը, իսկ մյուսները դառնում են առատորեն ճյուղավորվող թզուկներ^[3]։

Հասարակ սոճիների մոտ, որոնք ունեն կախարդի ավել, գենոմային և քրոմոսոմային մուտացիաների քանակը ավելի բարձր է, քան նորմալ ծառերի մոտ։ «Կախարդի ավել» ունեցող ծառերը առանձին դեպքերում պարունակում են տրիպլոիդ և տետրապլոիդ բջիջներ։ Միտոզի ընթացքում նկատվում են հետաձգվող և քաոսային շարժվող քրոմոսոմներ, կամուրջներ, ս-միտոզ։ Սոճիները, որոնք ունեն կախարդի ավել, ունեն ավելի մեծ ակտիվություն նուկլեոլի ձևավորման գոտիներում, ինչպես նաև խանգարում նուկլեոլի կառուցվածքի և ֆունկցիայի մեջ ինտերֆազային կորիզներում։ Հայտնաբերվել են նուկլեոլի անոմալ ձևեր և այսպես կոչված «մնացորդային նուկլեոլ» միտոզի մետաֆազում։ Նմանատիպ անոմալիաներ նկարագրված են Չեռնոբիլի գոտու բույսերի մոտ։ Դրանք կարող են առաջանալ որևէ սթրեսային գործոնների ազդեցության հետևանքով^[4]։

Էկոլոգիական դերը

Կախարդի ավելները ծառայում են որպես բնադրման միջավայր թռչունների և կաթնասունների համար, օրինակ՝ հյուսիսային թռչող սկյուռները, որոնք բնադրում են դրանց մեջ^[5]^[6]։

Ծանոթագրություններ

↑ «How plants turn into zombies». University Jena. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-10-23-ին. Վերցված է 2016-10-23-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Ямбуров М. С., Горошкевич С. Н. "Ведьмины мётлы" кедра сибирского как спонтанные соматические мутации: встречаемость, свойства и возможности использования в селекционных программах // Хвойные бореальной зоны. — 2007. — Т. XXIV. — № 2—3. Архивировано из первоисточника 30 Դեկտեմբերի 2013.
↑ Ямбуров М. С., Горошкевич С. Н., Третьякова И. Н., Хихлова О. В., Лукина А. В. Ведьмины мётла мутационного типа как перспективный источник для получения новых декоративных форм хвойных растений // Вестник Иркутской сельскохозяйственной академии. — 2011. — Т. 44. — № 4. — С. 153—160.
↑ Муратова Е. Н., Седельникова Т. С. Геномные и хромосомные мутации у сосны обыкновенной (Pinus sylvestris L.) в экстремальных условиях произрастания // Хвойные бореальной зоны. — 2004. — С. 128—140. Архивировано из первоисточника 31 Դեկտեմբերի 2013.
↑ Mowry, Robert A. (2008). «Northern Flying Squirrel» (PDF). Alaska Department of Fish and Game. Վերցված է 2 June 2020-ին.
↑ Paragi, Thomas; Rodman, Sue (2020). «Maintaining wildlife habitat in the boreal forest of Alaska» (PDF). Alaska Department of Fish and Game. էջեր 18–19. Վերցված է 2 June 2020-ին.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատված վերցված է «Գյուղատնտեսական հանրագիտարանից», որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում-Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

[1] «How plants turn into zombies». University Jena. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-10-23-ին. Վերցված է 2016-10-23-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[2] Ямбуров М. С., Горошкевич С. Н. "Ведьмины мётлы" кедра сибирского как спонтанные соматические мутации: встречаемость, свойства и возможности использования в селекционных программах // Хвойные бореальной зоны. — 2007. — Т. XXIV. — № 2—3. Архивировано из первоисточника 30 Դեկտեմբերի 2013.

[3] Ямбуров М. С., Горошкевич С. Н., Третьякова И. Н., Хихлова О. В., Лукина А. В. Ведьмины мётла мутационного типа как перспективный источник для получения новых декоративных форм хвойных растений // Вестник Иркутской сельскохозяйственной академии. — 2011. — Т. 44. — № 4. — С. 153—160.

[4] Муратова Е. Н., Седельникова Т. С. Геномные и хромосомные мутации у сосны обыкновенной (Pinus sylvestris L.) в экстремальных условиях произрастания // Хвойные бореальной зоны. — 2004. — С. 128—140. Архивировано из первоисточника 31 Դեկտեմբերի 2013.

[5] Mowry, Robert A. (2008). «Northern Flying Squirrel» (PDF). Alaska Department of Fish and Game. Վերցված է 2 June 2020-ին.

[6] Paragi, Thomas; Rodman, Sue (2020). «Maintaining wildlife habitat in the boreal forest of Alaska» (PDF). Alaska Department of Fish and Game. էջեր 18–19. Վերցված է 2 June 2020-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]