Թարիմյան մումիաներ

Թարիմ գետի ավազանի և Տակլա Մական անապատի քարտեզը

Թարիմյան մումիաներ, մ.թ.ա. 18-րդ դարից մինչև մ.թ.ա 2–րդ դարի մումիֆիկացված մարմիններ, որոնք պահպանվել են Լոուլանի մոտ գտնվող Տակլա Մական անապատի երաշտային պայմաններում (Գումուգոու (Քյավրիգուլ), Սյաոխե (Xiahoe), Այալա Մազար գերեզմանոցներ)։ Մումիաներ հայտնաբերվել է նաև Չինաստանի Սինծիան և Ույղուրյան ինքնավար շրջանում գտնվող Թարիմ գետի ավազանի արևելյան մասում, Նիայի, Չերչենի և Կաշգարյան հարթավայրի հարավային եզրին։

Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եվրոպոիդ ռասայի դիմակ Լոպ Նուրից, Չինաստան, մ.թ.ա. 2000-1000 թթ.

, բաց մազերով և բաց աչքերով, մ.թ. 7-րդ դարի որմնանկար, Կիզիլ, Թարիմյան ավազան, Սինծիան, Չինաստան]]

Սըր Աուրել Սթեյնը Թարիմյան ավազանում, 1910 թ.

Ըստ մարդաբանական բնութագրերի՝ դամբարանները պարունակում են մոնղոլոիդների և եվրոպեոիդների մումիաներ։ Այսպիսով, Յանբուլակում թաղված 29-ը մարմիններից 21-ը մոնղոլոիդներ են եղել, իսկ 8-ը՝ եվրոպոիդներ։ Ավելի վաղ մումիաները կարող են թվագրվել մ.թ.ա. 18-րդ դարում, ավելի ուշ շրջաններինը` մ.թ.ա. 2–րդ դարում։ Դրանք առանձնանում են կարմիր կամ բաց շիկահեր երանգի երկար, հյուսված մազերով։ Լավ պահպանված են գործվածքները` կարճ թիկնոցներ և զանկապաններ` վանդակավոր նկարով։

Գանգաչափական տվյալները ցույց են տալիս թարիմյան մումիաների` Ղազախստանի և Ռուդնի Ալթայի անդրոնովյան մշակույթի կրողների հետ մարդաբանական նմանության մասին^[1]։

Պալեոգենետիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոբնոր լճից արևմուտք գտնվող Սյաոհե (18-15-րդ դարերի գերեզմանոց) թաղամասում` տղամարդկային յոթ մումիաների ԴՆԹ-ի հետազոտությունը ցույց է տվել, որ դրանք բոլորը պատկանում են Y քրոմոսոմային հապլոգրուպին R1a1a-M198-ին։ Միտոխոնդրիալ ԴՆԹ-ի վերլուծությունը ցույց է տվել Արևմտյան Եվրասիական C4 հապլոգրուպի (հինգ տղամարդու և ինը կնոջ մոտ) և Արևմտյան Եվրասիայի H և K հապլոգրուպների (երկու կանանց մոտ) առկայությունը^[2]^[3]։ 2012 թվականի համար 12 նույնացված Y քրոմոսոմային հապլոգրախմբերից 11-ը պատկանում են R1a1a-M198 խմբին, 1-ը՝ K* պարախմբին^[4]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

20-րդ դարի սկզբին թարիմյան մումիաների հայտնաբերումը Աուրել Սթեյնի և Սվեն Գեդինի արշավախմբերի կողմից գիտական հանրության մեջ առաջ է բերել բանավեճ այն մասին, թե ինչ լեզվով են խոսել այդ մարդիկ։ Առավել տարածված է նրանց նույնացումը տոհարիմի տոչարյան լեզվի կրողների հետ։

Ներքին Ասիայում եվրոպոիդների լայն տարածման մասին 2000-3000 տարի առաջ վկայում են պազիրսկիի և տաշտիկյան մշակույթների տվյալները, ինչպես նաև` որոշ գրավոր աղբյուրներ, օրինակ` Պլինիոս Ավագը հայտնում է, որ Կլավդիոս կայսեր պալատին կից Շրի Լանկայի դեսպանատունը նկարագրում է Արևմտյան Չինաստանի բնակիչներին որպես «միջին հասակից բարձր, կտավատի մազերով և կապույտ աչքերով»^[5]։

Լոուլանյան գեղեցկուհի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Լոուլանյան գեղեցկուհի» են անվանել հնագույն թարիմյան մումիաներից մեկը։ Այն պատկանում է եվրոպոիդ ռասայի երիտասարդ կնոջը (180 սմ բարձր աճ և մուգ մազերի շերտեր), հայտնաբերվել է 1980 թվականում` Լոուլանի շրջակայքում։ Մոտավոր տարիքը` 3800 տարեկան։ Մումիան պահվում է Ուրումչի քաղաքի Սինցզյան-Ույգուրյան ինքնավար շրջանի թանգարանում։ Լոուլանյան գեղեցկուհու կողքին հայտնաբերվել է 50-ամյա «չերչենացի տղամարդու» գերեզման՝ երկու հյուսքով հյուսված մազերով և 3 ամսական երեխայի՝ կովի եղջյուրից և ոչխարի պտուկից պատրաստված «շշով»։ Հայտնաբերվել են նաև գտածոներ՝ մաղ, գլխարկ, հյուսված պայուսակ՝ ցորենի հատիկներով։ Ենթադրվում է, որ թաղումը պատկանում է հին Աֆանասևյան մշակույթին կամ թոխարամին։