Խաչակենտրոն

Խաչակենտրոնով եռանավ տաճարի հատակագիծ

Խաչակենտրոն Սուրբ Ֆրանցիսկոսի եկեղեցում, Կիտո

Խաչակենտրոն, եկեղեցական ճարտարապետության մեջ գլխավոր նավի և տրանսեպտի հատման տեղը, որտեղ խաչ է առաջանում։

Եկեղեցու ավանդական ուղղվածության դեպքում խաչակենտրոնով կարելի է անցնել արևմտյան նավ, հարավային և հյուսիսային տրանսեպտներ և եկեղեցու արևելյան մասում գտնվող այն հատվածը, որ նախատեսված է երգչախմբի համար։ Խաչակենտրոնը հաճախ նշանավորվում է աշտարակով կամ գմբեթով, ընդ որում աշտարակները բնորոշ են ռոմանական և գոթական տաճարներին, իսկ գմբեթները` Վերածննդի շրջանի տաճարներին։

Քանի որ խաչակենտրոնը բաց է բոլոր չորս կողմերի ուղղությամբ, աշտարակի կամ գմբեթի ծանրությունն ընկնում է անկյունների վրա. այդ իսկ պատճառով հուսալի կառույցի ստեղծումը ճարտարապետներից և շինարարներից պահանջում է որոշակի վարպետություն։ Նախկին հարյուրամյակներում տաճար կառուցողների չափից մեծ հավակնությունները նմանատիպ կառույցների փլուզման առիթ են դարձել։

Հատման բնույթից կախված` առանձնացնում են խաչակենտրոնի երկու տեսակ։ Առաջինի դեպքում նավն ու տրանսեպտը ունենում են հավասար բարձրություն, իսկ գմբեթի տակ գտնվող ուղղանկյունն ունենում է չորս նմանատիպ կամարներ։ Երկրորդ տեսակը ցածր տրանսեպտով խաչակենտրոնն է, որ բնորոշվում է ավելի ցածր, նեղ կամարներով, որոնք հստակ բաժանում են նավը, տրանսեպտն ու երգչախմբի համար նախատեսված հատվածը։

Գմբեթը կամ աշտարակը կարող են ունենալ լուսամուտներ` ձևավորելով լապտեր։ Վաղ միջնադարում խաչակենտրոնի ուղղանկյունը տաճարի նախագծման մեջ հաճախ օգտագործել են որպես չափման միավոր. նավի և տրանսեպտի երկարությունը եղել է խաչակենտրոնի ուղղանկյան կողմի բազմապատիկը։

Պատկերասրահ

• 
  Աշտարակով խաչակենտրոն, Քենթերբերիի տաճար
• 
  Աշտարակը խաչակենտրոնի վրա, Փարիզի Աստվածամոր տաճար
• 
  Սուրբ Պետրոսի տաճարը` խաչակենտրոնում գմբեթով
• 
  Սոլսբերիի տաճարը` խաչակենտրոնում աշտարակով

Գրականություն

• Прина Франческа, Демартини Елена 1000 лет мировой архитектуры. — М.: Омега, 2008. — 432 с. — ISBN 9785465016827

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խաչակենտրոն» հոդվածին։