Թեոդոսիա (Լևոն Ե Հայի կինը)
| Թեոդոսիա | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | 770-ականներ |
| Մահացել է | ոչ վաղ քան 826 |
| Քաղաքացիություն | .png){kind=small} Բյուզանդական կայսրություն |
| Մասնագիտություն | թագավորական կոնսորտ |
| Ամուսին | Լևոն Ե Հայ |
| Ծնողներ | հայր՝ Արշավիր |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | Byzantine empress? |
| Երեխաներ | Սմբատ Կոնստանդին |
Թեոդոսիա (հունարեն՝ Θεοδοσία; 770-ականներ - ոչ վաղ քան 826), Բյուզանդիայի Լևոն Ե Հայ կայսրի կինը։ Թեոդոսիան բյուզանդական պատրիկոս Արսաբերի դուստրն էր։ Նրա հոր անունն ու աստիճանը գրանցել են և՛ Գենեսիուսը, և՛ Թեոֆանես Կոնտինուատուսը՝ Թեոֆանես Խոստովանողի տարեգրության շարունակողը։ Նրա մոր անունն անհայտ է։
Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արսաբերը ղեկավարեց անհաջող ապստամբություն Նիկիփորոս I-ի դեմ 808 թվականին։ Ըստ Ջորջ Ֆինլեյի. «Սակայն 808 թվականին, իսկապես, դավադրություն կազմվեց՝ գահի վրա դնելու Արսաբերին պատրիկոսին, որը զբաղեցնում էր քվեստորի կամ օրենսդրության նախարարի պաշտոնը։ Թեև Արսաբերը հայ ընտանիքից էր, բայց շատ բարձրաստիճան մարդիկ կապվեցին նրա հետ, սակայն Նիկիֆորիսը միայն բռնագրավեց նրա կալվածքները և ստիպեց նրան ընդունել վանական կյանքը»[1]։ Հոր անունը վկայում է հայերեն ծագման մասին։ Ծագումնաբանական տեսությունները ենթադրում են Կամսարականի ծագում[2][3][4]
Ամուսնություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թեոդոսիան ամուսնացել է Լևոն Ե հայի հետ։ Լևոնը Նիկիփորոս I-ի օրոք ստրատեգոս էր։ Նրա աջակցությունը կայսրին Բարդանես Տուրկոսի ապստամբության դեմ վճռորոշ եղավ առաջինի հաղթանակի համար։ Լեևոնին հաջողվեց գահ բարձրանալ Միքայել I Ռանգաբեի գահից հրաժարվելուց հետո 813 թվականին։ Թեոդոսիան Լևոնի միակ կինն է, որը հիշատակվում է առաջնային աղբյուրներում։ Այնուամենայնիվ, Թեոփանես Կոնտինուատուսի տեքստի մեկնաբանության արդյունքում Լեոն ամուսնանում է Բարդանես Տուրկոսի դստեր հետ։ Մեկնաբանություն, որը Լեոյին կդարձնի Միքայել II-ի առաջին կնոջ՝ Թեկլայի խնամին։ Ուորեն Թրեդգոլդը, օրինակ, օգտագործում է այս տեսությունը 780–842 թվական (1988 թվական) աշխատության մեջ։ Ծննդոցը արձանագրում է, որ Պրոկոպիան՝ Միքայել I-ի կինը, իր հաջորդ կայսրուհուն անվանել է «Բարսա»։ Թրեյթգոլդը ենթադրել է, որ սա Լեոյի առաջին կնոջ իրական անունն էր, ինչը կնշանակեր, որ Թեոդոսիան ամուսնացել է Լեոյի հետ, երբ նա արդեն կայսր էր։ յնուամենայնիվ, բառը նաև հունարեն «նավակ» բառն է, ինչը ենթադրում է, որ այն միայն ծաղրական մականուն էր Թեոդոսիայի համար[5]։ Ինչպիսին էլ որ լիներ նրա կնոջ կարգավիճակը, Թեոդոսիան կայսրուհի էր, երբ Լևոն V-ը սպանվեց 820 թվականին՝ Սուրբ Ծննդյան օրը։ Միքայել II-ը բարձրացավ գահ և աքսորեց Թեոդոսիային և Լեո և V-ի որդիներին Պրոտի կղզի։ Ջոաննես Զոնարասը արձանագրում է, որ իրենց չեն ստիպել վանական ուխտեր վերցնել։ Փոխարենը նրանց թույլատրվեց ժառանգել Լևոն Ե-ի անձնական ունեցվածքի մի մասը և դրա հետ կապված եկամուտը։ Նրանք կարողացան նաև ունենալ իրենց սպասավորները։ Թեոդոր Ստուդիտը նամակ է ուղարկել գահընկեց արված կայսրուհուն 821 թվականից մինչև իր մահը 826 թվական։
Երեխաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լևոն Ե-ի բոլոր հայտնի զավակները ավանդաբար վերագրվում են նաև Թեոդոսիային։ Ծննդոցը գրանցում է չորս որդի
- Սիմբաթիոս (Συμβάτιος), վերանվանվել է Կոնստանտին, համակայսր 814-ից 820 թվականներին։ Հոր սպանությունից հետո ամորձվել և աքսորվել է։
- Ռեհան. Հոր սպանությունից հետո ամորձվել և աքսորվել է։ Դեռևս կենդանի է 847 թվականին, արձանագրվել է, որ աջակցել է Կոստանդնուպոլսի պատրիարք Իգնատիոս ընտրությանը։
- Գրիգոր. Հոր սպանությունից հետո ամորձվել և աքսորվել է։ Դեռ կենդանի է 847 թվականին Բասիլի կողքին։
- Թեոդոսիոս (մահացել է 820 թ.)։ Մահացել է իր կաստրացիայից անմիջապես հետո։
- Աննան, ով ամուսնացել է Հմայեակի հետ, Մամիկոնյան իշխանի հետ (մահացել է մոտ 797 թվական.), որից ունեցել է Միքայել III կայսեր արքունիքի սպա Կոնստանտինոսը[6][7]։
Հնարավոր ժառանգներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նիկոլաս Ադոնտ իր «Բասիլ I կայսեր տարիքը և ծագումը» (1933 թվական) գրքում արտահայտել է մի տեսություն, որ Լևոն Ե Հայը և Թեոդոսիան Բասիլի I-ի նախնիներն են։ Տեսությունը մասամբ հիմնված է նրա ծագման մասին տվյալների վրա, որը տվել է Կոնստանտին VII-ի թոռը[5]։
Բազիլ I. Նաև Թեոֆանես Կոնտինուատի կողմից տրված պատմությունները։ Բասիլ I-ը, ըստ այս տվյալների, գյուղացիների որդի էր։ Նրա մայրը Կոնստանտին VII-ի կողմից կոչվում է «Պանկալո»։ Հոր անունը չի գրանցվել։ Առաջարկվել են Սիմբաթիոս և Կոնստանտին անունները։ Երկուսն էլ Բասիլի ավագ որդիների անուններն էին։ Բյուզանդացիների ավագ որդիների հետ, որոնք սովորաբար կրում են իրենց պապերի անունները[5]։
Բազիլի հայրական պապը կոչվում է Մայակտես։ Հորական տատիկի անունը չի նշվում, սակայն պարզվել է, որ նա պոլսեցի «Լեոյի» դուստրն է։ Ադոնցը նույնականացրեց այս Առյուծին որպես Լեո V: Ինչը կդարձնի Լեո V-ին և Թեոդոսիային Բասիլի I-ի նախապապերն ու տատիկները[5]։
Ադոնցը նաև ենթադրեց, որ Կոնստանտին VII-ը սխալ է թույլ տվել Մայակտեսին և Բազիլիին բաժանող սերունդների մեջ։ Բազիլը ենթադրում է, որ Մայակտեսի ծոռն էր և այնքան մեծ չէր, որ տեսած լիներ Բուլղարիայի Կրումի հետ պատերազմները։ Լեո V-ին և Թեոդոսիային դարձնելով Բասիլի չորրորդ սերնդի նախնիները։ Տեսությունը ընդունվել է մի քանի ծագումնաբանների կողմից, այդ թվում՝ Քրիստիան Սեթիպանինան հնությունից ծագման իր որոնումների մեջ։ «Աննա» անունը առաջարկվել է Լեո և V-ի և Թեոդոսիայի դստեր համար, քանի որ այն տրվել է Բասիլի I-ի, Լեո և VI Իմաստունի, Կոնստանտին VII-ի և Ռոմանոս II-ի դուստրերին։ Գրեթե բոլոր կայսրերը, ովքեր կպնդեն, որ ծագում են այս կնոջից[5]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ George Finlay , History Of The Byzantine Empire From Dccxvi To Mlvii (1906), chapter "Reign of Nicephorus I", L 93
- ↑ R.B. Stewart, "My Lines : Arschavier Kamsarakan"
- ↑ "Theodosia Empress of Byzantium"
- ↑ "Theodosia Kamsarakan, Empress of Byzantium"
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Chris Bennett, "The Relationship of Basil I to Leo V" (1995)
- ↑ Kaloustian, S. Saints and Sacraments of the Armenian Church. (1959), p. 17, Fresno, California: A-1 Printers.
- ↑ Koushagian, Torkom. Saints & Feasts of the Armenian Church. Translated by Haigazoun Melkonian. (2005), p. 5, New York: Diocese of the Armenian Church of America (Eastern).
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Նիկոլաս Ադոնց, Կայսր Բասիլ I-ի տարիքը և ծագումը (1933 թվական)
- Ուորեն Թրեդգոլդ, Բյուզանդական Վերանծնունդ 780-842 թվական (1988 թվական)