Գեշտալտ թերապիա
Գեշտալտ թերապիա / կոնֆիգուրացիոնիզմ (գերմ.՝ Gestalt, այստեղ «ամբողջական պատկերացում»), հոգեբանության հումանիտար ուղղություն՝ հիմնված փորձարարաֆենոմենոլոգիական և էքզիստենցիալիստական մոտեցումների վրա[1][2]։ Առաջացել է 1950-ական թվականներին և ստացել է մեծ տարածում սկսած 1960-ական թվականներից։ Ի տարբերություն հոգեվերլուծության, գեշտալտ-թերապիան չի մեկնաբանում այցելուի անգիտակցականը, այլ օգնում է զարգացնել ինքնագիտակցումը, և խաղում է ոչ թե պասիվ կողմնակի դիտորդի դեր, ինչպես հոգեվերլուծողը, այլ ակտիվ մասնակից է, ով փոխազդում է այցելուի հետ ինչպես անհատականությունը անհատականության հետ[1]։
Գեշտալտ թերապիան գեշտալտ հոգեբանության կիրառական մասը չէ, սակայն այնտեղ կան վերջինիս որոշ գաղափարներ։
Հիմնական հայեցակարգը և թերապիայի գործընթաց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գեշտալտ թերապիայի հիմնական մոտեցումն անվանվում է փորձարարաերևույթային։ Այդ թերապիայի ընթացքում հիվանդին առաջարկվում է փորձեր դնել և դիտել փորձի ընթացքում առաջացած երևույթները[1]։
Որպես փորձ հիվանդին կարող է առաջարկվել պատմել որևէ դեպք իր կյանքից, իր որևէ խնդրի մասին, ուղղակի խոսել որևէ պատահական թեմայի շուրջ կամ պատկերացնել և նկարագրել որևէ հիպոտեթիկ իրավիճակ[2]։ Որպես փորձ հաճախ կիրառվում է մոնոդրաման (անվանվում է նաև «դատարկ աթոռի մեթոդ»). հիվանդին առաջարկվում է պատկերացնել, որ դատարկ աթոռին նրա կողքին նստած է նրա համար կարևոր ինչ-որ մեկը (կամ հենց ինքը)։ Հիվանդը սկսում է բաձրաձայն խոսել նրա (կամ ինքն իր) հետ։ Թերապևտը կարող է միջամտել փորձին՝ ուղղորդել հիվանդին, հարցեր տալ, ուշադրությունը հրավիրել որևէ բանի վրա։ Փորձի տևողությունը նախապես չի որոշվում։ Սկզբում թերապևտը հիվանդին հրահանգում է ուշադիր հետևել ինքն իրեն փորձի ընթացքում և ֆիքսել երևույթները[1]։
Որպես ֆենոմեն կամ երևույթ կարող են լինել էմոցիաները, ձայնի փոփոխությունները (տոնի բարձրացումը կամ իջեցումը, ձայնի դողալը), միմիկան, դիրքը, ժեստերը, ռեակցիայի ժամանակը, մարմնում տարբեր զգացողությունների առաջացումը (լարվածություն, ջերմություն, սառնությունը) և այլն։ Դա գեշտալտ-թերապիայի կարևորագույն սկզբունքն է՝ «այստեղ և այժմ» սկզբունքը, ըստ որի ուսումնասիրվում է տվյալ պահին եղած զգացմունքները և մտքերը (ընդգրկում է նաև զգացումները և մտքերը անցյալ դեպքերի մասին[1]։
Սովորելով ֆիքսել ինքն իր մեջ երևույթները, հիվանդը զարգացնում է իր գիտակցումը, որը գեշտալտ թերապիայի գլխավոր հասկացությունն է։ Թերապիայի հաջողությունը կախված է այդ ունակության զարգացման հաջողությունից և այդ հատկությունը հիվանդը պետք է կարողանա կիրառել իրական կյանքում թերապիայի սեանսների ավարտից հետո[2]։
Փորձի ավարտից հետո, երևույթները քննարկվում են թերապևտի հետ։ Քննարկման ընթացքում խոսվում է հիվանդի պահանջմունքների և սպասելիքների մասին, քննարկվում է, թե ինչպես են իրար հարաբերվում պահանջմունքները և սպասելիքները, ինչ է տեղի ունենում իրականում, ինչպիսին են այլ մարդկանց պահանջները հիվանդից, ինչպես են իրար հարաբերվում հիվանդի և այլ մարդկանց սպասելիքները։
Թերապևտը նշում է այն երևույթները, որոնք հիվանդի կողմից բաց են թողնվել, ինչի վրա պետք է ուշադրություն դարձնել գիտակցման լավացման համար տարվող հետագա փորձերի ժամանակ[1]։ Ըստ հումանիտար մոտեցման կանոնների՝ գեշտալտ թերապիայում, թերապևտը վերլուծում է երևույթները հիվանդի հետ հավասար պայմաններում, նա չի պնդում և վստահում է հիվանդի մտածողությանը, բայց միևնույն ժամանակ թերապևտը ամբողջությամբ ներգրավվում է քննարկման մեջ, բացահայտբելով որպես անհատականություն, տալով անհրաժեշտ գնահատականներ, պատմելով սեփական փորձի և կյանքի դրվագների մասին։ Այդ իսկ պատճառով թերապևտի անհատական հատկանիշները գեշտալտ թերապիայում ունեն մեծ նշանակություն, ավելի շատ քան հոգեվերլուծությունում և վարագծային հոգեբանությունում։ Թերապևտի և հիվանդի միջև պետք է երկխոսություն հաստատվի, որը գեշտալտ թերապիայի ևս մեկ կարևոր հասկացություններից է[1]։
Գեշտալտ թերապիայի նպատակն է հիվանդի անհատականության ամբողջական կերպարի ստեղծումն է և ամրապնդումը։ Գիտակցման և սեփական անձի վերլուծության միջոցով հիվանդը պետք է բացահայտի իր անհատականության այն մասերը, որը նա մերժում է. անընդունելի, մերժվող էմոցիաները, պհանջմունքները, բնավորության գծերը, մտքերը։ Այնուհետև նա պետք է դրանք ընդունի և այդպիսով վրականգնի իր անհատականության ամբողջականությունը[1]։ Մեծ ուշադրություն է դարձվում նաև անհատականության անկախության զարգացման վրա՝ կարողությանը գործել սեփական երազանքների և պահանջմուննքների համաձայն, այլ ոչ թե այլ մարդկանց պահանջմունքների։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գեշտալտ թերապիայի հիմնական գաղափարները մշակվել են 1940-1950-ական թվականներին Ֆրեդերիկ (Ֆրից) Պերլզի, նրա կնոջ՝ Լաուրա Պերլզի և Պոլ Գուդմենի կողմից։ Ֆրից Պերլզը հոգեվերլուծաբան էր և ֆրեյդիստ, սակայն նա վերանայել էր իր հայացքները հոգեվերլուծության մասին, և գեշտալտ թերապիայի առաջին գաղափարները դւիտարկվում են որպես հոգեվերլուծության ռեվիզիա[1]։ Սակայն հետագայում նրա գաղափաները բուռն զարգացում ապրեցին և վերածվեցին հոգեթերապիայի անկախ համակարգի, որն էլ ներառում էր գեշտալտ հոգեբանություն, էքսզիսենցիալ հոգեբանություն, հոգեդրամա և 1940-ականներին տարածված այլ գաղափարներ։
Պոլ Գուդմանի (անգլ.՝ Paul Goodman) և Ռալֆ Հեֆերլինի (անգլ.՝ Ralph Hefferline) հետ համատեղ 1951 թվականին Պերլզը գրում է «Գեշտալտ թերապիա՝ մարդկային անհատականության գրգիռները և աճը» (անգլ.՝ Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality) աշխատությունը։ 1952 թվականին Պերլզը տեղափոխվում է Նյու Յորք և «Յոթնյակի» հետ միասին (բացի նրանից «Յոթնյակի» մեջ էին մտնում Լաուրա Պարլզը, Իզիդոր Ֆրոմը, Պոլ Գուդմանը, Էլիոթ Շապիրոն, Ռիչարդ Կիցլերը և Պոլ Վեյսը) հիմնադրում է Նյու Յորքի Գեշտալտի ինստիտուտը, որի գլխավոր գրասենյակը սկզբնական շրջանում գտնվում էր Պերլզերի բնակարանում։ Գեշտալտ թերապիայի գաղափարները արագորեն տարածվում են։ 1954 թվականին ստեղծվում է գեշտալտ թերապիայի Քլիվլենդյան ինստիտուտը, իսկ 1950-ականների վերջին գեշտալտ թերապիայի խմբեր կազմակերպվում են Ամերկայով մեկ։ 1960-ական թվականներին գեշտալտ թերապիան տարածվում է նաև Եվրոպայում։
Վաղ շրջանների հետ համեմատած գեշտալտ թերապիան ի զարգացման ընթացքում ենթարկվել է երկու կարևոր փոփոխությունների։ Առաջինը՝ ավելի հազվադեպ դարձան խմբային թերապիաները, որոնք Ֆրից Պերլզն էր անցկացնում, իսկ որոշ ժամանակ, ընդհանրապես հրաժարվել էր անհատական սեանսներից՝ համարելով դա հնացած մեթոդ։ Երկրորդ՝ հիվանդի նկատմամբ վերաբերմունքը ավելի համբերատար և կարեկցական բնույթ ստացավ։ Հիվանդի հետ կոնֆլիկտի մեջ մտնելը, որը ինքը Պերլզը հաճախ էր անում, համարվեց անցանկալի թեև գեշտալտի շրջանակներում ույլատրվում է[1]։
Տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գեշտալտ թերապիայի ստեղծողները հոգեթերապիայի այս ուղղությունը համարում էին կիրառական բնույթ ունեցող. այն ենթակա չէր տեսական ուսումնասիրության։ Սակայն ժամանակի ընթացքում տեղեկությունների ծավալը և գեշտալտ թերապիայի փորձի իմաստավորման համար պետք էր տեսական համակարգում և վերլուծություն։ Սրանով առաջինը զբաղվել է Պոլ Գուդմանը։ Սկզբնապես գեշտալտը համարվում էր այդ ժամանակներում տարածված երեք ուղղություններից մեկը՝ Բինսվանգերի էքզիստենցիալ վերլուծության և Ֆրանկլի լոգոթերապիայի հետ միասին։
Ըստ գեշտալտ թերապիայի՝ անհատականությունը անընդհատ զարգանում է՝ փոխազդելով շրջակա միջավայրի և ինքն իր հետ։ Այս պրոցեսում առանձնացվում են երեք կարևոր գործառույթներ
- ID՝ բոլոր մարմնական, աֆեկտային և էմոցիոնալ գործընթացների ամբողջություն
- Personality ՝ մնեզիսի գործընթացների ամբողջությունը
- Ego՝ ընտրության, որոշումների կայացման գործառույթը Ըստ Սերժ Գինգերի, այն ինչը մարդու հետ կատարվում է, տեղի է ունենում կոնտակտ-սահմանին։ Կոնտակտ-սահմանը ապահովում է մարդու մեկուսացումը միջավայրից, բայց և միևնույն ժամանակ ապահովում է մարդու փոխազդեցությունը միջավայրի հետ։
- Գեշտալտ-թերապիայի մոտեցումը դիմադրությանը, արմատապես տարբերվում է վերլուծական ուղղությունների մոտեցումից։ Գեշտալտը դիմադրությունը դիտարկում է, որպես օրգանիզմի միջավայրի հետ փոխազդեցության միջոց, որը երբևէ ունեցել է բարձր արդյունավետություն, բայց տվյալ պահին կամ անտեղի է դարձել, կամ հիվանդի համար ամենահասու ձևն է փոխազդեցության։ Հիվանդի դիմադրությունը, որը դրսևորվում է թերապևտի հետ փոխազդեցության ժամանակ, օգտագործվում է որպես հիվանդի կողմից չգիտակցված պահանջմունքների արդյունավետ փնտրման հիմք։
- Գեշտատ թերապիայի ֆունկցիաներից է նաև, օգնել հիվանդին գիտակցել իր իրական պահանջմունքները։
- Ֆ. Պերլզը մշակել է գեշտալտ թերապիան՝ հիմնվելով հոգեվերլուծության, էքզիստենցիալիզմի, ֆենոմենալոգիայի, արևելյան փիլիսոփայության, դաշտի տեսության և գեշտալտ հոգեբանության վրա։
- Սակայն ըստ Կլաուդիո Նարանխոյի գեշտալտ թերապիան այլ սկզբնաղբյուրներ և ֆորմաներ էլ ունի։ Գեշտալտ թերապիայի ավանդական փիլիսոփայության հիմնական ասպեկտներն են ակտուալության, գիտակցվածության և պատասխանատվության ասպեկտներն են։ Ավանդական գեշտալտ թերապիայի նպատակը և միջոցը՝ «գիտակից գիտակցումն» է (Ջ. Մ. Ռոբին, Էնրայտ, Ֆ. Պերլզ, Ս. Գինգեր/Ջենջեր)։ Հիվանդը վերապրում է իրադարձությունը տվյալ տեղում և պահին գիտակցության ներկայությամբ։ Նարանխոն առանձնացնում է ակտուալությունը։ Նրա թերապիայի հիմնական տեխնիկաներից է ՝ ներկայի վրա կենտրոնացումը, այստեղ և այժմ, որն էլ Նարանխոյի գեշտալը թերապիայի հիմքն է կազմում։ Նարանխոն ներմուծում է նոր տերմին՝ պրեզենտիֆիկացիա.
Պետք է նշել նաև, որ Նարանխոյի մոտեցումները ոչ բոլոր գեշտալտ թերապիայի դպրոցների կողմից է ընդունվում։« Ինչպես երազանքների և ֆանտազիաների դեպքում, այնպես և անցյալի հանդեպ գեշտալտ թերապիան ունի իր մոտեցումը, որը ես առաջարկել եմ անվանել պրեզենտիֆիկացիա(անցյալի ընկալումը ներկայի տեսանկյունից)։ Խաղի միջոցով հաճախորդը նորից վերապրում է այն իրադրությունը, որը հետևում էր նրան, և կառավարվում է դրանով այնպես, կարծես դա տեղի է ունենում ներկայում »։
Գեշտալտ աղոթք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1969 թվականին Ֆրից Պերլզը իր Gestalt Therapy Verbatim գրքում հրատարակում է «գեշտալտ աղոթքը» (անգլ.՝ Gestalt prayer), որը 56 անգլերեն բառերից կազմված կարճ տեքստ է, որը ԱՄՆ-ում, այնուհետև նաև ամբողջ աշխարհում մեծ ճանաչում ստացավ և առաջ բերեց բուռն ռեակցիա, մեծ թվով քննադատական արձագանքներ, վերամշակումներ և նմանակումներ[3]։ «Աղոթքը» արտահայտում է գեշտալտ թերապիայի համար կարևոր անհատականության ազատության կոնցեպցիան և առաջարկում է մոդել նմանատիպ անկախ մարդկանց հարաբերման համար։ Ըստ Ֆրից Պերլզի կենսագիրներ՝ Ջ. Գեյսի և Մ. Շեփարդի[4][5]՝ այդ տեքստը նաև Պերլզի անձնական կրեդոն է, որը երբեք չի ձգտել արդարացնել որևէ մեկի սպասելքները, միշտ արել է այն ինչն անհրածեշտ է համարել, և համարում էր, որ երկու ազատ մարդկանց միջև հարաբերությունները կարող են լինել միայն սահմանափակ և ժամանակավոր[3]։ Այդ մտքի համար նա շատ է քննադատվել, սակայն «գեշտալտ աղոթքը» մեծ ազդեցություն է ունեցել 70-ականնների մշակույթի վրա։
Աղոթքի տեքստը.
|
Ես անում եմ իմ գործը, իսկ դու անում ես քոնը։
Ես այս աշխարհում նրա համար չեմ, որ արդարացնեմ քո սպասելիքները, Եվ դու նույնպես նրա համար չես, որ արդարացնես իմ սպասլիքները։ Դու դու ես, իսկ ես՝ ես, Եվ եթե այնպես է ստացվել, որ մենք հանդիպենք, ապա դա հիանալի է։ Իսկ եթե ոչ, ապա ամենն այստեղ անզոր է։ - — Ֆրից Պերլզ, "Gestalt Therapy Verbatim", 1969 г.)
|
|
-
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 «Gestalt Therapy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 31-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Gestalt Therapy: An Introduction by Gary Yontef, Ph.D.
- ↑ 3,0 3,1 «Robert H. Dolliver. Reflections on Fritz Perl's Gestalt Prayer». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 31-ին.
- ↑ Gaines, J. (1979). Fritz Perls here and now. Millbrae, CA: Celestial Books
- ↑ Shepard, M. (1975). Fritz. New York, NY: Bantam Books
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Գեշտալտ թերապիա կատեգորիայում։ |
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Eopean Association for Gestalt Therapy(անգլ.). — Գեշտալտ թերապիայի եվրոպական ասոցացիա .
- International Federation of Gestalt Training Organizations(անգլ.). — Գեշտալտ թերապիայի կազմակերպությունների միջազգային ֆեդերացիա .
- Rīgas Geštalta institūts.
- Մոսկովյան գեշտալտ ինստիտուտ.
- Գեշտալտ թերապիայի և խորհրդատվության մոսկովյան ինստիտուտ.
- Գեշտալտի Սանկտ–Պետերբուրգի ինստիտուտ.
- Գեշտալտ․ ուսուցում և հոգեթերապիա.
- Գեշտալտի և հոգեդրամայի մոսկովյան ինստիտուտ.
- Արևելյան Եվրոպայի գեշտալտ ինստիտուտ.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Գեշտալտ թերապիա. Տեսություն և կիրառություն. — Ապրիլ պրես; Էսկո պրես, 2002.
- Պերլզ Ֆ․ Գեշտալտ թերապիայի կիրառություն / Фредерик Перлз. — Ընդհանուր հումանիտար ուսումնասիրությունների ինստիտուտ 2001.
- Պերլզ Ֆ․. Գեշտալտ սեմինարներ / Ֆրեդերիկ Պերլզ. — Ընդհանուր հումանիտար ուսումնասիրությունների ինստիտուտ, 1998.
- Պերլզ Ֆ․ Կեղտոտ դույլի ներսում և դրանից դուրս // Գեշտալտ թերապիայի պրակտիկում. —Պետերբուրգ — XXI век, 1995.
- Պերլզ Ֆ․ Գեշտալտ թերապիայի տեսության / Ֆրեդերիկ Պերլզ. — Ընդհանուր հումանիտար ուսումնասիրությունների ինստիտուտ 2001.
- Պերլզ Ֆ․. Էգո, սով և ագրեսիա / Ֆրեդերիկ Պերլզ — Իմաստ, 2000.
- Պերլզ Ֆ․ Ս․. Գեշտալտ թերապիայի պրակտիկում / Ֆրեդերիկ Սոլոմոն Պերլզ ; Մ․ Պ. Պապուշ. — М.: Ընդհանուր հումանիտար ուսումնասիրությունների ինստիտուտ, 2001.
- Պերլզ Ֆ․, Գուդման Պ., Հեֆերլին Պ. Գեշտալտ թերապիայի պրատիկում / Ֆրեդերիկ Պերլզ, Պոլ Գուդման, ՌաՀեֆերլին. — М.: 2005.
- Նարանխո Կ. Գեշտալտ թերապիա/ Կլաուդիո Նարանխո. — Մոդեկ, 1995.
- Պապուշ Մ. Էքզիստենցիալ ընտրության հեգետեխնիկա / Միխաիլ Պապուշ — Ընդհանուր հումանիտար ուսումնասիրությունների ինստիտուտ 2001.