Վահրամաբերդի մանիներ
Վահրամաբերդի մանիներ, քնարական բանահյուսության տեսակ, ժողովրդական խաղիկներ, որոնք ստեղծվել են Շիրակի մարզի Վահրամաբերդ գյուղում։
Նկարագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հայ ժողովրդի քնարական բանահյուսության մեջ առանձնակի տեղ ունեն ժողովրդական խաղիկները։ Ղեոնդ Ալիշանը «Հայոց երգք ռամկականք» ժողովածուում ներկայացրել է տարբեր նմուշներ։ 1904 թվականին «Արարատ» ամսագրում, հետո նաև գրքով լույս Է տեսել Մ.Աբեղյանի «ժողովրդական խաղեր» ուսումնասիրությունը։ Աբեղյանը այդ երգերը անվանում է խաղ, նաև տաղ։ Խաղ բառն ունի նաև պար նշանակությունը, քանի որ այդ նմուշները հիմնականում պարերգեր են[1]։ Ծագումով բոլոր խաղերը հանպատրաստից հանկարծաստեղծ հորինված երգեր են, ունեն փոքր ծավալ, հանգավոր ու ավարտուն միտք։ Շիրակի մարզի Վահրամաբերդ (Ներքին Ղանլիջա) գյուղի ասացողներից 150 խաղիկ է գրառվել, դրանք անվանել են նաև մանի, խանա, բոլոր պարի երգեր, վիճակի ու ջանգյուլումի երգեր[2]։
|
Մազեր ունիմ ծիրանի, |
|
Շիրակում ավանդույթ է եղել հարսանիքի օրվան նախորդող հինգշաբթին հարսնացուի բարեկամներից մեկի տուն գնալ և այն հայտարարել պարտուն (պարատուն)։ Երիտասարդները հավաքվել են, եղել է նաև նվագախումբ, սկսել են երգել ու պարել։ Բաժանվել են խմբերի, մի խումբը մանի է հորինել, մյուսը պատասխանել։
|
|
Կայնել ես' կաթ նմանիս, |
|
|
|
Ճերմակ ծաղիկ սվսվան, |
|
Բնույթ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պարտները գոյություն են ունեցել մինչև 1988 թվականի Սպիտակի երկրաշարժը։ Երգն ու պարը առօրյա կենցաղային հոգսերից կտրվելու հնարավորություն էր։ Բացի երիտասարդներից, պարատուն էին այցելել նաև տարիքով մեծ կանայք։ Հասակավոր կանայք պարտներ են գնացել ու ներկա եղել երգ ու պարին հիմնականում հարսնացու ընտրելու համար, միաժամանակ սովորեցրել են երիտասարդներին մանիներ հորինել ու երգել։
- Մանիներն ունեցել են հումորային երկխոսության բնույթ՝ արտահայատելով երիտասարդների մտերմիկ ու ջերմ փոխհարաբերությունները։
Աղջիկներն իրենց սիրեցյալներին կամ սիրահետող երիտասարդներին դիմել են զվարթ երկտողեր հիշեցնող խաղիկներով։
|
|
Հերիք խոսաս ըծերեն, |
|
|
|
Ջեբիս բերանը պուտ-պուտ, |
|
- Որոշ մանիներ ստացել են առած-ասացվածքի նշանակություն, այժմ էլ գործածական են առօրյա խոսքում․
|
|
Աղբուրն ուրախ ՝ ջուրն անուշ, |
|
- Մանիների մի խումբ էլ արտահայտում է հավատքն ու սերն առ սուրբ գրքերը։ Հայտնի է, որ Վահրամաբերդում են պահվել մի քանի ավետարաններ՝
«Կարմիր Ավետարանը» և «Շեկ Ավետարանը», մինչև հիմա այնտեղ են պահվում «Նարեկ» և «ճաշոց գիրք» սուրբ գրքերը[3]։
|
|
Ավետըրան ուխտ էրի, |
|
- Կան նաև զինվորներին ձոնված մանիներ, որոնք ստեղծվել են Հայրենական պատերազմի ընթացքում․
|
|
Ջրի ավազին մեռնիմ, |
|
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հ․Ավետիսյան, Վահրամաբերդ գյուղի քնարական բանահյուսությունը․ մանիներ, ՀՀ ԳԱԱ ՇՀՀԿ, հ․9, 2006։