Մասնակից:Edgar Danielyan/Ավազարկղ

Գրիգոր Լուսավորիչ

Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի

Լուսավորչականություն, Հայ-լոսավորչական հավատ, Լուսավորչական հավատ, Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու դավանանքի, նաև դավանապատկանության շինծու, պայմանական անվանումը: Արտահայտությունն առաջացել է 19-րդ դ. առաջին կեսին, «Հայ լուսավորչական եկեղեցի անունից՝ վերջինս Հայոց պաշտոնական (301) եկեղեցու հիմնադիր և պաշտոնական առաջին կաթողիկոս Գրիգոր Ա Լուսավորչի (302-325) հետ կապելուց հետո: Արհեստական այդ կապը պատճառ է դարձել այն թյուր կարծիքի, թե նա է ստեղծել Հայոց եկեղեցու դավանանքը կամ դավանապատկանությունը, որի հետևանքով էլ առաջացել է իբր դրանք բնորոշող «Լուսավորչականություն» անվանումը: Միաժամանակ և միևնույն նշանակությամբ ռուս, (մասամբ նաև՝ արևելաեվրոպական) գիտական գրականության մեջ և պետական-պաշտոնական գրագրություններում լուսավորչականությանը համարժեք օգտագործվել է «հայ-գրիգորյան հավատ» (կամ՝ «գրիգորյան հավատ») արտահայտությունը: Իրականում դրանք ոչ մի առնչություն չունեն Հայոց եկեղեցու դավանական ուղության հետ, ընդհանրապես չեն արտահայտում ոչ մի ուսմունք կամ վարդապետական ուղղություն: Պետական կրոն հռչակելով (301) դեռևս առաջին դարից Հայաստանում տարածված (թեև հալածական) քրիստոնեությունը՝ Գրիգոր Լուսավորիչը նոր ուսմունք կամ դավանանք չի ստեղծել, այլ Հայոց եկեղեցու համար ընդունել է դավանական այն միակ ուղղությունը, այն միակ առկա դավանանքը, որ քրիստոնեության սկզբնավորումից ի վեր սրբագործել էին համաշխարհային եկեղեցու համնդհանուր հայրերը՝ որպես միակ ուղղափառություն: Այնուհետև, Գրիգոր Լուսավորիչն ինքն անձամբ է Հայոց եկեղեցու համար սրբագործել Նիկիայի առաջին (325) տիեզերական ժողովի (որին մասնակցել է նաև Հայոց եկեղեցու ներկա յացուցիչը՝ Գրիգոր Լուսավորչի պատվիրակը, որդին ու հաջորդը՝ Արիսաակես Ա Պարթևը) վավերացրած ընդհանուր ավանդության հավատքը (Ագաթանգեղոս, Պատմություն, գլուխ ՃԻԷ): Գրիգոր Լուսավորչի օրոք համաշխարհային եկեղեցին դեռևս ճեղքվածքներ չէր տվել, չկային դավանաբանական սուր տարաձայնություններ և անանուն «ավանդության հավատքը» միասնական էր ու համնդհանուր բոլոր եկեղեցիների համար: Դեռևս չէին գումարվել տիեզերական այն ժողովները (Քաղկեդոնի՝ 451 թ., Կոստանդնուպոլսի երկրորդ՝ 553 թ. և այլն), որոնք խաղտեցին առաջին երեք ժողովների (Նիկիայի առաջին, Կոստանդնուպոլսի առաջին՝ 381 թ., Եփեսոսի՝ 431 թ.) համերաշխ սկզբունքները և միասնական ու միադավան եկեղեցին պառակտեցին միաբնակ (տես Միաբնակներ), երկաբնակ (տես Երկաբնակներ), կաթոլիկ (տես Կաթոլիկություն), բողոքական (տես Բողոքականություն) և այլ եկեղեցիների՝ համապատասխան դավանություններով ու վարդապետություններով: Հայոց եկեղեցին Աշտիշատի 435 թ.-ի ժողովում ընդունեց Եփեսոսյան բանաձևը՝ «Մի բնութիւն Բանին Մարմնացելոյ», իսկ Դվինի 506 թ.-ի ժողովում (տես Դվինի ժողովներ) պաշտոնապես մերժեց քաղկեդոնականությունը և վերջնականապես վավերացրեց իր հանգանակ կամ հավատամք (տես Հավատոհանգանակ) դավանությունը՝ միաբնակությունը (Երրորդություն, Մարդեղություն, Փրկագործություն):