Էդմոնդ Շյուտց
Էդմոնդ Շյուտց | |
|---|---|
| Ծնվել է | մարտի 29, 1916[1][2][3] Բուդապեշտ, Ավստրո-Հունգարիա |
| Մահացել է | նոյեմբերի 15, 1999[4][2][3] (83 տարեկան) |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Հունգարիա |
| Մասնագիտություն | հունգար պատմաբան, արևելագետ-հայագետ, ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան անդամ, պրոֆեսոր |
| Հաստատություն(ներ) | Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիա |
| Ալմա մատեր | Բուդապեշտի համալսարան (1938) |
| Գիտական աստիճան | փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր |
Էդմոնդ Շյուտց (մարտի 29, 1916[1][2][3], Բուդապեշտ, Ավստրո-Հունգարիա - նոյեմբերի 15, 1999[4][2][3]), հունգար պատմաբան, արևելագետ-հայագետ, ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան անդամ, պրոֆեսոր։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էդմոնդ Շյուտցը ծնվել է 1916 թվականին, Բուդապեշտում, մտավորականի ընտանիքում։ Տեղի գիմնազիան ավարտելուց հետո կրթությունը շարունակել է համալսարանում, որտեղ ստացել է պատմաբան-բանասերի որակավորում։ Պատերազմի տարիներին (1942-1945 թթ) զինվորական ծառայությունն ավարտելուց և ապա խմբագրական հրատարակչական պաշտոններ վարելուց հետո 1951-1969 թվականներին աշխատել է Հունգարիայի ԳԱ պատմության ինստիտուտում, իսկ 1957 թվականից մինչև կյանքի վերջը Բուդապեշտի համալսարանում։
Գիտական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
էդմոնդ Շյուտցր գիտական գործունեությունը սկսել է համալսարանում ստացած մասնագիտությամբ ալթայական լեզուների և Միջին Ասիայի պատմության հարցերի հետազոտությամբ։ Այդ հարցերր քննարկել է քոչվոր և տեղաբնիկ ժողովուրդների հարաբերությունների հետնախորքի վրա։ Նա անդրադարձել է Առաջավոր Ասիայից դեպի արևմուտք Հայկական լեռնաշխարհ, Կովկաս և հարավռուսական տափաստաններր քոչվոր ցեղերի ներխուժումներին։ Հեղինակը քննարկել է հոների, ալանների, ավարների, խազարների վաղ շրջանի պատմության խնդիրները։ Նրա հետազոտությունների արդյունք եղան «Տափաստանների ժողովուրդների պատմությունը մինչև խազարներր», «Խազարների պատմությունը» աշխատությունները։
էդմոնդ Շյուտցը անդրադարձել է նաև պատմական հաջորդ փուլում 10-13-րդ դարերի քոչվոր և տեղաբնիկ ժողովուրդների հարաբերություններին։ Հունգար հայագետր երկար տարիներ ուսումնասիրել է այդ ժամանակաշրջանի հունգարական տարեգրություններն ու այլ աղբյուրներ և փաստաթղթերում գտել «Հայերի բնակավայրեր», «Հայերի անվան» և այլ հիշատակություններ։ Փաստական տվյալների հիման վրա նա ցույց է տվել, որ միջնադարյան Հունգարիայի մայրաքաղաք էստերգոմում գոյություն է ունեցել հայկական համայնք։ Պատահական չէր, որ Բելա IV թագավորր 1243 թվականին հատուկ հրովարտակով հաստատում է հայերին իր նախորդների կողմիդ տրված առանձնաշնորհումները։ Նա սույն պրոբլեմը քննարկել է «Մոնղոլ-թաթարական արշավանքների հարցի շուրջը», «Դեպի Հունգարիա կատարված մոնղոլական 1241 թ. արշավանքի հարցը», «Թաթարական հարձակումները Անդրկովկաս», «Հայերենից հունգարերեն փոխաոնված բառերը» և այլ հոդվածներում։
էդմոնդ Շյուտցր անդրադարձել է նաև ուշ միջնադարի Արևմտյան Եվրոպայի հայկական գաղութների պատմաէթնիկական ու լեզվամշակութային հարցերին։ Հայագիտության համար էական նշանակություն ունեն հայկական տառերով գրված օտարալեզու բնագրերր։ Պրոֆեսորը հետազոտել, խորացել է ղփչաղերենի մեջ և մի շարք հոդվածներից զատ հրատարակել է «Հայ-ղփչաղ մի տարեգրություն 1620-1621 թթ. լեհ-թուրքական պատերազմի մասին» արժեքավոր աշխատությունը, որը կարևոր սկզբնաղբյուր է Արևմտյան Ուկրաինայի, Լեհաստանի և Մոլդովայի XVI-XVII դարերի պատմության ուսումնասիրության համար։ Գիտնականը ուսումնասիրել է նաև ղփչաղերենի քերականությունը։ Նա արժեքավոր ուսումնասիրություններ ունի նաև 17-րդ դարի Ամստերդամի և Լվովի հայկական տպարանների ու դրանց հրատարակությունների մասին։
Հունգարիայի և Հայաստանի Գիտությունների ակադեմիաների մասնագետների ուժերով 1983 թվականին հրատարակվել է «Հայ-հունգարական պատմական և մշակութային կապերի պատմությունից» ստվարածավալ ժողովածուն, որի պատրաստումն ու հրատարակությունր իրականացվել են էդմոնդ Շյուտցի անմիջական մասնակցության շնորհիվ։
Մանկավարժական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ավելի քան չորս տասնամյակ Էդմոնդ Շյուտցը Բուդապեշտի համալսարանում արևելագիտություն ու հայագիտություն է դասավանդել, հայոց լեզվի դասընթացներ վարել և հայագետներ պատրաստել։ Նրա աշակերտներր աշխատում են հայագիտության տարբեր մասնաճյուղերում։ Էդմոնդ Շյուտցը 1970-ական թվականներին հրավիրվել է ԱՄՆ Բլումինգտոնի համալսարանում հունգար բանասիրության կուրս կարդալու։ Նա նախաձեռնել և հաջողեցրել է մտցնել նաև Հայոց պատմության դասընթաց, կազմել է ԲՈՒՀ-ական ձեռնարկ, որով մի քանի տարի Հայոց պատմություն է դասավանդել։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Վլադիմիր Բարխուդարյան «Էդմոնդ Շյուտց», պատմաբանասիրական հանդես № 1 2000, էջ 290-291