Բարանկին, մարդ եղիր
Բարանկին, մարդ եղիր ռուս.՝ Баранкин, будь человеком! | |
|---|---|
 | |
| Հեղինակ | Վալերի Մեդվեդև |
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | հեքիաթ |
| Բնօրինակ լեզու | ռուսերեն |
| Հրատարակման տարեթիվ | 1962 |
«Բարա՛նկին, մա՛րդ եղիր» (ռուս.՝ «Бара́нкин, будь челове́ком!»), խորհրդային գրող Վալերի Մեդվեդևի հեքիաթ-վիպակը։ Առաջին անգամ տպագրվել է «Пионер» ամսագրում 1962 թվականին (թիվ 6-8) Յ. Վլադիմիրովի և Ֆ. Տերպեցկու գծանկարներով։ Պատմությունը պատմում է երկու դպրոցականների արկածների մասին, ովքեր երազելով անհոգ գոյության մասին՝ փորձել են վերածվել թռչունների, ապա միջատների՝ հույս ունենալով, որ դա կհեշտացնի իրենց կյանքը։
Առանձին հրատարակությամբ լույս է տեսել նույն 1962 թվականին՝ Գենրիխ Վալկի[1] նկարազարդումներով: Այնուհետև այն բազմիցս վերատպվել և թարգմանվել է բազմաթիվ օտար լեզուներով[2]։ Արդեն 1960-ականներին վիպակի հիման վրա նկարահանվել է մուլտֆիլմի, նրա հիման վրա բեմադրվել է օպերետ ու մանկական ներկայացում։ Առաջին պատմությանը հաջորդել են շարունակությունները, որոնք ձևավորել են Վալերի Մեդվեդևի ստեղծագործությունների շարքը դպրոցական Յուրա Բարանկինի մասին։ Շարքի հերոսների նախատիպերն էին գրողի դասընկերները՝ Չելյաբինսկի թիվ 1 դպրոցի աշակերտները[3][4]։
Պատմվածքն ունի ենթավերնագիր՝ «36 իրադարձություն Յուրա Բարանկինի կյանքից...» (ռուս.՝ «36 событий из жизни Юры Баранкина...»), դրա բաղկացուցիչ գլուխները կոչվում են «իրադարձություններ»։ Առաջին (ամսագրի) հրապարակման մեջ ենթավերնագիրը եղել է «Ութ բավականին հավանական և քսանութ բոլորովին անհավանական իրադարձություններ Յուրի Բարանկինի կյանքից...» («Восемь вполне ВЕРОЯТНЫХ и двадцать восемь совершенно НЕВЕРОЯТНЫХ событий из жизни Юрия Баранкина...»):
Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկու դպրոցական ընկերներ՝ Յուրա Բարանկինը (ում անունից ներկայացվում է պատմությունը) և Կոստյա Մալինինը, ուսումնական տարվա հենց սկզբում վատ գնահատականներ են ստանում երկրաչափությունից, ինչը քննադատության է ենթարկում իրենց դասընկերների կողմից։ Դասարանի ավագ Զինկա Ֆոկինան ևս մեկ անգամ դիմում է Յուրկային իր ատելի արտահայտությամբ. «Բարա՛նկին, մա՛րդ եղիր»։ Հանկարծ ի պատասխան լսում է, որ նա «հոգնել է մարդ լինելուց»: Երկու տղաներից էլ պահանջվում է հնարավորինս շուտ ուղղել իրենց գնահատականները, ուստի կիրակի օրը նրանք պետք է պատրաստվեն դասին գերազանց աշակերտ Միշկա Յակովլևի հետ միասին։ Իսկ ստիպված են լինելու բակում ծառեր տնկել այլ աշակերտների հետ միասին։ Կիրակի առավոտյան Բարանկինը, անդրադառնալով իր կյանքին, գալիս է այն եզրակացության, որ ինքը նախընտրում է դառնալ ազատ թռչուն, որ ստիպված չէ դպրոց գնալ, տնային աշխատանք կատարել և այլն։ Նա Մալինինին ասում է, որ գիշերը հնարել է կախարդանք, որի օգնությամբ իրենք կարող են դառնալ ճնճղուկներ։ Արդյունքում Յուրան և Կոստյան դառնում են ճնճղուկներ։ Սակայն հեշտ, հաճելի, առանց քաշքշուկների կյանքի հույսերը չեն իրականանում. սկզբում նրանց վրա հարձակվում է մեկ այլ ճնճղուկ, հետո քիչ է մնում նրանց կատուն ուտի, իսկ հարևան տղա Վենկան պարսատիկով կրակում է նրանց վրա։ Ճնճղուկը, նրանց շփոթելով իր երեխաների հետ, երեխաներին տանում է դեպի թռչնաբույն, որտեղ ճնճղուկների մի ամբողջ երամ կռվում է այդ շքեղ բնին տիրանալու համար։ Բարանկինը և Մալինինը որոշում են, որ նման բուռն գոյությունն իրենց հարմար չէ, և որոշում են թիթեռների վերածվել։
Եվ այսպես, Մալինինը դառնում է մախաոն, իսկ Բարանկինը` կաղամբաթիթեռ։ Բայց անմիջապես նրանք նորից սկսում են անախորժություններ ունենալ. նախ՝ նրանց աչքի առաջ ճնճղուկը կտցում է թիթեռին, հետո տղաներին փորձում են սպանել ծաղկանոցում՝ շփոթելով նրանց ծաղկի վնասատուների հետ։ Ի վերջո, աղջիկները՝ դասարանի ավագ Զինկա Ֆոկինայի գլխավորությամբ, նկատելով Կոստյա-մախաոնին, ցանցով հետապնդում են նրան՝ ցանկանալով հազվագյուտ նմուշ ստանալ՝ թիթեռների հավաքածուն համալրելու համար։ Բարանկինը համոզում է Մալինինին արագ վերածվել մեղուների, քանի որ բոռերի, որոնք, նրա կարծիքով, անկասկած վայելում են պարապությունը։ Բայց հանկարծ Մալինինը սկսում է քուն մտնել, իսկ հետո սխալմամբ կախարդանքի խոսքեր է ասում «մրջյունի» վերածվելու համար: Բարանկինը հետևում է նրան։
Բարանկինը ուշքի է գալիս մարդու կերպարանքով՝ վստահ լինելով, որ ինչ-որ անուղղելի բան է տեղի ունեցել և ինքն այլևս ընկեր չունի, քանի որ Կոստյան մահացել է։ Բայց շուտով հայտնվում է Մալինինը և ուրախ զարմանք է հայտնում՝ տեսնելով Յուրային. նա կարծում էր, որ Բարանկինն բռնել է ջրածիծառը: Տղաները քննարկում են կատարվածը և հասկանում, որ ամենալավը մարդ լինելն է։ Նրանք հանդիպում են իրենց դասընկերներին և ուրախությամբ սկսում պատրաստվել դասին, իսկ հետո սկսում են ծառեր տնկել: Ավելի ուշ Բարանկինը և Մալինինը սկսեում են ավելի լավ սովորել, և Զինկա Ֆոկինան դադարում ամեն առիթով ասել. «Բարա՛նկին, մարդ եղիր»:
Քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նատալյա Բաևան գրում է, որ Մեդվեդևի պատմվածքում «երկու ծույլեր՝ Բարանկինը և Մալինինը, կրկնեցին Պինոքիոյի՝ անհոգ ապրելու փորձը», մինչդեռ հեղինակը շատ ուրախ և աննկատ «առաջնորդում է փոքրիկ ընթերցողին դեպի ազատության և անհրաժեշտության փիլիսոփայական հասկացությունները».
Ազատությունը գիտակցված անհրաժեշտություն է... և ոչ ավելին։ Իսկ տարբեր «անհրաժեշտությունների» միջև ընտրությունը տրված չէ ոչ մեկին, բացի մարդուց։ Իսկ դպրոցում «երկուսն» ուղղելն ամենևին էլ դժվար չէ, բայց կենդանական աշխարհում «երկուսը» կենսունակության անհաջող թեստ է, նշանակում է մահ։
Այսպիսով, պարզվում է, որ կրթությունն այն է, ինչը «տարբերում, ավելի ու ավելի է հեռացնում մարդուն կենդանուց, հենց դա է դաստիարակում նրա մարդկային էությունը։ Սա նշանակում է, որ որքան բարձր է կրթությունը, այնքան ԱԶԱՏ է դրա տերը»։
Ադապտացիաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1963 թվականին ռեժիսոր Ալեքսանդրա Սնեժկո-Բլոցկայան պատմվածքը հիման վրա նկարահանել է համանուն մուլտֆիլմը, որը արժանացել է բրոնզե մեդալի Վենետիկի մանկապատանեկան XV կինոփառատոնում (1963 թ.):
Պատմվածքի սյուժեի հիման վրա 1960-ական թվականներին Մոսկվայի օպերետային թատրոնում Սերաֆիմ Տուլիկովի երաժշտությամբ բեմադրվել է համանուն օպերետ (երգերի տեքստը՝ Գ. Խոդոսովի, ռեժիսոր՝ Ա. Զակս)։ 1989 թվականին լույս է տեսել Էֆրեմ Պոդգայիցի «Մենք ճնճղուկներ էինք» օպերան (մանկական ներկայացման համար) Լև Յակովլևի լիբրետոյով, որը հիմնված է նույն պատմության վրա։ Առաջին բեմադրության մեջ Յուրա Բարանկինի դերը կատարել է դպրոցական, Պատանի դերասանի մանկական երաժշտական թատրոնի արտիստ Կոլյա Բասկովը։ 21-րդ դարում այս երաժշտական ներկայացումը «Բարանկին, մարդ եղիր» վերնագրով և Ա․ Ֆեդորովի կողմից բեմադրված տարբերակով ընդգրկված է նույն թատրոնի խաղացանկում[5][6].
1972 թվականին «Мелодия»-ն թողարկել է գրամոֆոնի ձայնագրություն։ 1980 թվականին ուկրաինական լրատվական-վավերագրական ֆիլմերի ստուդիան ստեղծել է «Բարանկին, մարդ եղիր» դիաֆիլմ Մարկ Դրայցունի նկարազարդումներով։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Медведев В. В. Баранкин, будь человеком!: 36 событий из жизни Юры Баранкина…: [для мл. шк. возраста]: [повесть] / ил.: Г. Вальк. — М.: Детгиз, 1962. — С. 144.
- ↑ «ВАЛЕРИЙ МЕДВЕДЕВ — БИБЛИОГРАФИЯ» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2021-11-05-ին. Վերցված է 2021-11-05-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ Пименова, Скориков, 2001
- ↑ Капитонова, 2008
- ↑ «Баранкин, будь человеком!, отзывы на спектакль, постановка Детский музыкальный театр юного актера – Афиша-Театры». Афиша. Վերցված է 2022-06-17-ին.
- ↑ «Купить билеты на Баранкин, будь человеком! в театр Новая опера». bilety-teatr.ru (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022-01-27-ին. Վերցված է 2022-06-18-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն)
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Медведев (Маринин) Валерий Владимирович / В. М. Пименова, А. И. Скориков // Челябинск : энциклопедия / сост. В. С. Боже, В. А. Черноземцев. — Испр. и доп. изд. — Челябинск : Каменный пояс, 2001. — С. 507. — ISBN 5-88771-026-8.
- Капитонова Н. А. Кто сказал: «Будь человеком!»? // От 7 до 17. — Челябинск, 2008. — № 7.
- Valery Medvedev. Barankin's fantasy world. (Two stories. Be a man, Barankin! The super-adventures of a super-cosmonaut). Translated by Kathleen Cook. Издательство "Детская литература". 1991. 271