Վիեննայի իսրայելական կրոնական համայնք
Israelitische Kultusgemeinde Wien (IKG) (Վիեննայի իսրայելական կրոնական համայնք), մարմին է, որը ներկայացնում է Վիեննայի ուղղափառ հրեական համայնքը։ Այսօր այն ունի 7000 անդամ։ Պատմության ընթացքում այն միշտ ներկայացրել է Ավստրիայի գրեթե բոլոր հրեաներին։
Կազմակերպություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
IKG-ին իր անդամներին սոցիալական, կրթական և կրոնական ոլորտներում ծառայություններ է մատուցում։ Այն հրատարակում է պաշտոնական Die Gemeinde թերթը, որը լույս է տեսնում ամսական երկու անգամ։ Կոնտակտային կետը աջակցում և խորհուրդ է տալիս Ավստրիայում և Ավստրիայից դուրս գտնվող տուժած անձանց և նրանց ընտանիքներին փոխհատուցման հարցերում, ովքեր տուժել են Նացիոնալ-սոցիալիստական շարժման կողմից։ IKG-ի այժմյա նախագահն է Օսքար Դոյչը։ 2016 թվականի հուլիսի 1-ին Արիե Ֆոլգեր փոխարինում է Փաուլ Խաիմ Էիզենբերգ Վիեննայի գլխավոր ռաբբիի պաշտոնում[1]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիեննայի հրեաների պատմությունը սկսվում են Հռոմեական կայսրության ժամանակաշրջանից, բայց երկար ժամանակ Վիեննայի հրեաներին արգելված էր ստեղծել կազմակերպություն, որը կպաշտպաներ նրանց իրավունքները իրավական և սոցիալական խաղտումների ժամանակ։ Իրադրությունը փոխվեց Հավսեփ II-ի հանդուրժողականության հռչակագրից հետո։
1848 թվականից սկսած տեղի ունեցավ Վիեննայի հրեա բնակչության «ազատագրում»։ 1849 թվականի ապրիլի 3-ին երիտասարդ կայսր Ֆրանց Յոզեֆ I-ը իր խոսքում առաջին անգամ օգտագործեց «Վիեննայի իսրայելական համայնք» արտահայտությունը։ Երեք տարի անց համայնքի վերաբերյալ ընդունվեց ժամանակավոր սահմանադրություն, և այդ պատճառով էլ 1852 թվականը համարվում է Վիեննայի իսրայելական կրոնական համայնքի հիմնադրման տարի։
1938 թվականին, երբ Նացիստական Գերմանիան իրականացրեց Անշլյուս ծրագիրը Վիեննայի իսրայելական կրոնական համայնքի անդամների թիվը 185 000 էր։ Նույն տարում նացիստները փակեցին Վիեննայի իսրայելական կրոնական համայնքը։ Այն վերաբացվեց 1938 թվականի մայիսին և այն պետք է գործեր որպես միջանկյալ կառույց նացիստների և Վիեննայի հրեաների միջև։ Israelitische Kultusgemeinde Wien անվանումը օգտագործվում է 1945 թվականից։
1981 թվականի օգոստոսի 29-ին Seitenstettengasse-ի սինագոգի վրա իրականացվեց ահաբեկչական հարձակում, որի ժամանակ օգտագործվել են ձեռքի նռնակներ և հրազեն։ Հարձակման արդյունքում երկու մարդ է զոհվել, ևս 21-ը վիրավորվել են։ Հարձակումը իրականացրել է պաղեստինյան ծայրահեղական Abu Nidal կազմակերպությանը։ Այդ ժամանակից ի վեր, սինագոգի մուտքի մոտ եղել է խիստ անվտանգության, իսկ Seitenstettengasse-ը պահպանում է ոստիկանությունը[2]։
1853 թվականից սկսած IKG-ի նախագահները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Լեոպոլդ Էդլեր ֆոն Վերթեյմշթեյն (1853−1863 թթ.)
- Յոզեֆ Ռիթթեր ֆոն Վերթեյմեր (1864−1867 թթ.)
- Յոհանս Ֆրեյհերր ֆոն Կյոնիգսվաթեր (1868−1871 թթ.)
- Իգնաց Քուրանդա (1872−1884 թթ.)
- Մորթից Ռիթթեր ֆոն Բորքենաու (1884−1885 թթ.)
- Արմինիո Քոհն (1886−1890 թթ.)
- Վիլհելմ Ռիթթեր ֆոն Գութման (1891−1892 թթ.)
- 1893 - 1896 թվականներ թափուր
- Գուսթաֆ Զիմոն (1896−1897 թթ.)
- Հենրիխ Քլինգեր (1897−1903 թթ.)
- Ալֆրեդ Սթերն (1904−1918 թթ.)
- Ալոիզ Փիք (1920−1932 թթ., նոր ընտրություններ, համամասնական ընտրակարգի առաջին օգտագործմամբ)
- Դեզիդեր Ֆրիդման (սպանվել է Օսվենցիմում)
- Դավիդ Բրիլլ (1946−1948 թթ.)
- Քուրթ Հեիթեր (1950 թվականի սեպտեմբերից մինչև 1951 թվականի մայիս)
- Դավիդ Զափիրա (1948−1952 թթ.)
- Էմիլ Մաուրեր (1952−1963 թթ.)
- Էրնսթ Ֆելդզբերգ (1963−1970 թթ.)
- Անտոն Փիք (1970−1981 թթ.)
- Իվան Հաքեր (1982−1987 թթ.)
- Փաուլ Գրոզց (1987−1998 թթ.)
- Արիել Մուցիքանթ (1998−2012 թթ.)
- Օսքար Դոյչ (2012 թվականից սկսած)
1824 թվականից սկսած IKG-ի ռաբբիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Իզաաք Նոահ Մաննհեիմեր (1824−1865 թթ.)
- Ադոլֆ Յելլինեք (1865−1893 թթ.)
- Մորիթց Գյուդեմանն (1894−1918 թթ.)
- Ցվի Փերեզ Խայես (1918−1927 թթ.)
- Դավիդ Ֆոյխթվանգ – Գլխավոր ռաբբի (1933−1936 թթ.)
- Իսրաել Թագլիխթ – Միջանկյալ գլխավոր ռաբբի (1936 թ.)
- Իսիդոր Օյհլեր – Քարոզիչ Շթադթթեմփելում (1946 թ.)
- Աքիբա Էիզենբերգ – Գլխավոր ռաբբի (1948−1983 թթ.)
- Փաուլ Խաիմ Էիզենբերգ – Գլխավոր ռաբբի (1983–2016 թթ.)
- Արիե Ֆոլգեր – Գլխավոր ռաբբի (նշանակված)
IKG-ի արխիվ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
IKG-ի արխիվը հանդիսանում է միակ հրեական համայնքի արխիվը, որը ինչպես հայտնի է, պահպանվել է իր ստեղծումից մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը և դրանից հետո։ Այն ներառում է իր մեջ նիստերի արձանագրություններ, հրամաններ, նամակներ, հաշվետվություններ, զեկույցներ, ֆինանսական փաստաթղթեր, գրքեր, նկարներ և այլ փաստաթղթեր։ Ամենահին փաստաթղթերը 16-րդ դարից են։ Արխիվը գոյություն է ունեցել 1816 թվականից։ Այն 19-րդ դարի կեսերից ավելի մասնագիտական է դարձել։
Ցուցակները, որոնք կազմվել են 1938 թ.-ից մինչև 1945 թվականները, հանդիսանում էին հիմնական աղբյուրը նացիստների կողմից հրեաների արտագաղթերը և տեղահանությունները կազմակերպելու համար։ Այսօր այդ փաստաթղթերը տեղահանված և սպանված հրեաների հիմնական ապացույցն են հանդիսանում և օգտագործվում են վերապրածներին փոխհատուցում տալու համար։
1995 թվականին բացահայտվեց, որ 1945 թվականին իրականացվել է կոտորած, որը 2009 թվականին հանգեցրեց դատական հետաքննության[3]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Ernst Meir Stern (2015 թ․ դեկտեմբերի 22). «Habemus Rabbam!». Die Jüdische (գերմաներեն).
- ↑ hagalil.com | Der Terroranschlag auf eine Wiener Synagoge (գերմ.)
- ↑ Rising, David (November 17, 2009). 90-year-old charged in Germany for Nazi-era crimes.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Website der IKG Wien (գերմ.)
- Anlaufstelle der IKG Wien für jüdische NS-Verfolgte in und aus Österreich (գերմ.)
- Ordnung muss sein. Das Archiv der Israelitischen Kultusgemeinde Wien Արխիվացված 2007-10-29 Wayback Machine Ausstellung im Jüdischen Museum Wien (4. Juli 2007 - 21. Oktober 2007) (գերմ.)