Մասնակից:Hermine Meliksetyan/Ավազարկղ17
Hermine Meliksetyan/Ավազարկղ17 |
|---|
Քայթարմա (Ղրիմի թաթարերեն՝ qaytarma, къайтарма — «վերադարձ», գրվում է նաև Հայթարմա[1]), Ղրիմի թաթարական ժողովրդական պարի և ժողովրդական երաժշտության տեսակ, որ բնութագրվում է շրջանաձև շարժումով։ Ամենից հաճախ այն ներկայացվում է հարսանիքներին և տոներին[2]։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քայթարմա պարը խորհրդանշում է բնական ցիկլերը և հավերժական շարժումը[3]։ Պարի ժամանակ տղամարդ պարողը ձեռքերը տարածում է կողմերին և սեղմում բռունցքները՝ կատարելով կարճ, սադրիչ շարժումներ՝ փոքր ցատկերով: Պարի ժամանակ տղամարդն ուղիղ կեցվածքով է պահպանում։ Նրա պարային զուգընկերը, սովորաբար կին, գործում է առանց հանկարծակի շարժումների: Փոխարենը, նա կատարում է ոտքերի և ուսերի ճշգրիտ շարժումներ՝ ձեռքերով սահուն պտտվող շարժումներ կատարելով[4][5]: Այլ ուսումնասիրությունների համաձայն, այդ թվում՝ Յայա Շերֆեդինովի կողմից, Քայթարմա պարում պետք է մասնակցեն միայն կանայք, կամ եթե տղամարդիկ են մասնակցում, նրանք պետք է դա անեն կանանցից առանձին[5][6]:
Բացի Ղրիմի թաթարներից, Քայթարմա պարում են նաև ղրիմցիները, Ղրիմի կարաիմները[7], ուրումները և ուկրաինացի հույները[8]։ Հետազոտող Սերգեյ Զայչենկոյի խոսքով՝ Քայթարմայի երաժշտությունը սովորաբար կատարվում է 9/8 կամ 7/8 ռիթմով, ինչը բնորոշ է թյուրքական երաժշտությանը, հետևաբար, հետազոտողը եզրակացրել է, որ այս պարը չի կարող վերագրվել հունական մշակույթին[9]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քայթարմայի ճշգրիտ ծագումը մնում է անորոշ, բայց գերիշխող են երկու տեսություններ: Առաջինը, որն առաջարկել է Անատոլի Բոգորոդը, ենթադրում է, որ այն գալիս է սուֆիական պտույտից[10]։ Ըստ Բ. ն. Կազաչենկոյի, Ն. Յու. Բակշիի, Ա. Լ. Աչկինաձեի «Կրիմչակների երաժշտական և բանաստեղծական ժառանգությունը» հոդվածում նշված վարկածի՝ պարի արմատները վերաբերում են Ղրիմում սեֆարդների հայտնվելուն՝ 1492 թվականին Պիրենեյան թերակղզուց նրանց վտարումից հետո: Թերակղզում պարը որդեգրել են Ղրիմի գնչուները (ուրմաչել)։ Հոդվածի հեղինակները նշում են, որ առաջին անգամ Քայթարմա պարը հիշատակվում է 1793 թվականին[11][12][13]։
1925 թվականին Ղրիմ կատարած հնագիտական և ազգագրական արշավախմբի ընթացքում ղրիմաթաթարցի հետազոտողներ Ուսեին Բոդանինսկին, Օսման Աքչոքրաքլին և Ասան Ռեֆատովը արձանագրել են Քայթարմայի 25 տարբերակներ։ 1932-ին «Ղրիմի թաթարների երգեր» գրքում հավաքված նյութերի հիման վրա Ռեֆատովը եզրակացրել է, որ Քայթարման բացառապես Ղրիմի թաթարական պար է և բնորոշ չէ Կովկասի, Թուրքիայի կամ Իրանի ժողովուրդներին[14]։ Սերգեյ Զայչենկոյի 1995 թվականի «Ազովիայի հույների պարերը» աշխատությունը ցույց է տալիս տարածաշրջանի 22 բնակավայրերի ուսումնասիրություններ: Այս արշավախմբի ընթացքում արձանագրվել են նաև պարի այլ տարբերակներ[9]։
Ժողովրդական մշակույթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քայթարմա պարի երաժշտության առաջին գրավոր ստեղծագործությունը ստեղծվել է Ալեքսանդր Սպենդիարյանի կողմից 1903 թվականին Բելոգորսկում (այն ժամանակ հայտնի էր որպես Կարասուբազար) գտնվելու ժամանակ՝ որպես նրա «Ղրիմի էսքիզներ» սիմֆոնիայի մաս[15]։ Սպենդիարյանին հաջողվել Է Ղրիմի ժողովուրդների երաժշտությանը ոչ բնորոշ 3/8 չափով մեղեդի ձայնագրել՝ 7/8 ռիթմի փոխարեն[11]:
1930-ական թվականներին Էննան Ալիմովը Քայթարմայի մասին կտավ է պատկերել՝ «Քայթարմա պարող աղջիկը» («Կայտառմա օնագյան կիզ») վերնագրով[16]։
«Հայթարմա» համույթն ստեղծվել է 1939 թվականին՝ որպես Յալթայի պետական ֆիլհարմոնիայի մաս։
Ղրիմի թաթար ռեժիսոր Ախթեմ Սեիտաբլաևը բազմիցս հիշատակել է «Քայթարմա» - ն, որն առավել ուշագրավ է իր 2013 թվականի «Հայթարմա» ֆիլմի վերնագրում և բացման դրվագում[17]։ Նա պարել է պարուհի Ելենա Շոպտենկոյի հետ՝ «Պարեր աստղերի հետ» հաղորդման շրջանակներում[18][19]։
Ուկրաինացի երգչուհի Ջամալայի «1944» երգի տեսահոլովակում, որը 2016 թվականին դարձել է «Եվրատեսիլ» մրցույթի հաղթող, Մավիլե Յագյաևան կատարել է քայթարմա պարը Թիմ-թիմ - ի (Ղրիմի թաթարական մեկ այլ ժողովրդական պար) տարրերով[20][21]։
2015 թվականին «Ուկրփոստ» - ը (ուկրաիներեն՝ Укрпошта) թողարկել է Քայթարմայի պատկերով նամականիշ՝ Ղրիմի թաթարական նամականիշերի շարքի շրջանակներում[22]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Pride of the nation: Crimean Tatar folk dance». Voice of Crimea. 14 July 2020. Վերցված է 10 February 2023-ին.
- ↑ «Весілля в Криму по-кримськотатарськи (фотогалерея)» [Crimean Tatar Wedding in Crimea (Photo gallery)]. Radio Free Europe/Radio Liberty (ուկրաիներեն). 12 December 2015. Վերցված է 10 February 2023-ին.
- ↑ Кочнова, Ольга Анатольевна. Семиотический анализ художественного фильма «Хайтарма» Արխիվացված է Հունվար 13, 2020 Wayback Machine-ի միջոցով: (2014) // Таврические студии. Серия: Культурология. № 6. с. 66-71
- ↑ Oleinyk, M. A. Народная хореографическая культура крымских татар [Folk Choreographic Culture of Crimean Tatars] (ռուսերեն). Simferopol: Crimean Federal University. էջեր 87–89.
- ↑ 5,0 5,1 Şerfedinov, Yaya (1978). Звучит кайтарма [The Sound of Qaytarma] (ռուսերեն). Tashkent: Gʻafur Gʻulom Publishing House. էջ 181.
- ↑ А. М. Підлипська. Кримськотатарський танець у діяльності професійних митців хореографії за межами Криму у першій половині ХХ століття (до 1941 року) Արխիվացված է Հունվար 13, 2020 Wayback Machine-ի միջոցով: // Культура народов Причерноморья. — 2008. — № 125. — С. 33-36
- ↑ «Кіевъ» [Kyiv] (PDF). Karaite Life (ռուսերեն). Վերցված է 10 February 2023-ին.
- ↑ «Нацменшини на лінії розмежування: греки Приазов'я» [National minorities on the dividing line: the Pryazovia Greeks]. Radio Free Europe/Radio Liberty (ուկրաիներեն). Վերցված է 10 February 2023-ին.
- ↑ 9,0 9,1 Altynkaynak, Erdogan (2003). «Музыкально-танцевальное искусство греков Приазовья, как источник изучения этнической истории» [Musical and dance art of the Pryazovia Greeks as a source of ethnic historical study]. Cultures of the Pontic Peoples (ռուսերեն) (46): 198–201.
- ↑ Bohorod, Anatolii (2015). «Танцювальні ритуали і практики мусульман: релігієзнавчий аспект» [Dance Rituals and Practices of Muslims: the Religious Aspect]. Gilea: Scientific Bulletin (ուկրաիներեն) (103): 227–232.
- ↑ 11,0 11,1 Kazachenko, B. N.; Bakshi, N. Yu.; Achikinadze, A. L. «Музыкально-поэтическое наследие крымчаков» [Musical and Poetic Heritage of the Krymchaks]. Art Criticism (ռուսերեն) – via Cyberleninka.
- ↑ Святыни и проблемы сохранения этнокультуры крымских караимов-караев [Sanctuaries and problems of preserving the ethnic culture of the Crimean Karaites-Karaim] (ռուսերեն). 2008. էջ 15.
- ↑ Александр Рыбалко. С приазовскими греками в Карпатах танцевали хайтарму Արխիվացված է Հունվար 12, 2020 Wayback Machine-ի միջոցով: Greek.ru // 27.07.2005
- ↑ Babiy, A. N. (2004). «Крымскотатарский народный танец в фольклорно-этнографических исследованиях 20-30-х гг. ХХ ст» [Crimean Tatar folk dance in folklore and ethnographic studies of the 1920-1930s]. Cultures of the Pontic Peoples (ռուսերեն) (51): 75–78.
- ↑ «Крымские напевы Александра Спендиарова» [Alexander Spendiaryan's Crimean Sketches]. Radio Free Europe/Radio Liberty (ռուսերեն). 1 November 2016. Վերցված է 10 February 2023-ին.
- ↑ «Первый директор Крымского художественного училища» [The First Director of the Crimean Art School]. Milliy Fırqa (ռուսերեն). 25 September 2012. Վերցված է 10 February 2023-ին.
- ↑ «В Днепропетровске презентовали сканадальный фильм о депортации татар из Крыма» [Scandalous film about deportation of Tatars from Crimea screened in Dnipropetrovsk]. 34 (ռուսերեն). 21 March 2014. Արխիվացված է օրիգինալից 30 January 2020-ին.
- ↑ Barna, Nataliya (17 December 2017). «VIVA! САМЫЕ КРАСИВЫЕ-2018: ЗВЕЗДЫ ТАНЦЕВ СО ЗВЕЗДАМИ ПОПАЛИ В НОМИНАЦИИ» [Viva! 2018's most beautiful: Stars of "Dancing with the Stars" nominated]. Viva (ռուսերեն). Վերցված է 10 February 2023-ին.
- ↑ Ахтем Сеитаблаев впервые прокомментировал финал «Танців з зірками» Արխիվացված է Հունվար 13, 2020 Wayback Machine-ի միջոցով: (31 октября 2017) // tsn.ua
- ↑ Пісню Джамали «1944» зіграли на бандурі, дудуці та джембе Արխիվացված է Հունվար 13, 2020 Wayback Machine-ի միջոցով: (07.06.2016) // kreschatic.kiev.ua
- ↑ «Евровидение 2016: украинские музыканты сыграли песню Джамалы на этнических инструментах» [Eurovision: Ukrainian musicians perform Jamala's song on ethnic instruments]. Telenedelia (ռուսերեն). 12 May 2016. Վերցված է 10 February 2023-ին.
- ↑ «"УКРПОШТА" ПРЕЗЕНТУВАЛА СЕРІЮ ПОШТОВИХ МАРОК, ПРИСВЯЧЕНИХ КРИМСЬКИМ ТАТАРАМ» [Ukrposhta presents postage stamp series about Crimean Tatars]. 5 Kanal (ուկրաիներեն). 14 May 2015. Արխիվացված է օրիգինալից 12 January 2020-ին. Վերցված է 10 February 2023-ին.