Հակամարտություն Կոդորի կիրճում (2006)
| 2006 Կոդորի կիրճի հակամարտություն | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| մաս Վրաց-աբխազական հակամարտություն | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Հակառակորդներ | |||||||||||||
|
.svg){kind=small}
| ||||||||||||
| Հրամանատարներ | |||||||||||||
| Միխեիլ Սաակաշվիլի Վանո Մերաբիշվիլի Իրակլի Օքրուաշվիլի |
Էմզար Կվիցիանի | ||||||||||||
| Ընդհանուր կորուստներ | |||||||||||||
| 1 խաղաղ բնակիչ է զոհվել
2 ոստիկան վիրավորվել | |||||||||||||
Հակամարտություն Կոդորի կիրճում (վրաց.՝ კოდორის კრიზისი, 2006 թվականի հուլիս), վրացի դաշտային հրամանատար Էմզար Կվիցիանիի հակակառավարական հայտարարություններով պայմանավորված ռազմաքաղաքական ճգնաժամ։ Վրացական ոստիկանության և բանակի հաջորդած հատուկ գործողությունն ավարտվեց ապստամբների պարտությամբ և տարածաշրջանի վրա վրացական լիակատար վերահսկողության հաստատմամբ, որտեղ նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլիի հանձնարարությամբ Աբխազիայի Ինքնավար Հանրապետության Նախարարների խորհուրդը «Աբխազիայի կառավարությունը վտարանդի վիճակում» տեղափոխվել է Թբիլիսիից։
Վրաստանի իշխանությունները Կոդորի կիրճը վերահսկում էին մինչև 2008 թվականի օգոստոսը։ Վրաստանի պատերազմի ժամանակ աբխազական և ռուսական զորքերը ռազմական գործողություն են իրականացրել, որի արդյունքում Կոդորի կիրճը անցել է Աբխազիայի վերահսկողության տակ։
Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կոդորի կիրճը, որը հիմնականում բնակեցված է սվաններով (վրացիների ենթնիկ խումբ), կազմում է Աբխազիայի տարածքի մոտ 15%-ը։ Վրաց-աբխազական պատերազմի ժամանակ (1992-1993 թթ.) այստեղ ստեղծվեցին սվանական միլիցիայի ստորաբաժանումներ, որոնք Վրաստանի կողմից կռվեցին աբխազների դեմ։ Ամենաազդեցիկ դաշտային հրամանատարը Էմզար Կվիցիանին էր, որը ղեկավարում էր «Մոնադիր» («Որսորդ») ջոկատը։ Հիմնականում նրա շնորհիվ կիրճի վերին մասը, որը վարչականորեն Աբխազիայի մաս է, մնաց վրացական վերահսկողության տակ այն բանից հետո, երբ վրացական ուժերը լքեցին Աբխազիայի մնացած մասը։
1994 թվականի ապրիլի 4-ին Մոսկվայում վրացական և աբխազական կողմերի կողմից ստորագրված «Զինադադարի և ուժերի բաժանման մասին համաձայնագրի» պայմանների համաձայն, վրացական զորքերը պետք է դուրս բերվեին Կոդորի կիրճից Աբխազիայի սահմաններից դուրս գտնվող իրենց վայրերը։ ԱՊՀ խաղաղապահ ուժերի ներկայացուցիչներ և ՄԱԿ-ի դիտորդներ։ Միաժամանակ Կոդորի կիրճում նախատեսվում էր կանոնավոր պարեկություն խաղաղապահ ուժերի և միջազգային դիտորդների կողմից[1]։
Կոդորի կիրճի վերահսկողության և այստեղ զինված ուժերի և ծանր սպառազինության առկայության հարցը առանցքային նշանակություն ուներ հակամարտության երկու կողմերի համար, քանի որ կիրճի տարածքը հարմար ցատկահարթակ էր Աբխազիայի վրա հնարավոր հարձակման համար։ Տեղական դաշտային հրամանատարները Վրաստանի կառավարության իրավասությունը ճանաչել են միայն պաշտոնապես։ Փաստորեն, Կոդորի կիրճը վերածվել է չվերահսկվող տարածքի։ Վրաց-աբխազական բաժանարար գիծը պահպանող «Մոնադիր» ջոկատը 1998 թվականից համարվում էր Վրաստանի զինված ուժերի գումարտակ, սակայն փաստացի ենթարկվում էր անձամբ Կվիցիանիին։ Կվիցիանիի անունը կապված էր 1996-1999 թվականներին ՄԱԿ-ի առաքելության աշխատակիցների և վրացի բարձրաստիճան պաշտոնյաների Կոդորի կիրճում պարբերաբար առևանգումների հետ։ 2001 թվականին Կոդորի կիրճով, ոչ առանց Կվիցիանիի մասնակցության, չեչեն գրոհայինների ջոկատ Ռուսլան Գելաևի կողմից փորձ է արվել ներխուժել Աբխազիա։
Հետագայում սվանները գաղտնի պայմանավորվել են աբխազների հետ՝ չհարձակվելու և օտարերկրյա զինված կազմավորումների մուտքը Կոդորի վերին հատված թույլ չտալու մասին։ Դրա համար աբխազները թույլ են տվել սվաններին գյուղմթերք արտահանել Աբխազիա և օգնություն ցուցաբերել նրանց սոցիալական ոլորտում[2][3]։
2003թ.՝ Վարդերի հեղափոխության ժամանակ, Կվիցիանին աջակցել է Էդուարդ Շևարդնաձեին, իսկ 2004թ. դեկտեմբերին նոր նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլիի հրամանագրով նա հեռացվել է Կոդորի կիրճում նախագահական հանձնակատարի պաշտոնից, իսկ 2005թ. ապրիլին՝ Վրաստանի պաշտպանության նախարար Իրակլի Օկրուաշվիլին։ հրամանագիր է ստորագրել «Մոնադիր» ջոկատը ցրելու մասին[4]։
Ապստամբություն Կոդորի կիրճում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երբ 2006թ. հուլիսին պաշտպանության նախարար Օկրուաշվիլին սկսեց իրագործել Կոդորի կիրճում զինված խմբավորումներին կանոնավոր բանակային ստորաբաժանումներով զինաթափելու և փոխարինելու իր ծրագիրը, Էմզար Կվիցիանին հայտարարեց Մոնադիրե ջոկատի վերստեղծման մասին և անհնազանդություն հայտարարեց Վրաստանի կառավարությանը՝ պահանջելով հրաժարական տալ։ Ներքին գործերի և պաշտպանության նախարարության ղեկավարներ Վանո Մերաբիշվիլին և Օկրուաշվիլին, որոնք, ըստ Կվիցիանիի, «կամայականություն» են գործել սվանների նկատմամբ և նախապատրաստել նրանց բնաջնջումը[5][6]։ Միևնույն ժամանակ, Կվիցիանին սպառնացել է քաղաքացիական անհնազանդության, իսկ ծայրահեղ դեպքում՝ զինված դիմադրության անցումով[7]։ Իշխանությունները կատարվածը գնահատեցին որպես ապստամբություն։
Հուլիսի 24-ի ուշ երեկոյան Խուդոնի գյուղի մոտ գտնվող ռուս խաղաղապահների դիտակետում կանգնեցվել է երկու փոքր զրահապատ տրակտորներից, «ՈՒԱԶ» մակնիշի և «Նիվա» մակնիշի ավտոմեքենայի շարասյունը։ Այդ մեքենաների վրա եղել են մինչև տասը ռազմական ոստիկաններ և Վրաստանի պաշտպանության նախարարության աշխատակիցներ՝ զինված փոքր զենքերով։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ 1994 թվականի մայիսի 14-ի հրադադարի և ուժերի բաժանման մասին Մոսկվայի պայմանագրով սահմանված անվտանգության գոտում զրահատեխնիկայի տեղաշարժը սույն համաձայնագրի ակնհայտ խախտում էր, խաղաղապահ ուժերի հրամանատարությունը որոշեց կալանավորել երկու զրահատեխնիկա,տրանսպորտային միջոցներ, որոնք սպասում են համատեղ հետաքննության[8]։ Այնուհետև զրահատեխնիկան ազատ է արձակվել։
Հուլիսի 25-ին բանակային ստորաբաժանումների ներգրավմամբ սկսվեց լայնածավալ «ոստիկանության հատուկ օպերացիան»։ Առավոտյան Խուդոնի գյուղի մոտակայքում գտնվող խաղաղապահ դիրքով անցել են 43 «Ուրալ» և «Կամազ» բեռնատարներ և 12 «Նիվա» մակնիշի ավտոմեքենաներ, որոնցում եղել է ավելի քան 800 զինծառայող[9]։ Շարակը ղեկավարում էին Վրաստանի ներքին գործերի նախարարության և Պաշտմանոււթյան Նախարարության ղեկավարները[10]։
Ռուսաստանի զինված ուժերի ցամաքային զորքերի գլխավոր հրամանատարի տեղակալ, գեներալ-լեյտենանտ Վալերի Եվնևիչը հայտարարել է, որ վրացական զորքերի գործողությունը սկսվել է առանց ԱՊՀ երկրների ղեկավարներին ծանուցելու, որոնց որոշմամբ տեղակայվել են Հավաքական խաղաղապահ ուժերը։ Աբխազիայի տարածքում։ Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարարությունը հայտարարել է, որ այն, ինչ կատարվում է Կոդորի կիրճում, ազդում է Ռուսաստանի անվտանգության վրա. Այս տարածքը ուղղակիորեն սահմանակից է Ռուսաստանի տարածքին, և այն, ինչ տեղի է ունենում այնտեղ, ազդում է Ռուսաստանի Դաշնության անվտանգության վրա»[11]։
Երեկոյան մոտ վրացական «Իմեդի» ռադիոկայանը հայտնել է Կոդորի շրջանում կրակահերթերի մեկնարկի մասին, ինչը հաստատել է նաև Ռուսաստանի Դաշնության Պաշտպանության Նախարարությունը։ Աբխազիայի սահմանների մոտ հզոր զորախմբի հայտնվելը անհանգստացրել է աբխազական իշխանություններին։ Աբխազիայի պաշտպանության նախարարության գլխավոր շտաբի պետ Անատոլի Զայցևը հայտնել է, որ Աբխազիայի զինված ուժերի բոլոր ստորաբաժանումները բարձրացված մարտական պատրաստվածության են, ուժեղացվել են Կոդորի կիրճում գտնվող խմբավորումը, լեռնային հրաձգային գումարտակը, հետախուզական և հրետանին։ . Ձորում տեղակայվել են պահեստազորային բրիգադներ և սահմանապահ զորքեր։ Աբխազիայի արտաքին գործերի նախարարությունը Վրաստանի անօրինական գործողությունների վերաբերյալ բողոք է ներկայացրել Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարարությունը և ՄԱԿ[12]։
Վրաստանի անվտանգության ուժերը արագորեն վերահսկողություն հաստատեցին տարածաշրջանի վրա։ Տեղեկացնելով, որ Կվիցիանին և նրա մի քանի տասնյակ կողմնակիցները արգելափակվել են Վերխնյայա Աժարա բարձր լեռնային գյուղի տարածքում, իշխանությունները ակտիվ ռազմական գործողություններից անցել են լայնածավալ մաքրման գործողությունների։ Ներքին գործերի նախարարության տվյալներով՝ խուզարկությունների արդյունքում բնակչությունից առգրավվել են տասնյակ գնդացիրներ, նռնականետեր, մեծ քանակությամբ զինամթերք։ Հուլիսի 27-ի գիշերը վրացի զինվորականները գնդակոծել են Չխալթա գյուղը, որտեղ բնակվում էր Էմզար Կվիցիանին։ Ուղղաթիռները հարվածել են Էմզար Կվիցիանիին, նրա քրոջը՝ Նորա Կվիցիանիին և նրա որդուն՝ Բաչո Արգվլիանիին պատկանող տներին։ Ինչպես հաղորդում են վրացական լրատվամիջոցները, այս հրետակոծության հետեւանքով մի կին է զոհվել[13]։
Հուլիսի 27-ի երեկոյան Վրաստանի նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլին հայտարարեց Կոդորիում գործողության ավարտի մասին, որից հետո հայտարարեց, որ 1993 թվականից Թբիլիսիում գտնվող վտարանդի Աբխազիայի կառավարությունն ու խորհրդարանը կտեղափոխվեն կիրճ[13]։:
Մինչդեռ Էմզար Կվիցիանիի գտնվելու վայրն անհայտ է մնացել։ Վրաստանի նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Գեորգի Արվելաձեն հայտնել է, որ ոստիկանությունը Էմզար Կվիցիանիին և նրա կողմնակիցներին հնարավորություն է տվել լքել Չխալթա գյուղը, որպեսզի խաղաղ բնակիչները չվնասվեն, որից հետո նա փախել է Աբխազիա[14]:Վրաստանի ներքին գործերի նախարարության աղբյուրների համաձայն՝ Կվիցիանին և նրա ջոկատի մնացորդները Կլուխորսկի լեռնանցքում դիմավորել են ռուս սահմանապահներն ու ռուսական հատուկ ծառայությունները, որոնք օգնել են նրան անցնել նախ Նալչիկ, ապա՝ Ստավրոպոլ[15]։ Վրաստանի ներքին գործերի նախարարության 100 հազար լարի (58 հազար դոլար) պարգև է հայտարարել[16] և տեղեկություններ Կվիցիանիի և նրա եղբորորդու՝ նախկին օրենքով գող գտնվելու վայրի մասին[15]՝ Բաչո Արղվլիանի։
Աբխազիայի կառավարության տեղափոխումը վտարանդիության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օգոստոսի 2-ին ավարտվեց Աբխազիայի կառավարության և խորհրդարանի վտարանդի բազմաթիվ անդամների տեղափոխումը Կոդորի կիրճ։ Աբխազիայի Ինքնավար Հանրապետության կառավարությունը գտնվում է Չխալթա գյուղում, իսկ Գերագույն խորհուրդը՝ Աժարա գյուղում։ Ինչպես լրատվամիջոցին հայտնի է դարձել Վրաստանի արտաքին գործերի նախարարության աղբյուրից, այսուհետ Վրաստանի ղեկավարությունը մտադիր է պնդել աբխազական կողմի հետ բանակցություններ վարող պատվիրակությունների կազմում ընդգրկել «Աբխազական Ինքնավար Հանրապետության օրինական իշխանությունների ներկայացուցչին, որոնք գտնվում են ք. Աբխազիայի տարածքը՝ Կոդորի կիրճում»։ Հենց այս հանգամանքն արդեն հանգեցրել է Համակարգող խորհրդի շրջանակներում վրաց-աբխազական բանակցությունների խզմանը, որոնք պետք է կայանային օգոստոսի 2-ին Սուխումում։ Աբխազական կողմը հայտարարեց, որ ոչ մի դեպքում չի նստի բանակցությունների սեղանի շուրջ, եթե նույն սեղանի շուրջ լինեն «ինքնավարների» ներկայացուցիչները[17][18]։.
Սեպտեմբերի 27-ին՝ Հիշատակի և վշտի օրը, Վրաստանի նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլիի հրամանագրով Կոդորի կիրճի վերին հատվածը վերանվանվել է Վերին Աբխազիա։
Կոդորի կիրճում տեղի ունեցող իրադարձությունները և վրաց-աբխազական բանակցային գործընթացը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հուլիսին վրացական ուժայինների մուտքը Կոդորի կիրճի վերին հատված փաստացի ընդհատեց անվտանգության երաշխիքների վերաբերյալ վրաց-աբխազական բանակցությունների գործընթացը, որը վերսկսվեց Վրաստանում «Վարդերի հեղափոխության» արդյունքում տեղի ունեցած իշխանափոխությունից հետո[19]։:
2006 թվականի հոկտեմբերի 13-ին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդն ընդունեց թիվ 1716 բանաձևը, որում մտահոգություն էր հայտնում Կոդորի կիրճում վրացական կողմի գործողությունների վերաբերյալ՝ կոչ անելով «վրացական կողմին ապահովել, որ իրավիճակը վերին հատվածում տիրի։ Կոդորի կիրճը համապատասխանում է Մոսկվայի համաձայնագրին, և որ չկան զորքեր, որոնք նախատեսված չեն այս պայմանագրով»[20][21][22]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Соглашение о прекращении огня и разъединении сил. Москва, 4 апреля 1994 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 2-ին.
- ↑ «Военно-грузинская подмога. Российские добровольцы приехали защищать Абхазию // «Коммерсант», 01.08.2006». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 2-ին.
- ↑ «Михаил Дроздовский. Сценарий войны. Тбилиси приступил к практическим шагам по завоеванию Абхазии // Политический журнал Архив № 29-30 (124-125) / 14 августа 2006». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 3-ին. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 2-ին.
- ↑ «Квициани, Эмзар» (ռուսերեն). Лентапедия. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 20-ին.
- ↑ ««Тайна Кодорского ущелья»: Южная Осетия за неделю» (ռուսերեն). "Osradio.ru". 26 апреля 2006 г. (АУ). Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 3-ին.
- ↑ «Представитель президента Грузии в Кодорском ущелье объявил о неподчинении Саакашвили». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 3-ին.
- ↑ «Хроника грузино-абхазского конфликта 1989‑2008 гг. Справка». РИА Новости. 2008 թ․ մայիսի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 21-ին.
- ↑ «Российские миротворцы задержали в Абхазии два грузинских броневика». Lenta.ru. 2006 թ․ հուլիսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
- ↑ «Грузинская армия ждет решения кодорских старейшин». Lenta.ru. 2006 թ․ հուլիսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
- ↑ ВЛАДИМИР Ъ-СОЛОВЬЕВ, ОЛЬГА Ъ-АЛЛЕНОВА (26.07.2006). «Грузинских военных запустили в Кодорское ущелье» (ռուսերեն). Газета «Коммерсантъ».
- ↑ «Грузинские войска в Кодорском ущелье увязли в грязи». Lenta.ru. 2006 թ․ հուլիսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 30-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
- ↑ «Абхазия пожаловалась на Грузию России и в ООН». Lenta.ru. 2006 թ․ հուլիսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 30-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
- ↑ 13,0 13,1 ВЛАДИМИР Ъ-НОВИКОВ (28.07.2006). «Грузия вводит в Кодорское ущелье правительство и парламент» (ռուսերեն). Газета «Коммерсантъ».
- ↑ ВЛАДИМИР Ъ-СОЛОВЬЕВ, ОЛЬГА Ъ-АЛЛЕНОВА; ГАЛИНА Ъ-ГОТУА, ВЛАДИМИР Ъ-НОВИКОВ, (29.07.2006). «Абхазия чувствует себя ущеленной» (ռուսերեն). Газета «Коммерсантъ».
{{cite news}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link) - ↑ 15,0 15,1 ВЛАДИМИР Ъ-НОВИКОВ (31.07.2006). «Грузинские власти починили ущелье» (ռուսերեն). Газета «Коммерсантъ».
- ↑ «В Кодори задержана сестра лидера мятежников» (ռուսերեն). "Лента.Ру". 29.07.2006. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 20-ին.
- ↑ ВЛАДИМИР Ъ-НОВИКОВ (03.08.2006). «Грузия перебросила правительство в Кодорское ущелье» (ռուսերեն). Газета «Коммерсантъ».
- ↑ Abkhazia: Ways Forward. II. The Negotiation Processes // International Crisis Group, Europe Report N°179, 18 January 2007 Արխիվացված 2015-09-23 Wayback Machine
- ↑ Доклад «Соглашение о неприменении силы как важный фактор в урегулировании грузино-абхазского конфликта». Гл. 2, «Грузино-абхазский переговорный процесс и основные этапы работы над документом по гарантиям безопасности и невозобновлению военных действий»
- ↑ «Резолюция 1716 (2006) СБ ООН» (ռուսերեն). 13/10/2006. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 29-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 15-ին.
- ↑ Владимир Ъ-Новиков, Сергей Ъ-Тамили (16.10.2006). «Грузия оспаривает победу России в Совете Безопасности» (ռուսերեն). Газета «Коммерсантъ».
- ↑ Наргиз Асадова (03.11.2006). «"Красная линия в отношениях — наши границы"» (ռուսերեն). Газета «Коммерсантъ». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 20-ին.