Ռոմուվա (կրոն)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Լիտվայի եկեղեցու դրոշի պետական խորհրդանիշ

Ռոմուվա, նոր հեթանոսական կազմակերպություն Լիտվայում։

Ռոմուվան Բալթյան ժողովուրդների ավանդական էթնիկ կրոնի ժամանակակից վերահաստատումն է՝ նախքան 1387 թվականի քրիստոնեության ընդունումը, լիտվացիների հնագույն կրոնական սովորույթների վերականգնումը։ Այն Բալթյան հեթանոսական ավանդույթների շարունակումն է, որը գոյություն է ունեցել բանահուսության ու սովորույթների մեջ[1][2][3]։

Ռոմուվան բազմաստվածության հեթանոսական հավատ է, որը պաշտպանում է սուրբ բնությանն ու նախնիների պաշտամունքը։ Գործնականում այս հավատքը աչքի է ընկնում իր սրբավայրերով, որպես մշակութային պարծանք, ավանդական արվեստի տեսակներով՝ կապված բալթյան բանահուսության հետ, ավանդական տոներով, բալթյան ավանդական երգ֊երաժշտությամբ և երաժշտական կատարումներով[4]։

Համայնքը ձևավորվել է բարձրաստիճան քահանա (krivių krivaitis) Յոնաս Տրինկունասի (լիտ.՝ Jonas Trinkūnas) կողմից, ով մինչև իր մահը՝ 2014 թվականը եղել է այդ համայնքի առաջնորդը։ Քահանան թաղվել է հին Բալթյան ավանդույթների համաձայն[5]։ Նրա մահից հետո նրա կինն է ընտրվել որպես նոր քահանայապետ։ Ձեռնադրումը տեղի է ունեցել 2015 թվականի մայիսի 31-ին, Լիտվայի մայրաքաղաք Վիլնյուսում, Գեդիմինի աշտարակում։ Ինիյա Տրինկունիան (լիտ.՝ Inija Trinkūnienė) հեթանոսական պատմության մեջ առաջին կինն է, ով ձեռնադրվել է քահանայապետ[6]։

Ռոմուվան հիմնականում գոյություն ունի Լիտվայում, սակայն միաբանների ժողովներ են անցկացվում նաև Ավստրալիայում, Կանադայում, ԱՄՆ-ում[7] և Անգլիայում[8][9][10]։ Նորվեգիայում էլ կան հավատացյալների խմբեր[11], որոնց համար նույնպես կազմակերպվում են ժողովներ[12]։ Այլ ազգերի մեջ էլ կան Բալթյան այդ հեթանոսական հավատքի անդամներ, այդ թվում ՝ դիեվտուրիբացիները, ովքեր ապրում են Լատվիայում։

Ըստ 2001 թվականի մարդահամարի՝ Լիտվայում հավատացյալների թիվը կազմել է 1270 մարդ[13] , իսկ 2011 թվականի տվյալներով այն աճել և հասել է 5118-ի[14]։

Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռոմուվա տերմինը ծագել է Արևելյան Պրուսիայի միջնադարյան գրավոր աղբյուրներից ՝ հիշատակելով Բալթիկ ծովի հարավային ափերին հնուց բնակված ցեղերի խմբի՝ պրուսների Ռոմուվա տաճարը[15]։ Ռոմուվա նշանակում է տաճար կամ սրբավայր, կամ նաև ներքին խաղաղության հանգրվան[16]։ Բառն ունի բալթյան արմատ՝ ram-/rām- , որից կազմվել է ռոմուվա բառը[17] , որը թարգմանաբար նշանակում է հանգիստ[18]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին և միջնադարյան լիտվական հավատ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռոմուվա

Որևէ արձանագրություն բալթյան կրոնի ծագման մասին, պատմության մեջ բնիկների կողմից չի արվել[19]։ Մեզոլիթի դարաշրջանում տարածաշրջանի որսորդները, հովվապետերն ու ձկնորսները կենտրոնացած էին իրենց զբաղմունքների վրա։ Հնագետ և մշակութաբան Մարիա Գիմբուտասը պնդել է, որ մ.թ.ա. 3500-2500 թվականներին ագրարային բնակիչները հին եվրոպացիների նման երկիրն էին երկրպագում։ Որոշ ժամանակ անց, երբ այդ տարածքներում հաստատվեցին հնդեվրոպացիները, իրենց հետ բերեցին իրենց կրոնը։ Այս կրոնը ներառելով նախկին հավատքի տարրեր, դարձավ հեթանոսություն, որն էլ հաստատվեց միջնադարում և ավելի ուշ[19]։

Մինչև 9-րդ դարը` քրիստոնյա այլ ուժերի ճնշումը Բալթյան այս կրոնի համախոհների վրա, ռոմուվայի հավատացյալները հարաբերականորեն հաջողությունների էին հասել[20]։ Քվեդլինբուրգյան հեղինակները նշում են, որ մինսիոներ Բրունո Քվերտֆուրը սպանվել է բալթյան Յոթվինգիան ցեղի մարդկանց կողմից, երբ 1009 թվականին փորձում էր հեթանոսություն քարոզել Լիտվայի և Պրուսիայի տարածաշրջաններում[21]։ Սա առաջին դեպքն էր, որ Լիտվիայի անունը շոշափվել է գրավոր աղբյուրներում[22]։ Ըստ այլ աղբյուրների, Բրունոն սպանվել է Սուրբ անտառի և աստվածների արձանները ոչնչացնելու համար[23]։

1199 թվականի սկզբին Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցին հայտարարեց ռազմական արշավանքներ բալթյան հեթանոսների դեմ[20]։ Լիտվական մեծ իշխան Մինդովգը իր ընտանիքի և ռազմիկների հետ միասին 1251 թվականին ընդունեց կաթոլիկությունը, որ եկեղեցու կողմից արշավանքներն ավարտվեն[24]։ Նա թագադրվեց պապի անունից, սակայն դեռևս շարունակում էր երկրպագել հեթանոսական աստվածներին։ Դառնալով կեղծ քրիստոնյա, նա իր զորքերով Դուրբե լճի մոտ պարտության մատնեց Լիվոնյան և Տևտոնյան օրդենների զորքերին ու նրանց դաշնակիցներին, իսկ 1261 թվականին Մինդովգը հրաժարվեց կաթոլիկությունից[25]։

Նույնիսկ խաչակրաց արշավանքների ժամանակ, լիտվական մեծ իշխան Գեդիմինասի իշխանության օրոք, Լիտվական մեծ իշխանությունը մեծացրեց իր ազդեցությունը և ձևավորեց բարգավաճ հեթանոսական կայսերության հսկայական քաղաքական կենտրոնը[26]։ Մինչև 14-րդ դարի վերջերը և 15-րդ դարի սկզբները, լիտվացիները պատմության մեջ մնացին որպես հին եվրոպական հեթանոսության նշանավոր ներկայացուցիչներ, պահպանելով իրենց ավանդույթները` որպես պետական կրոն։ Սակայն, կրկին քաղաքական նկատառումներով, քրիստոնեությունը վերջնականապես ընդունվեց Լիտվական մեծ իշխանության կողմից[27]։ Այսպիսով, լիտվացները Եվրոպայում ոչ-քոչվոր վերջին մարդիկ էին, ովքեր բազմաստվածություն էին երկրպագում[20][28]։ Նրանք ոչ պաշտոնական ձևով շարունակում էին իրենց հավատարմությունը ավանդական հեթանոսությանը[20]։

Վերածնունդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռոմանտիկ դարաշրջանը սկսվեց 19-րդ դարում։ Սա լիտվացիների համար առիթ հանդիսացավ ետ վերադառնալու իրենց անցյալին ՝ ինչպես մտավոր, այնպես էլ հոգևոր ոգեշնչման համար։ Ազգային վերածնունդը սկսվեց և լիտվացի մտավորականները իդեալականացրեցին հին հեթանոսությունը և բանահյուսությունը[29]։ Որոշ պատմաբաններ ցանկանում էին ապացուցել հնագույն հեթանոսության գեղեցկությունը և նույնիսկ սկսել էին լիտվական դիցաբանության նոր կերպարներ ստեղծել։ Դրանցից ամենահայտնիներից էր Թեոդոր Նարբուտը, որը խմբագրեց հին հունական առասպելները և ստեղծեց լիտվական նոր առասպելներ[30]։

20-րդ դարի սկզբին հնագույն հեթանոսական ավանդույթները դեռ շարունակում էին ներառել բանահյուսության և սովորույթների մեջ[31][32]։ Մարդիկ նշում էին հեթանոսական փառատոնները, որոնք միահյուսված էին քրիստոնեական ավանդույթներով[33][34]։ Այդ փառատոններից են անգլ.՝ Vėlinės-ը, որը նշվում է որպես մեռած հոգիների օր, որն իր տեսակով նման է Հելոուին (լատին․՝ Užgavėnės) փառատոնին, որն ավետում է գարնանամուտը[33][35]։ Այս փառատոնի ժամանակ մարդիկ կարող են հագնել բեմական հագուստներ, կրել դիմակներ և այրել պառավ կնոջ կերպարով պաշտամունքի առարկա խրտվիլակը, որին անվանում են Morė կամ Giltine, ով համարվում է մահվան աստվածուհի։

Ժամանակակից ժողովրդական կրոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փիլիսոփա Վիդունասը գլխավորել է լիտվացիների մշակութային կյանքը Արևելյան Պրուսիայում և համարվում է Ռումովայի մեկ այլ տեսակի հիմնադիր հայրը[36]։ Նա ակտիվորեն նպաստել է հեթանոսական փառատոնների կազմակերպմանն ու անցկացմանը[36]։ Վիդունասը նկատել էր, որ քրիստոնեությունը բավականին օտար էր լիտվացիների համար և փոխարենը նրանց ուշադրությունը տարել էր դեպի բալթյան ավանդական հոգևոր տեսիլքները։ Նրանք տիեզերքը տեսնում էին որպես մեծ առեղծված, յուրաքանչյուր կենդանի արարած երկրում հարգում էին իրենց բարոյականության մեջ, և ամբողջ աշխարհը և յուրաքանչյուր անհատի ընդունում էին որպես կյանքի ամբողջության մի խորհրդանիշ[37]։ Աստվածայինը ներկայացվում էր կրակի միջոցով, որն օգտագործվում էր որպես ծես՝ երկրպագելու համար։

Վիդունասը իր մեծ ներդրումն է ունեցել կրոնի զարգացման գործում[38]։

Խորհրդային ճնշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1940 թվականին լիտվական հեթանոսական շարժումը դադարեցվեց խորհրդային օկուպացիայի պատճառով։ Խորհրդային Միությունը ստիպեց Լիտվային մտնել Խորհրդային միության կազմի մեջ և անվանեց այն Լիտվայի Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետություն։ Ռոմուվան իր ազգային բնույթով շարունակում էր մնալ լիտվացիների հոգում և սրտում, որն էլ խորհրդային օկուպացիայի ճնշման ժամանակ պատճառ հանդիսացավ շատերի ազատազրկմանն ու արտաքսմանը Սիբիր՝ հարկադիր աշխատանքային ճամբարներ։ Ստալինի մահից հետո Լիտվայում մշակութային կյանքն ավելի ազատ դարձավ։

Հայտնի է, որ Ռոմուվայի գաղտնի խումբ կա Ռուսաստանի Ինտա քաղաքի աշխատանքային ճամբարում։ 1960 թվականին այն հավատացյալներն, ովքեր արտաքսվել էին, ետ, ուցարկվեցին Լիտվա։ Այդ գործիչներից ոմանք, որոնց մեջ էր Յոնաս Տրինկունասը, ձևավորեցին Վիլնյուսի ազգային ռոմուվան և սկսեցին կազմակերպել ավանդական լիտվական կրոնական տոների հանրային տոնակատարություններ։ 1967 թվականին անցկացվեց Rasos փառատոնը։ 1971 թվականին Խորհրդային համալսարանից հեռացվեցին այն ուսանողները, ովքեր ռոմուվայի հետևորդներ էին[39]։ 1988 թվականին, երբ Լիտվան անկախացավ, ռոմուվյան խմբերն սկսեցին վերակազմավորվել Բալթյան երկրներում և իրենց կրոնը ազատ տարածում գտավ[12]։

Անկախություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1990 թվականի անկախացումից հետո, 1992 թվականին ռոմուվան ճանաչվեց Հին Բալթյան կրոնական համայնքում, իսկ 1995 թվականին Լիտվայում ռոմուվան ընդունվեց որպես ոչ ավանդական կրոն։ Լիտվայի օրենքը պահանջում է առնվազն 25 տարվա առկայություն, որը թույլ կտա, որ կրոնը պետականորեն դառնա ավանդական։

Միջդավանական հարաբերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռոմուվան և հինդու խմբերը բազմիցս հավաքվում են միասին աղոթելու, միմյանց հետ կրոնական թեմաներով զրուցելու և գաղափարներով կիսվելու համար։ Այսպիսի միջոցառումներ տեղի են ունեցել Լիտվայում[40], Ատլանտիկ Սիթիում, Նյու Ջերսիում[41], Բոստոնում, Մասաչուսեթսում, Նյու Հեմփշիրում[25] և այլուր։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ռումավայի լոգո
    Ռումավայի լոգո

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Dundzila (2007), pp. 279, 296-298.
  2. ↑ Dundzila and Strmiska (2005), p. 247.
  3. ↑ Ignatow (2007), p. 104.
  4. ↑ Dundzila and Strmiska (2005), p. 244.
  5. ↑ Juozapaitytė, Rūta. «Vyriausias krivis J. Trinkūnas palaidotas pagal senąsias baltų tradicijas». DELFI. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 23-ին.
  6. ↑ «Pirmąsyk istorijoje Lietuvos pagonims vadovaus moteris». Ekspertai.eu. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 27-ին.
  7. ↑ Dundzila and Strmiska (2005), p. 278.
  8. ↑ «Saulėgrįža Londono Romuvoje». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 8-ին.
  9. ↑ «Londono Romuva kviečia». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 8-ին.
  10. ↑ «Rasos šventė Londone». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 8-ին.
  11. ↑ «Baltų Krivule Kurtuvėnuose 2011.06. 5». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 8-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 Dundzila (2007), p. 294.
  13. ↑ Lietuvos gyventojai pagal tikybą 2001 m.
  14. ↑ Gyventojai pagal tautybę, gimtąją kalbą ir tikybą, p. 13
  15. ↑ Dundzila & Strmiska (2005), p. 246.
  16. ↑ Ignatow (2007), p. 102.
  17. ↑ Vykintas Vaitkevičius (2003). Alkai: baltų šventviečių studija. Lietuvos istorijos institutas, Diemedžio leidykla. ISBN 9986231132. p. 267.
  18. ↑ Sergei Anatolyevich Starostin. «*(e)remǝ-». Indo-European etymology.
  19. ↑ 19,0 19,1 Dundzila (2007), p. 280.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 Dundzila (2007), p. 287.
  21. ↑ Georg Heinrich Pertz et al. (ed.): Scriptores (in Folio) 3: Annales, chronica et historiae aevi Saxonici. Hanover, 1839, pp. 80 (Monumenta Germaniae Historica, 80 digitalised)
  22. ↑ Clark (2004), p. 196
  23. ↑ Alfredas Bumblauskas, "Lietuvos tūkstantmetis" Արխիվացված 2021-07-07 Wayback Machine.
  24. ↑ Dundzila (2007), pp. 287-288.
  25. ↑ 25,0 25,1 Dundzila (2007), p. 288.
  26. ↑ Dundzila & Strmiska (2005), p. 242.
  27. ↑ Dundzila (2004), p. 290.
  28. ↑ Waldman & Mason (2006), p. 492.
  29. ↑ Dundzila & Strmiska (2005), p. 244.
  30. ↑ Barr (2010), p. 179.
  31. ↑ Dundzila (2007), pp. 279 & 292.
  32. ↑ Dundzila & Strmiska (2005), pp. 245-246 & 258.
  33. ↑ 33,0 33,1 Dundzila (2007), p. 321.
  34. ↑ Dundzila & Strmiska (2005), pp. 258-270.
  35. ↑ Dundzila & Strmiska (2005), pp. 258-260.
  36. ↑ 36,0 36,1 Dundzila & Strmiska (2005), p. 361.
  37. ↑ Dundzila (2007), p. 292.
  38. ↑ Bagdonavicius (2000), p. 96.
  39. ↑ For most of the claims in this paragraph thus far, see Dundzila (2007), p. 293. For Trikūnas' involvement with Ramuva, see Dundzila & Strmiska (2005), p. 246.
  40. ↑ «Romuva movement». Lietuvos–Indijos forumas. 2011.
  41. ↑ «Indo-Romuvan Culture Conference Announced». Hinduism Today. 2003 թ․ հունիսի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 24-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Lietuvos Romuva
  • World congress of Ethnic Religions: Romuva
  • Bagdonavicius, Vaclovas (2000). «Vydunas: the Essential Features of his Philosophy». In Baranova, Jurate (ed.). Lithuanian Philosophy: Persons and Ideas. Council for Research in Values. ISBN 9781565181373.
  • Baár, Monika (2010). Historians and Nationalism. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-958118-4.
  • Clark, Terry D. (2004). «Lithuania». In Frucht, Richard; Ellington, Lucien (eds.). Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture. ABC-CLIO. ISBN 9781576078006.
  • Dundzila, Vilius Rudra; Strmiska, Michael F. (2005). «Romuva: Lithuanian Paganism in Lithuania and America». In Strmiska, Michael F. (ed.). Modern Paganism in World Cultures: Comparative Perspectives. ABC-CLIO. ISBN 9781851096084.
  • Dundzila, Vilius Rudra (2007). «Baltic Lithuanian Religion and Romuva». Tyr. Vol. 3. Ultra Press. ISBN 978-0-9720292-3-0.
  • Ignatow, Gabriel (2007). «Cultural Heritage and the Environment in Lithuania». Transnational Identity Politics and the Environment. Lexington Books. ISBN 978-0739120156.
  • Waldman, Carl; Mason, Catherine (2006). Encyclopedia of European Peoples. Infobase Publishing. ISBN 9781438129181.
Վիիքպահեստ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռոմուվա_(կրոն)&oldid=9488647» էջից