Ասեր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ասերը հավաքվել են Բալդրի մարմնի մոտ, Քրիստոֆեր Վիլլհելմ Էկքերսբերգ, 1817

Ասեր (հին սկանդինավերեն` ǫ́ss, áss կամ ás, հոգնակի` æsir, իգական՝ ásynja, հոգնակի՝ ásynjur) սկանդինավյան դիցաբանության մեջ՝ բարձրագույն աստվածություններ, Օդինի (Վոթան) հետևորդները։ Նրանք հաճախ հակադրվում են վաներին։ Ասերի պանթեոնը ներառում է Օդինին, Ֆրիգգին, Թորին,Բալդրին և Թիրին։

Ծագումնաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ասեր բառը ծագում է հին սկանդինավյան áss (աստված), որն էլ իր հերթին իր արմատներով ձգվում է դեպի նախահնդեվրոպերեն *h₂énsus (կյանքի ուժ) բառը։

Դիցաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ասերի և վաների միջև փոխհարաբերությունները մի շարք գիտական տեսությունների և մտորումների առիթ է տվել։ Մինչ այլ մշակույթներ ունեին երիտասարդ և հասուն աստվածների խմբեր, ինչպես հին հունական տիտաններն ու օլիմպիական աստվածները, ասերն ու վաները ներկայացվում են որպես ժամանակակիցներ։ Այս երկու խմբավորումները միմյանց դեմ պատերազմներ են մղել, պայմանագրեր կնքել, փոխանակել պատանդներ։

Ուլլր անունով ասի մասին գրավոր հիշատակություններ չեն պահպանվել, սակայն նրա անունը հիշատակվում է պազմաթիվ տեղանուններում, մանավանդ՝ Շվեդիայում, ինչը ցույց է տալիս նրա պաշտամունքի լայն տարածվածությունը դեռևս նախապատմական շրջանում։

Առաջին ասերի անունները՝ Վիլի, Վե և Օդին, երեքն էլ ցույց են տալիս հոգևոր կամ բարոյագիտական վիճակ. Վիլի նշանակում է բանական կամք կամ ցանկություն, Վե նշանակում է սրբագործված, իսկ Օդինը, որի հիմքում ընկած է օդր՝ Óðr բառը, ցույց է տալիս ցասում և էքստազային վիճակ։

Ասերն ու վաները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաները աստվածների երկրորդ խմբավորումն են, որը ներառում է Նյորդին և իր հետևորդներին։ Վաները ասոցացվում էին պտղաբերության և հողագործության հետ, մինչ ասերը մարմնավորում էին ուժն ու պատերազմը։ Պահպանված պատումներում ասերի ծագումը չի բացահայտվում, քանի որ կան միայն երեք մաքրարյուն ասեր՝ Օդինը և նրա եղբայրներ Վիլին ու Վեն։ Օդինի որդիները կին հսկաներից հաշվվում են որպես ասեր։ Հեիմդալլրի և Ուլլրի կապը ասերի հետ ևս չի բացահայտվում։ Լոկին իրականում յոտունն է, իսկ Նյորդը վան է, սակայն նրանք հաճախ հաշվվում են որպես ասեր, քանի որ աս բառը Էդդաներում կիրառվում է առհասարակ աստվածների համար։

Որոշ գիտնականներ կարծում են, որ վաների և ասերի միջև հարաբերությունները ցույց են տալիս ժամանակի սկանդինավյան հասարակության մեջ դասակարգերի միջև հարաբերությունները[1]։ Այլք պնդում են, որ վաները կարող է ավելի հին եղած լինեն՝ որպես պտղաբերության աստվածներ, քան ռազմատենչ ասերը, և որ այս հակամարտությունը աստվածների միջև կրոնական պատերազմի մասին հնագույն հիշողություն է[2]։ Այլ պատմական տեսության համաձայն՝ աստվածների ներքին կոնֆլիկտի դիցաբանական պատումը ցույց է տալիս հռումեացիների և սաբինների միջև հակամարտությունները[3]։ Վերջապես, համեմատական կրոնական տեսաբան Միրցեա Էլիադեի համաձայն՝ վաների և ասերի հարաբերությունները հնդեվրոպական առասպելի հետագա տարբերակն է, որը ցույց է տալիս երկինք/ռազմիկ/ղեկավար աստվածների պանթեոնի ինտեգրացիայի և երկիր/տնտեսություն/պտղաբերություն տիպի աստվածների պանթեոնի պահպանման միջև[4]։

Ասերի ցուցակը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիլֆագիննինգը տալիս է տալիս է տասներկու տղամարդ ասերի ցուցակ, որի մեջ ընդգրկված չեն նրանց Օդինը և ծագումով ասերի դասին չպատկանող Լոկին։

Ապա ասաց Գանգլերին. «Որոնք են ասերը, որոնց հավատալը մարդու պարտքն է»։ Հարը պատասխանում է. 
«Տասներկուսն են ասերը աստվածների զարմից»։ Ապա ասաց Յաֆնհարը. 
«Կին ասերը պակաս սուրբ և պակաս պաշտելի չեն»։ Ապա ասաց Թրիթին.
«Օդինն ամենամեծն է և ամենածերն ասերից...
նրա կինը Ֆրիգգն է և նա գիտի մարդկանց ճակատագիրը, սակայն նա չի ասում...»։
  1. Թորը առաջինն է նրանց մեջ։ Նա կոչվում է Ասա-Թոր, Օքու-Թոր։ Նա ուժեղագույնն է աստվածների և մարդկանց մեջ և ղեկավարում է երկիրը, որ կոչվում է Թրուդվանգ։
  2. Օդինի երկրորդ որդին Բալդրն է
  3. երրորդ ասը նա է, որ Նյորդ է կոչվում
  4. Նյորդը Նոատունում ունեցավ երկու երեխա. որդի` Ֆրեյ կոչյալ և դուստր` Ֆրեյա անունով։ Նրանք գեղեցիկ էին դեմքով և զորեղ։ Ֆրեյրը վիճելիորեն ամենահայտնին է ասերից։ Նա ղեկավարում է անձրևին և արևի լույսին, ինչպես նաև` Երկրի մրգերին։ Լավ է նրան խնդրել լիություն և խաղաղություն։ Նա նաև պահպանում է մարդկանց հարստությունը։ Ֆրեյան ամենահայտնին է աստվածուհիներից...
  5. Կա աս, որի անունն է Թիր...Նա բերում է հաղթանակ մարտում, որի համար ռազմիկները պիտի կանչեն նրան։
  6. Բրագի է ասերից մեկի անունը։ Նա հայտնի է իր իմաստության, խոհեմության և սահուն խոսքի համար։
  7. Հեիմդալլր է մեկի անունը։ Նա կոչվում է սպիտակ աս։ Նա մեծ է և սուրբ. ծնվել է ինը հարսներից, որոնք բոլորը քույրեր էին։ Նա նաև կոչվում է Հալլինսկիդե և Գուլլինտաննե, քանի որ նրա ատամները ոսկուց են։
  8. Հոդերն է ասերից մեկը, նա կույր է, սակայն անչափ կորովալի, և աստվածները կցանկանային, որ այս ասը կարիք չունենար անվանվելու, քանզի նրա ձեռքի գործը երկար կհիշվի թե' աստվածների, թե' մարդկանց կողմից։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Dumézil, 3-4, 18; Turville-Petre, 159-162.
  2. This argument was first suggested by Wilhelm Mannhardt in 1877 (as described in Dumézil, xxiii and Munch, 288). On a similar note, Marija Gimbutas argues that the Æsir and the Vanir represent the displacement of an indigenous Indo-European group by a tribe of warlike invaders (in following her Kurgan hypothesis). See her case in The Living Goddess for more details.
  3. Turville-Petre, 161. See especially ff. 37
  4. See this pattern discussed in Eliade's Patterns in Comparative Religion - Section II (30) - The Supplanting of Sky Gods by Fecundators. New York: Sheed & Ward, 1958. Supporting this position, Turville-Petre notes, "In one civilization, and at one time, the specialized gods of fertility might predominate, and in another the warrior or the god-king. The highest god owes his position to those who worship him, and if they are farmers, he will be a god of fertility, or one of the Vanir" (162).