Գերօդափոխում

Գերօդափոխում; ventilatio
Տեսակ	ախտանիշ կամ նշան
Հիվանդության ախտանշաններ	նյարդաբանական և հոգեկան խանգարումներ

Գերօդափոխում (հին հունարեն՝ ὑπέρ - վերև, վրան+ լատին․՝ ventilatio - օդափոխում), տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ արագությունը կամ մակընթացային շնչառական ծավալը վերացնում է ավելի շատ ածխածնի երկօքսիդը, քան կարող է արտադրել մարմինը^[1]^[2]^[3]։ Սա հանգեցնում է հիպոկապնիայի՝ արյան մեջ լուծված ածխաթթու գազի նվազեցված կոնցենտրացիան։ Օրգանիզմը սովորաբար փոխհատուցում է այդ հոմեոստազը, բայց եթե այն խախտվում է կամ ճնշվում է ջրածնային ցուցիչը բարձրանում է, ինչը հանգեցնում է շնչառական ալկալոզի։ Շնչառական ալկալոզի ախտանշանները ներառում են՝ գլխապտույտ, շրթունքների, ձեռքերի կամ ոտքերի դող, գլխացավ, թուլություն, ուշագնացություն և ցնցումներ։ Ծայրահեղ դեպքերում դա կարող է առաջացնել կարպոպեդալ ջղաձգություն, ձեռքերի և ոտքերի թուլացում^[3]^[4]։

Գերօդափոխում կարող են առաջացնել^[2] սթրեսը, տագնապը կամ խուճապային խանգարումը, լեռնային հիվանդությունը, գլխի վնասվածքը, կաթվածը, շնչառական խանգարումները, ինչպիսիք են ասթման, թոքաբորբը, թոքային էմբոլիան, սակավարյունությունը կամ գերօդափոխման սիմդրոմը^[5], սրտանոթային խնդիրները, ինչպիսիք են թոքային Էմբոլիան, անեմիան^[1]^[3], և անբարենպաստ ռեակցիաներ որոշ դեղերից։ Գերօդափոխումը կարող է նաև պայմանավորված լինել փոփոխված վիճակի գիտակցությամբ, ինչպես, օրինակ, շնչահեղձությամբ, շնչառության ընթացքում, կամ փորձում է երկարացնել ընկղմամբ հետ շնչառական հետաձգմամբ։

Գերօդափոխման ֆիզիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շնչառությունն իրականացնում է գազի փոխանակում արտաքին միջավայրի և ալվեոլային օդի միջև, որի բաղադրությունը նորմալ պայմաններում տատանվում է նեղ տիրույթում։ Հիպերվանտիլյացիայի հետ թթվածնի պարունակությունը բարձրանում է (նախնական արժեքի 40-50 %-ով), բայց հետագա հիպերօդափոխմամբ (մոտ մեկ րոպե կամ ավելի) ալվեոլներում CO₂-ի պարունակությունը զգալիորեն նվազում է, որի արդյունքում արյան մեջ ածխաթթու գազի մակարդակն ընկնում է նորմայից ցածր (այս պայմանը կոչվում է հիպոկապնիա)։ Խորը շնչառությամբ թոքերում հիպոկապնիան pH-ը տեղափոխում է ալկալային կողմ, ինչը փոխում է ֆերմենտների և վիտամինների գործունեությունը։ Նյութափոխանակության կարգավորիչների գործունեության այս փոփոխությունը խաթարում է նյութափոխանակության գործընթացների բնականոն ընթացքը և հանգեցնում բջիջների մահվան։ Թոքերում CO₂-ը կայուն պահելու համար գործում են հետևյալ պաշտպանական մեխանիզմները.

բրոնխների և արյան անոթների սպազմեր,
լյարդում խոլեստերինի արտադրության աճ՝ որպես կենսաբանական մեկուսիչ, որը թոքերում և արյան անոթներում խտացնում է բջջային թաղանթները,
արյան ճնշման իջեցում (հիպոթենզիա), խանգարելով մարմնից CO₂-ի հեռացմանը։

Բրոնխների և արյան անոթների սպազմերը նվազեցնում են թթվածնի հոսքը դեպի ուղեղի, սրտի, երիկամների և այլ օրգանների բջիջներ։ Արյան մեջ CO₂-ի նվազումը մեծացնում է թթվածնի և հեմոգլոբինի կապը և դժվարացնում թթվածնի բջիջների մուտքը։ Հյուսվածքների թթվածնի հոսքի նվազումը հյուսվածքների թթվածնի սով է առաջացնում` հիպոքսիա։ Հիպոքսիան, իր հերթին, հանգեցնում է նախ գիտակցության կորստի, իսկ հետո գլխուղեղի մահվան։

Գերօդափոխման դրայվինգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերահսկվող գերօդափոխում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արդյունավետ օգտագործման ձևերից է դրայվինգը։ Սուզվելուց առաջ շնչառական գազի մատակարարումը մեծացնելու համար օգտագործվում է վերահսկվող հիպերտոնիզացիա։ Սուզվելուց առաջ չափազանց հիպերվենտիլացիան կարող է հանգեցնել գիտակցության կորստին (և այդպիսով դառնալ անկառավարելի)։

Անվերահսկելի գերօդափոխում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չվերահսկվող գերօդափոխումը կարող է առաջանալ ցանկացած ֆիզիկական գործունեության արդյունքում և հանգեցնել անցանկալի ուղեղի հիպոքսիայի։ Այսպիսով, դա կարող է լինել վազքի, հեծանվավազքի ժամանակ, բայց դա հատկապես վտանգավոր է ինտենսիվ լողի դեպքում, քանի որ վերջին դեպքում գիտակցության կորուստը կհանգեցնի ջրահեղձի։

Գիտակցության կորստի կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առողջ մարդկանց մեծամասնության համար հիպոքսիայի առաջին նշաններն են թեթևամտությունը կամ անգիտակցությունը, անհանգստությունը, մարմնական սենսացիաների բացակայությունը, որոնք անփորձության պատճառով կարող են շատ ուշ նկատվել։ Բայց ախտանիշների ժամանակին հայտնաբերմամբ բավական է դադարեցնել լողալը ջրի մակերևույթի վրա, գլորվել մեջքի վրա և պահել շնչառությունը` ներշնչելով, մինչև ածխածնի երկօքսիդը կուտակվի արյան և ուղեղի հյուսվածքներում։

Գերօդափոխումը՝ որպես շնչառական տեխնիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերօդափոխման վրա հիմնված շնչառական տեխնիկայի օգտագործումը թույլ է տալիս մտնել գիտակցության փոփոխված վիճակի մեջ։ Սակայն նման մեթոդիկաները նախատեսված են էպիզոդիկ օգտագործման համար^[6]։

Գերօդափոխումը` որպես հիվանդության ախտանիշ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն ունեն հիպերվենտիլացիայի տարբեր պատճառներ, մասնավորապես նյարդաբանական և հոգեկան խանգարումներ^[7]։ Ախտանշանները կարող է տևել ժամեր, բայց գերօդափոխման ախտանշանների սովորական տևողությունը 20-30 րոպե է։ Նման ախտանշանները ընդհատելու միջոցներից մեկը (և երբեմն դա կանխելը) թղթե տոպրակի մեջ շնչելն է, որը թույլ է տալիս փոխարինել հիվանդի արտաշնչած ածխածնի երկօքսիդը^[8]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Guyton, Arthur C.; Hall, John E. (2005). Textbook of medical physiology (11th ed.). Philadelphia: W.B. Saunders. էջ 397. ISBN 0-7216-0240-1.
↑ ^2,0 ^2,1 Longo, Dan; և այլք: (2012). Harrison's principles of internal medicine (18th ed.). New York: McGraw-Hill. էջ 2185. ISBN 978-0071748896.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Brandis, Kerry (2015 թ․ օգոստոսի 30). «6.2 Respiratory Alkalosis - Causes». Acid-base Physiology (Reviewed in 2006 by the American Thoracic Society).
↑ Byrd, Jr, Ryland P (2016 թ․ օգոստոսի 5). «Respiratory Alkalosis: Background, Pathophysiology, Epidemiology». eMedicine.
↑ «eMedicine - Hyperventilation Syndrome: Article by Edward Newton, MD». Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
↑ «Гипервентиляционные дыхательные техники». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 14-ին.
↑ «Причины гипервентиляции» (ռուսերեն). Վերցված է 2009 թ․ մարտի 19-ին.
↑ «Гипервентиляция. 8 приемов преодолеть её» (ռուսերեն). 2009 թ․ մարտի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 25-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոդվածներ ջրասուզակների համար -> Հիպերվանտիլացիա Արխիվացված 2021-04-13 Wayback Machine
Բառարանի կողմից բնական գիտություն։ Բառարան ռուսերեն
Օքսֆորդի ընդհանուր բժշկության բացատրական բառարան(չաշխատող հղում)(չաշխատող հղում)

[Guyton-1] 1,0 ^1,1 Guyton, Arthur C.; Hall, John E. (2005). Textbook of medical physiology (11th ed.). Philadelphia: W.B. Saunders. էջ 397. ISBN 0-7216-0240-1.

[Harrisons18th-2] 2,0 ^2,1 Longo, Dan; և այլք: (2012). Harrison's principles of internal medicine (18th ed.). New York: McGraw-Hill. էջ 2185. ISBN 978-0071748896.

[Brandis-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Brandis, Kerry (2015 թ․ օգոստոսի 30). «6.2 Respiratory Alkalosis - Causes». Acid-base Physiology (Reviewed in 2006 by the American Thoracic Society).

[4] Byrd, Jr, Ryland P (2016 թ․ օգոստոսի 5). «Respiratory Alkalosis: Background, Pathophysiology, Epidemiology». eMedicine.

[Edward_Newton2-5] «eMedicine - Hyperventilation Syndrome: Article by Edward Newton, MD». Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 29-ին.

[6] «Гипервентиляционные дыхательные техники». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 14-ին.

[7] «Причины гипервентиляции» (ռուսերեն). Վերցված է 2009 թ․ մարտի 19-ին.

[8] «Гипервентиляция. 8 приемов преодолеть её» (ռուսերեն). 2009 թ․ մարտի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 25-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]