Զարթուցիչ

Մեխանիկական զարթուցիչ

Զարթուցիչ, ժամացույց, որը որոշակի ժամանակահատվածում արձակում է ձայնային կամ լուսային ազդանշան։ Անվան հայերեն տարբերակում` «զարթուցիչ», շեշտվում է նման ժամացույցի հիմնական գործառույթը` տիրոջը առավոտյան արթնացնելը։ Այն կարող է կիրառվել նաև «հիշեցնողի» և ժամաչափի գործառույթով։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին Չինաստանում զարթուցիչի դերով կիրառվել է խեժերի և տաշեղների խառնուրդը, որին թելով ամրացվել է ծանրություն։ Ձողիկը վառել են, և երբ կրակը հասել է թելին, ծանրությունը, ընկնելով մետաղական տակդիրի մեջ, ուժեղ ձայն է արձակել։

Հին Հունաստանում նման կառուցվածք են ունեցել ջրի ժամացույցները, իսկ արդյունաբերական հեղափոխության ժամանակ որպես զարթուցիչ են ծառայել մարդիկ, որոնք կոչվել են «արթնացնողներ» (անգլ.՝ knocker-up):

Մեխանիկական զարթուցիչի գյուտարարը ամերիկացի Լևի Հաթչինսն է (1787)^[1]։ Սարքը զանգում էր միայն 4:00-ին: Ցանկացած ժամին զանգող զարթուցիչը 1847 թվականին հայտնագործել է ֆրանսիացի Անտուան Ռադիեն (ֆր.՝ Antoine Redier)^[2]:

Westclox ընկերությունը 1908 թվականին առաջարկել է «Բիգ-Բեն» ժամացույցը, որում զանգի դերը կատարում է ժամացույցի պատյանը, ինչի պատճառով զարթուցիչը շատ բարձր ձայն է արձակել^[3]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ԱՄՆ-ում զարթուցիչի մեծ պահանջարկ առաջացավ, քանի որ բանվորները հաճախ էին ուշանում։ Հարցը լուծելու համար 1944 թվականին գների կարգավորման ամերիկյան ընկերությունը բացառության կարգով ժամացույց արտադրող ընկերություններին թույլ է տալիս քաղաքացիական արտադրանք թողարկել։

Շարունակում են մշակվել ու կատարելագործվել մարդուն արթնացնելու համար նախատեսված սարքերը։ Դրանց երկու հիմնական նպատակներն էին ստիպել քնած մարդուն արթնանալ և տիրոջը թույլ չտալ կրկին քնել` անջատելով զարթուցիչը։ Թեմայի վերաբերյալ ստեղծվել են տարբեր խաղեր, որտեղ բռնում են փախչող զարթուցիչին, խփում են պատին և այլն։ Այդպիսի սարքերից մեկը 2005 թվականին ստացել է Իգնոբելյան մրցանակ։

Զարթուցիչի նորագույն մոդելները, կարողանալով որոշել տիրոջ քնի փուլերը, արթնացնում են նրան որոշակի հարմար պահի^[4]^[5]։

Մեխանիկական զարթուցիչ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բացի ժամացուցային սովորական մեխանիզմից` մեխանիկական զարթուցիչն ունի նաև զանգի մեխանիզմ, որը գործի է դրվում առանձին զսպանակով և գործում է լարովի խաղալիքի սկզբունքով։ Նման մեխանիզմն ունենում է իրարից անկախ երկու բաժին.

Ժամացույցի անիվի առանցքին տեղադրվում է կտրվածքով սկավառակ, որը կապվում է զանգի լրացուցիչ սլաքին։ Երբ ժամացույցի սլաքը համընկնում է զանգի սլաքին, ժամանակի անիվի ելուստը կորչում է բացվածքում, և գործում է զանգի մեխանիզմը։
Երկրորդ բաժինը միացված է ստեղնին, ինչը թույլ է տալիս զանգն անջատել ցանկացած պահի։

Էլեկտրական զարթուցիչ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զարթուցիչ-ռադիոընդունիչ

Էլեկտրական զարթուցիչում լուծված են մեխանիկական զարթուցիչի հետևյալ խնդիրները.

Կատարելագործված է արթնացման մեխանիզմը։
Կա հատուկ ռեժիմ` «թո'ղ քնեմ», ինչի շնորհիվ արթնացողը ստանում է ևս մի քանի րոպե հանգիստ արթնանալու համար, ինչից հետո զարթուցիչը կրկին միանում է։
Զանգի փոխարեն կարող է միանալ երաժշտություն։
Աստիճանաբար բարձրանում է զանգի ձայնի ուժգնությունը։
Զանգի ժամը սահմանվում է մեծ ճշգրտությամբ։
Շատ ժամացույցներում կարելի է միաժամանակ միացնել երկու և ավելի զարթուցիչ։
Մեխանիկական ժամացույցում զանգը կարող է հնչել սահմանելուց առավելագույնը 12 ժամ հետո, իսկ էլեկտրոնային ժամացույցում` 24։

Հարկ է հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ միայն էլեկտրական աղբյուրից սնվող զարթուցիչն այնքան էլ հուսալի չի կարող լինել։ Հոսանքի` նույնիսկ կարճատև դադարի հետևանքով կարգավորումները կարող են զրոյանալ։ Այդ պատճառով էլեկտրոնային շատ ժամացույցներ ունենում են էներգիայի լրացուցիչ աղբյուրներ։

Ներկայումս զարթուցիչի գործառույթ ունեն շատ այլ սարքեր ևս` հեռուստացույց, ռադիոընդունիչ, բջջային հեռախոս և այլն։ Գործում են համակարգչային զարթուցիչ-ծրագրեր, որոնք իրական զարթուցիչի տպավորություն են թողնում։