Ատչաֆալայա (գետ)
| Ատչաֆալայա | |
|---|---|
 | |
| Բնութագիր | |
| Երկարություն | 270 կմ |
| Ավազանի մակերես | 150 737 կմ² |
| Ջրահոսք | |
| Ակունքի տեղակայում | Կարմիր գետ և Ստորին Հին գետ |
| Գետաբերանի տեղակայում | Ատչաֆալայա ծոց |
| Կոորդինատներ | |
| Երկրամաս | Լուիզիանա |
| Ջրահավաք | Ատչաֆալայա գետի ցամաքեցման ավազան |
Ատչաֆալայա (անգլ.՝ Atchafalaya River), Միսիսիպի դելտայի և Ռեդ Ռիվերայի բազուկ, մոտավորապես 225 կմ երկարությամբ, Հարավային Լուիզիանայում, ԱՄՆ[1]։ Գետը նավարկելի է և մեծ նշանակություն ունի նահանգի համար։ Գետին համապատասխան վիճակում աջակցություն է ցուցաբերում ԱՄՆ բանակի ինժեներների կորպուսը ավելի քան մեկ դար։
Ատչաֆալայան առաջանում է Միսիսիպիի և Ռեդ Ռիվերայի միաձուլման արդյունքում առաջացած բնական ջրանցքից, որը կոչվում է Օլդ Ռիվեր, որի երկարությունը 11 կմ է[1]։ Այնուհետև գետը շարունակումլ է իր հոսքը Միսիսիպիի հիմնական հոսանքից մի փոքր արևմուտք և թափվում Մեքսիկական ծոց՝ Մորգան Սիթի քաղաքից մոտ 25 մղոն (40 կիլոմետր) հարավ[2]։
Մերձգետաբերանային շրջանում գտնվում է Ատչաֆալայա-Բեյսին հսկայական ճահիճը։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մինչև 15-րդ դարը Միսիսիպին և Կարմիր գետը հոսում էին միմյանց զուգահեռ, բայց հետո Միսիսիպիի հունը շրջվել է դեպի արևմուտք՝ կազմելով թեքություն (Թուրնբուլի թեքություն), որը միացվել է Կարմիր գետին։ Վերին հոսանքի Կարմիր գետը դարձել է Միսիսիպիի վտակ, իսկ Կարմիր գետի նախկին ստորին հոսանքը, որն այժմ Միսիսիպիի ճյուղն է, կոչվում է Ատչաֆալայա[3]։
1830-ական թվականներին հայտնի ինժեներ Հենրի Շրիվի ղեկավարությամբ մաքրվել է «Մեծ Լաստանավը»՝ ընկած ծառերի հսկայական խցանումը, որը դժվարացնում էր Ատչաֆալայայի և Ռեդ Ռիվերայի հոսքը և անհնար էր դարձնում նավարկությունը[4]։ Շրիվը նաև ջրանցք է փորել Միսիսիպիի նախկին ջրանցքի տեղում։ Թերնբուլի թեքության հյուսիսային հատվածը դրանից հետո լցվել է նստվածքային ապարներով, իսկ հարավայինը՝ Օլդ Ռիվերը, շարունակել է միացնել երեք գետերը[3]։
Շրիվի փորած ջրանցքը փոխեց իրերի բնական կարգը։ Միսիսիպիից և Ռեդ Ռիվերից դեպի Ատչաֆալայա ջրի հոսքը մեծացավ, և գետը սկսեց լայնանալ ու խորանալ[5]։ 1850-1950 թվականներին Միսիսիպիից Աթչաֆալայա ջրի արտահոսքը 10%-ից հասավ 30%-ի։ Վտանգ կար, որ Միսիսիպիի հունը կփոխի իր ընթացքը և կընկնի Ատչաֆալայա, որի ճանապարհը մինչև օվկիանոս 2 անգամ կարճ է[6]։
Օլդ Ռիվերի Կառավարման Համալիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1950-ականներից ի վեր ԱՄՆ ինժեներական ուժերը կառուցել են հիդրոտեխնիկական կառույցներ՝ գետերի հոսքն իրենց հուններում զսպելու, Միսիսիպիից Աթչաֆալայա ջրի արտահոսքը 30%- ով կարգավորելու և պահպանելու համար, իսկ ջրհեղեղների ժամանակ Աթչաֆալայա ջրի վերահսկվող արտահոսքը։ Ափերն ամրացվեցին, վերևում ամբարտակով և ջրհորդանով լրացուցիչ արտահոսքի ալիք փորվեց, իսկ Օլդ Ռիվերը փակվեց։ 1963 թվականին ավարտվել են Գոլդ Ռիվերի վերահսկողության համալիրի ստեղծման աշխատանքները[6][7]։
1973 թվականին Միսիսիպիի խոշոր ջրհեղեղը վնասել է ամբարտակը ՝ գրեթե փլուզելով այն։ Կատարված վերանորոգման աշխատանքները չէին կարող ամբողջությամբ վերականգնել դրա ամրությունը։ Ծանրաբեռնվածության թեթևացման համար ստեղծվել է լրացուցիչ ջրանցք և ամրություններ։ Օլդ Ռիվերի վրա տեղադրվել է նավիգացիոն դարպաս, իսկ Ատչաֆալայան կրկին նավարկելի է դարձել։ 1980-ականների կեսերին Միսիսիպին արտահոսքի ջրանցքին կապող մեկ այլ ջրանցքի վրա կառուցվել է հիդրոէլեկտրակայան[6][7]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 «Atchafalaya River». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 19-02-04-ին.
- ↑ «Atchafalaya Delta». Louisiana Department of Wildlife and Fisheries (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 16-ին. Վերցված է 19-02-04-ին.
- ↑ 3,0 3,1 «Rivers & Flood Control». Atchafalaya National Heritage Area (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 19-02-04-ին.
- ↑ «Great Raft History». InvasivesWatch.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 19-02-04-ին.
- ↑ «Article 612487 -- No Title». The New York Times (անգլերեն). 1987 թ․ մայիսի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 19-02-12-ին.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 «Louisiana River Control». America's WETLAND: Resource Center (անգլերեն). 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 19-02-12-ին.
- ↑ 7,0 7,1 «Old River Control Structure, Point Breeze, LA». John A. Weeks III (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 19-02-12-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ատչաֆալայա (գետ)» հոդվածին։ |
| ||||||||||
